نفس های آتشکده «آذر جو» به شمار ه افتاد

گذر جاده از روی عرصه و کنار چهارتاقی ساسانی آذرجو در شهر داراب، دست اندازی آشکار به میراث ساسانیان است. آتشکده نامدار به آذرجو، واپسین نفس های خود را می کشد و با مرگ دست و پنجه می کند و مدیران و سرپرستان سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همچنان سرگرم کاغذبازی های اداری خویش هستند!
چهارتاقی ها یکی از سازه های ارزشمند باستانی به شمار می آیند که کمابیش دیرینگی شان (قدمت) به روزگار ساسانی می رسد و از دیدگاه باستان شناسی، معماری، تاریخ اجتماعی و سیاسی، پژوهش های تاریخی، شناخت آیین و دین مردمان گذشته و شرایط زیست آنان از ارزش و جایگاه ویژه ای نزد کارشناسان و پژوهشگران برخوردارند. با این وجود این سازه ها،نه تنها به درستی پاسداری و نگهداری نمی‌شوند بلکه بیشتر آنان روزگار ناخوشی را سپری می‌کنند.یکی از این چهارتاقی ها که به آتشکده آذرجو نامدار است و در شهرستان داراب در استان پارس (فارس) جای دارد كه در بدترین شرایط حفاظتی و نگهداری به سر می برد. زمین های کشاورزی گرداگرد این یادمان ملی را فراگرفته و بخشی از رَج دیواره‌های این سازه را از میان برده است. کَنده‌کاری های (حفاری ها) غیرمجاز سودجویان اموال فرهنگی به بهانه پوچ و خیال اَنگیز یافتن گنج در جای جای این سازه‌باستانی دیده می شود. عوامل بیولوژیکی (گُل سنگ ها) و درختچه‌های کوچک و بزرگ به درون سازه رخنه کرده و افزون بر آسیب‌های برگشت ناپذیر، چشم انداز بدی را به نمایش گذاشته است. بیشتر سنگ های سازه بر اثر گذشت زمان و رسیدگی نکردن مدیران شهری و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که سرپرستی یادمان‌های تاریخی را بردوش دارد، از آن جدا شده و روی زمین ریخته است. گنبد بزرگ چهارتاقی سراسر به درون سازه فرو ریخته و بخش هایی از دیواره این سازه ارزشمند از میان رفته است. نبود تعیین حریم و عرصه مُصوَب از سوی سازمان میراث فرهنگی از دیگر دشواری های این یادمان نیاکانی به شمار می آید. اما بی گمان بدترین چالش این یادگار ساسانی رها کردن آن در گوشه ای و بی مهری مدیران میراث فرهنگی نسبت به این چهارتاقی است. همچنین چرای گوسپندان درکنار آن از دیگر آسیب های وارده به این آتشکده ارزشمند بوده که آینده ناروشنی را برایش رقم زده است.
گذر جاده روی عرصه آتشکده آذرجو
اما یکی از دوستداران میراث فرهنگی شهر داراب که به تازگی از این چهارتاقی بازدید کرده است با گلایه و انتقاد از رها شدن و رسیدگی نکردن سازمان میراث فرهنگی به این یادمان ملی به روزنامه قانون گفت : « آتشکده آذرجو یکی از یادمان های ارزشمند تاریخی دوره ساسانی در شهر داراب است که از جایگاه ویژه ای نزد کارشناسان برخوردار است. با این همه، این چهارتاقی ساسانی به اَنگیزه نبود شناخت و معرفی نکردن از سوی مدیران فرهنگی به ویژه سازمان میراث فرهنگی نزد مردم بسیار ناشناخته است و در بدترین شرایط نگهداری و حفاظتی روزگار را سپری می کند و واپسین نفس های خود را می کشد. بیشتر بخش های این سازه بر اثر گذشت زمان و رسیدگی نکردن، فرو ریخته و در وضعیت بسیار بدی به سر می برد. قاچاقچیان اموال فرهنگی به آن دستبُرد زده و در بیشتر بخش های آن کَند و کاوهای غیرمجاز انجام داده و آسیب های برگشت ناپذیری را به آن وارد کرده اند که دل هر دوستدار میراث فرهنگی را به درد می‌آورد که جای بسی افسوس و دریغ است».
