ریحانه سجادی
به عقیده هوشنگ شجری- استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان- نرخ دلار هیچ حبابی ندارد و واقعی است و در حال حاضر شاهد تقاضای بالا برای خروج سرمایه و همچنین خرید ارز جهت محافظت دارایی‌های ریالی در برابر افزایش نرخ تورم هستیم که با این دو عامل، امیدی به کاهش نرخ دلار نخواهیم داشت آنچه در ادامه می‌خوانید گفتگوی رویداد امروز با این استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان درباره آینده بازار ارز در کشور است.
نرخ دلار امسال به ویژه طی دو ماه اخیر سیر صعودی شدید به خود گرفته است، از نگاه شما دلایل ترمز بریدن نرخ ارز چیست؟
یک سری عوامل بلندمدت بر دلار اثرگذار است که به نرخ تورم بالا، تمایل به خروج سرمایه، سوء مدیریت تحریم‌ها و جدایی ایران از جامعه بین‌الملل از نظر اقتصاد برمی‌گردد که ریشه مالی و مادی نیز دارد، از سوی دیگر اکنون پیش‌بینی کسری بودجه بسیار بالایی برای سال آینده می‌شود و در سال جاری نیز کسری بودجه از 305 هزار میلیارد تومان فراتر رفته است که این وضعیت نوید تورم بالایی را می‌دهد، از سوی دیگر انتظارات تورمی موجب شده تا مردم به سمت بازارهایی همچون ارز، طلا و ... بروند که از دارایی‌های نقدی‌شان حفاظت و به آن‌ها اطمینان بیشتری دهد.
اما نقش عوامل کوتاه مدت در سیر صعودی نرخ ارز چیست؟
عوامل کوتاه مدت همچون فشارهای روانی بر روی بازار وجود دارد که متأثر از جو سیاسی و اجتماعی جامعه است، از سوی دیگر ضعیف شدن ارتباطات با خارج کشور و تشدید این شرایط موجب جو ناامیدی درباره آینده ریال شده است، پس فشارهای روانی به همواره عوامل بلندمدت به‌خصوص در شرایط فعلی موجب فرار سرمایه‌ها و از همه مهم‌تر افزایش نرخ ارز و دلار شده است و اگر تدبیری اندیشیده نشود، نرخ دلار بالاتر از این هم خواهد رفت.
آیا در شرایط فعلی تیم اقتصادی دولت توان تدبیر سیاستی برای مهار انتظارات تورمی و افزایش نرخ ارز ندارد؟
آنچه مسلم است ضعف تیم اقتصادی دولت کاملا مشهود است و مسائلی از قبیل بالا بردن نرخ بهره، ارزپاشی و ... اگرچه ممکن است تأثیر جزئی بر کنترل نرخ ارز داشته باشد، اما راه‌حل اساسی نیست. به‌طورقطع راه‌حل اساسی کنترل نرخ ارز و تورم توازن دخل‌وخرج دولت یعنی اجرای سیاست انقباضی است البته نه از طریق افزایش مالیات‌ها، بلکه باید از طریق کاهش مخارج دولت صورت گیرد تا بودجه را به سمت توازن پیش ببرد و فشار را بر سیستم بانکی کم کند. از سوی دیگر کاهش نرخ تورم و تثبیت نرخ ارز نیازمند شرایط اجتماعی و سیاسی به عنوان یک مسئله ماندگار در اقتصاد ایران است و طبیعتا دولت باید سیاست‌هایی را در پیش بگیرد تا بتواند به صورت واقعی اثرگذار باشد. متأسفانه ما امروز در زمینه اقتصاد بین‌الملل و انتقال سرمایه از خارج به داخل دچار مشکل هستیم، از سوی دیگر در مورد FATF به یک نظر قطعی نرسیده‌ایم که این مسئله آینده سیستم بانکی ما را تحت‌فشار قرار می‌دهد. همچنین وضعیت کشور در مذاکرات همچنان نامشخص است و به‌نوعی دچار سردرگمی در سیاست خارجی، سردرگمی در ارتباطات اقتصاد بین‌المللی و سردرگمی در ارتباط‌گیری درست با کشورهای مختلف هستیم. مجموع این موارد نشان می‌دهد که دولت باید سیاست قدیمی «همه یا هیچ» را کنار بگذارد، چراکه مذاکره و گفتگو یعنی گرفتن امتیاز و در ازای آن دادن برخی امتیازها است و این نوعی تعامل و بده بستان است و معتقدم 80 درصد یک چیز، بهتر از صفر آن است درحالی‌که ما در تمام این سال‌ها صفر بودیم؛ بنابراین امروز باید به‌طورجدی در مذاکرات شرکت کنیم تا با به نتیجه رسیدن در آن، خود را از زیر بار برخی فشارها بیرون بکشیم و از همه مهم‌تر با تعیین تکلیف دقیق موضوع FATF، سعی کنیم ارتباط خود را با سیستم بانکی جهانی بهبود ببخشیم و در کنار این اقدامات در مسائل سیاسی و اجتماعی با مردم رو راست باشیم و مجموع این شرایط می‌تواند به تثبیت پول کمک کند.