عیسا فولادفر در دنباله سخنانش افزود : « شاید بدترین چالش پیش روی این چهارتاقی ساسانی را بتوان گذر جاده از کنار و روی عرصه این یادمان ارزشمند ملی دانست که بی‌گمان تاثیر مستقیم و منفی روی آن خواهد گذاشت و ویرانی میراث ساسانیان را شتاب بیشتری خواهد بخشید. همچنین تابلوي معرفی این یادمان ملی خود به یک اثر تاریخی تبدیل شده است و دیگر نوشته های روی آن روشن نیست و ناخواناست و صحنه ناخوشایند و زشتی را به نمایش گذاشته است و جا دارد که مدیران میراث فرهنگی در این زمینه نیز، اقدام کنند».
ضرورت توجه به میراث ساسانی
فولادفر در بخش دیگری از سخنانش خواستار رسیدگی هر چه زودتر مدیران و سرپرستان میراث فرهنگی به این چهارتاقی ساسانی شده و به روزنامه قانون گفت : « ما خواهان پیشگیری از گذر جاده و برچیده شدن آن از روی عرصه این چهارتاقی هستیم و مدیران میراث فرهنگی و سرپرستان شهری باید هرچه زودتر به این موضوع رسیدگی کنند زیرا این چهارتاقی در وضعیت بدی به سر می برد و به کام مرگ فرو رفته است. از سویی، باید دانست که یادمان های تاریخی فرهنگی بخشی از هویت و شناسنامه مردم منطقه به شمار می آیند که حفظ و پاسداشت آن ها امری ضروری است و همه نهادها، ارگان ها و دستگاه های دولتی و خصوصی و مردم باید برای حفظ آن ها بکوشند و با سازمان میراث فرهنگی همکاری های لازم را به عمل آورند».
ناکارآمدی مدیران، انگیزه نابودی آثار تاریخی
در روزگاری که برخی ازکشورهای همسایه ما و بیشتر کشورهای نوپا به دنبال ساختن تاریخ و هویت و در واقع، جعل تاریخ برای کشور خود هستند و در این راه از هیچ کوششی دریغ نکرده تا بتوانند پیشینه‌ای برای خود دست و پا کرده و در صحنه فرا ملی (بین المللی) خودنمایی کنند، یادمان های تاریخی و فرهنگی ما یکی پس از دیگری دستخوش ویرانی قرار گرفته و از چهره تاریخ و صحنه روزگار پاک می شوند. نبود بودجه و کمبود نیروی کار درکنار مدیریت ناکارآمد مدیران فرهنگی شهری و استانی به ویژه سرپرست اصلی پاسداری از یادگارهای تاریخی فرهنگی یعنی سازمان میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی، انگیزه ای شده که بیشتر یادمان های ملی کشور در خطر نابودی قرارگرفته و با مرگ دست و پنجه نرم کنند. در این میان،یادمان‌های روزگار باستانی که به دوره پیش از اسلام می رسند به گواه دیرینگی و شناخت آیین و آداب زیست مردمان گذشته از ارزش بیشتری برخوردار بوده و پاسداری و نگهداشت آن ها از هر راه و روشی بایسته (ضروری) است. اما با همه ارزش و جایگاه ویژه آنان، این یادمان ها روزگار اندوه باری را سپری می‌کنند و هر کدام در گوشه ای به حال خود رها شده و مورد بی مهری مدیران فرهنگی قرار گرفته‌اند. سخن در خُور نگرش این است که نگارنده در سال های گذشته و در بازدید میدانی خود وضعیت بسیار بد این چهارتاقی را در خبرگزاری ها آگاهی رسانی کرده و به گوش مدیران و سرپرستان سازمان میراث فرهنگی رسانده بود، ولی گویا گوش شنوایی وجود نداشته و این یادمان ملی همچنان به حال خود رها شده و به کام مرگ فرو رفته است.