اما امروز به دلیل افزایش نرخ دلار مردم نگران دارایی‌های خود هستند؟
متأسفانه روند دلار در حال بالا رفتن و بخشی از دارایی‌های مردم در حال نابود شدن است، بنابراین آن‌ها به خودشان حق می‌دهند که به دنبال بازاری بروند که از دارایی‌های خود محافظت کنند، بنابراین تا زمانی که دولت و تیم اقتصادی آن نتواند این جو و انتظارات تورمی را آرام کند، از نظر سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مسلما موفق نخواهیم بود.
یعنی تصمیمات تیم اقتصادی دولت موجب افزایش نرخ دلار شده است؟
تیم اقتصادی دولت از بانک مرکزی گرفته تا وزیر اقتصاد و ...، چه از نظر تئوری و چه از نظر عملیاتی که باید انجام می‌داد، در یک سال اخیر بسیار ضعیف عمل کرده است، البته باید منصفانه بگویم که بخشی از شرایط موجود ناشی از تصمیمات غلط این تیم بود و بخشی دیگر به مسائل سیاسی و تعامل اقتصادی کشور با خارج و مسائل اجتماعی و برخی اعتراضات مردمی و ... برمی‌گردد که بخش دوم به تیم اقتصادی دولت ارتباطی ندارد، اگرچه تیم اقتصادی دولت در مواجه با این وضعیت باید سیاست مناسبی را انتخاب می‌کرد که متأسفانه چنین عمل نکرد.
به اعتقاد شما نرخ واقعی دلار 40 هزار تومان است و یا بخشی از آن حباب است؟
نرخ واقعی دلار بر اساس دو فاکتور نسبت تورم داخل به خارج و جنبه‌های سرمایه اندازه‌گیری می‌شود و قیمت واقعی ارزهای خارجی را مشخص می‌کند. با توجه به این دو فاکتور در حال حاضر دلار ما حباب ندارد و اگر حبابی باشد، بسیار ناچیز است، بنابراین هر سیاست همچون ارزپاشی، بالا بردن نرخ بهره و ... شاید بازار را به طور موقت آرام کند، اما به طور اساسی نمی‌تواند نرخ ارز را کنترل کند. اگر انتظارات تورمی جامعه و جنبه‌های سرمایه‌گذاری در کشور متعادل نشود، به طور یکنواخت سرمایه‌های خود را از دست می‌دهیم. البته آمار دقیقی در این زمینه نداریم اما گفته می‌شود ورود سرمایه به کشور بسیار کاهش یافته شده و آنچه امروز وجود دارد، خروج سرمایه از ایران است. در حال حاضر شاهد تقاضای بالا برای خروج سرمایه و همچنین خرید ارز جهت محافظت دارایی‌های ریالی در برابر افزایش نرخ تورم هستیم که با این دو عامل، امیدی به کاهش نرخ دلار نخواهیم داشت و معتقدم نرخ دلار حبابی ندارد و اگر باشد، بسیار ناچیز است.
پس اگر در این دو زمینه دولت سیاست درستی نداشته باشد، نرخ دلار همچنان صعودی خواهد بود؟
به طور مسلم با ادامه این شرایط نرخ دلار افزایش می‌یابد، چون ما هیچ نقطه توقفی برای مهار نرخ ارز نداریم و تا به امروز که دلار از نرخ 5 هزار به 40 هزار تومان رسیده، ممکن است به بالاتر از این رقم هم برود و اکنون هیچ نقطه توقفی برای نرخ ارز نداریم.
پس تداوم روند صعودی نرخ ارز سفره‌های مردم را کوچک‌تر از امروز می‌کند؟
دقیقا؛ روزبه‌روز درآمدهای واقعی مردم کمتر و سفره‌های آن‌ها کوچک‌تر می‌شود و مردم احساس می‌کنند که موجودی بانکی آن‌ها آب می‌شود، بنابراین تنها نقطه دفاعی آن‌ها روی آوردن به بازارهایی است که خود دامن به این وضعیت تورمی می‌زند، پس تا زمانی که این شرایط توسط دولت اصلاح نشود و این وضعیت ادامه یابد، ما به قهقرا می‌رویم، مگر اینکه عزم جدی از سوی دولت برای اصلاح متغیرهای پولی و مالی شکل بگیرد.
طرح: مطهره ناسخیان- رویداد امروز
در نهایت افزایش نرخ ارز تا چه میزان ادامه می‌یابد؟
به‌طورقطع نمی‌توان برای نرخ دلار حد معینی تعیین کرد، اما قطعا نرخ ارز افزایشی خواهد بود و همان‌طور که دلار از 40 هزار تومان هم بالا رفت، اگر این روند ادامه یابد و هیچ اصلاحی صورت نگیرد، نرخ دلار حتی به 50 هزار تومان هم می‌رسد.