بازشناسی آتشکده آذرجو
آتشکده آذرجو در 12 کیلومتری جنوب باختری (غربی) داراب در دهستان شاهیجان و یک کیلومتری روستای کرسیا درکنار چشمه بزرگ و برکه آبی به نام «اُغلان قِز» (پسر و دختر) قرار گرفته است. این چهارتاقی نیز مانند بسیاری از چهارتاقی‌های دوره ساسانی در کنار آب ساخته شده است. ساختمان اصلی آتشکده روی صفحه بزرگی به بلندای سه متر قرار داشته و به وسیله پلکان‌هایی از پیرامون به درون آتشکده راه داشته است. مصالح به کار رفته در این سازه از سنگ و گچ بوده و نمای آن با آجرهایی مربع شکل به درازا و پهنای 30 سانتی متر و کلفتی 10 سانتی متر آراسته شده است. این چهارتاقی در سده گذشته دارای گنبد بوده که امروزه به درون آن فرو ریخته است. سقف گنبدی شکل آتشکده آجری بوده و با بلندایی نزدیک 12 متر بر بالای سکوی مربع شکلی از سنگ و گچ برپا شده بوده است. در درون مجموعه آتشکده درگذشته، چهارتاقی‌ای به بلندای 15 متر ساخته شده بوده که هم اینک از میان رفته است. درخت سِدر کهنسالی درکنار چهارتاقی وجود دارد که در نقاشی کشیده شده به وسیله فرصت الدوله شیرازی در یک سده پیش نیز، دیده می شود. به نوشته مسعودی این آتشکده تا سده چهارم مَهی (قمری) آباد بوده و از وَرجاوندترین (مقدس ترین) آتشکده های بزرگ زرتشتیان به شمار می آمده که درکنار چشمه ای طبیعی قرار گرفته است. نخستین بار فرصت الدوله شیرازی، نقاش و چکامه‌سُرا (شاعر)، نویسنده و زبان شناس این چهارتاقی را آتشکده آذرجو نامید و از آن پس در دیگر نوشته‌ها، این اثر به‌اين نام شهرت یافت. در برابر این آتشکده، کوه بلندی به نام «حفرسیاه» دیده می‌شود.
از آنجا که این آتشکده مسیر و جاده مناسبي ندارد، بازدیدکننده چندانی هم نداشته و ناشناخته باقی مانده است. با اینکه مجموعه چهارتاقی آذرجو یکی از برجسته‌ترین چهارتاقی های ساسانی جنوب کشور است به دلیل آسیب های جدی در حال تبدیل شدن به تلی از خاک است و ساختار کلی این یادمان ملی از میان رفته است. به انگیزه بی توجهی‌ها این یادگار ارزشمند ساسانی سال‌هاست به حال خود رها شده است. آوار دیوارها، این آتشکده را تا نیمه فرا گرفته و گنبد آن کامل فرو ریخته است و اگر هر چه زودتر چاره ای برای مرمت و بِهسازی آن اندیشیده نشود، این چهارتاقی به زودی و کامل فرو خواهدریخت.
آتشکده آذرجو در خرداد 1385 با شماره 15602در سیاهه (فهرست) یادمان های ملی به ثبت رسیده است.اکنون باید چشم به راه بود و دید که آیا مدیران میراث فرهنگی و سرپرستان شهری گوشه چشمی به این یادگار ارزشمند نیاکانی خواهند انداخت یا همچنان آن را به حال خود رها کرده تا فرو ریزد.