طه، بیستمین سوره در قرآن کریم با 135 آیه است که پیش از هجرت پیامبر به مدینه و در شهر مکه از سوی پروردگار نازل شده است. تلاوت سوره طه، فضیلت های بیشماری همچون رفع حاجت های بزرگ، ازدواج و کسب روزی فراوان دارد. در این بخش از دین و مذهب نمناک به بررسی بیشتر در مورد محتوای سوره طه و همچنین آثار و برکات بسیار آن می پردازیم.
راز نامگذاری سوره طه
شروع این سوره با حروف مُقَطّعه «طا» و «هاء» را دلیل نام گذاری این سوره به نام طه دانسته اند. (صفوی، «سوره طه»، ص760)
نام دیگر سوره طه «کلیم» است که از لقب حضرت موسی(ع) یعنی کلیم الله (هم سخن با خداوند) گرفته شده است؛ زیرا داستان این پیامبر و سخن گفتنش با خدا در این سوره آمده است.(خرمشاهی، «سوره طه»، ص1242)
محتوای سوره طه
علامه طباطبایی هدف اصلی این سوره انذار و تبشیر از راه بیان داستان های اقوام گذشته داستان حضرت موسی(ع) می داند؛ آیاتی که حجت های روش برای عقل است تا خود را ملزم به اعتراف به توحید و اجابت دعوت حق کند و از احوال روز قیامت و خسران ظالمین، انسان را آگاه می سازد. (المیزان، 1390ق، ج14، ص118)
به تصریح تفسیر نمونه سوره طه همانند دیگر سوره های مکی بیشتر سخن از مبدا و معاد می گوید و نتایج توحید و بدبختی های شرک را برمی شمرد. (تفسیر نمونه، ج13، ص154)
بخشهای مختلف سوره طه
مطالب سوره طه به بخشهای مختلف زیر تقسیم می شود:
اشاره به عظمت قرآن و بخشی از صفات جلال و جمال پروردگار؛
تعیین وظیفه پیغمبر اسلام(ص) و اینکه نباید خود را به رنج و سختی بیاندازد بلکه او تنها دعوت کننده است؛
اندرز و نصیحت های بیدارکننده برای همه مؤمنان.
سرگذشت آدم و حوا در بهشت و ماجرای وسوسه ابلیس و هبوط آنها به زمین؛
معاد و بخشی از خصوصیات رستاخیز؛
داستان موسی(ع) و مبارزه او با فرعون، جادوگران و سامری در بیش از هشتاد آیه؛
دستور به اعتدال و میانه روی در همه چیز حتی در دعا و عبادت؛ (المیزان، ج14، ص118؛ تفسیر نمونه، ج13، ص154)
شأن نزول برخی آیات در سوره طه
میانه روی در عبادات
در روایات آمده است که پیامبر اسلام(ص) بعد از نزول وحی و قرآن بسیار عبادت می کرد و آن قدر بر پاهای خود می ایستاد که متورم می شد؛ به همین دلیل آیات نخستین سوره طه نازل شد و به پیامبر(ص) دستور داد که این همه رنج و سختی در راه عبادت تحمل نکن و اعتدال را در دعا و عبادت رعایت کن. (تفسیر نمونه، 1371ش، ج13، ص156)
ابوجهل و نضر بن حارث و برخی از کفار قریش با طعنه به پیامبر و یارانش می گفتند که محمد با ترک آیین ما خود را به زحمت انداخته است و نزول قرآن را باعث سختی مسلمانان شده است که این آیات نازل شد و از مسلمانان و پیامبر(ص) خواست در عبادت میانه روی را رعایت کنند و خود را به سختی نیندازند. (اسباب نزول القرآن، ص312)
تسلای پیامبر(ص)
درباره سبب نزول آیه 131 سوره طه «وَلَا تَمُدَّنَّ عَیْنَیْکَ إِلَیٰ مَا مَتَّعْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِّنْهُمْ زَهْرَ ةَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا لِنَفْتِنَهُمْ فِیهِ...؛ و زنهار به سوی آنچه اصنافی از ایشان را از آن برخوردار کردیم [و فقط] زیور زندگی دنیاست تا ایشان را در آن بیازماییم، دیدگان خود مدوز...» .
از ابو رافع خادم رسول الله(ص) نقل شده است:روزی مهمانی برای آن حضرت رسید و حضرت مرا نزد یک یهودی فرستاد که مقداری آرد برای تهیه غذا برای مهمان نسیه کنم و اینکه تا اول ماه رجب آن را پس می دهد؛ ولی یهودی گفت من با او معامله نمی کنم مگر اینکه گروی بدهد. ابو رافع می گوید وقتی خبر این برخورد را به پیامبر دادم،
پیامبر اکرم(ص) فرمود:
به خدای زمین و آسمان اگر می فروخت به جای این پیراهن یا زره به او طلا می دادم. بعد از این ماجرا بود که این آیه برای تسلی و غم زدایی از پیامبر نازل شد. (اسباب نزول القرآن، 1411ق، ص312)
فضیلت سوره طه
از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است:
«به کسی که سوره طه را قرائت کند، در روز قیامت ثواب همه مهاجران و انصار اعطا می شود». (مجمع البیان،ج7، ص5)
«خداوند تعالی دو هزار سال پیش از آفرینش حضرت آدم علیه السلام، سوره «یس و طه» را قرائت فرمود، هنگامی که فرشتگان الهی آن را شنیدند گفتند:خوشا به حال امتی که این سوره ها بر آنها نازل شده است و خوشا به حال کسانی که این سوره ها را درون خود جای داده اند و خوشا به حال کسانی که زبانشان به تلاوت ایت سوره ها مترنم است. (الدر المنثور، ج4، ص288)
امام صادق (ع) به روایت اسحق بن عمار فرمودند:
«خواندن سوره طه را ترک نکنید زیرا خداوند ان را دوست می دارد و هرکس آن را بخواند او را نیز دوست خواهد داشت و هر که بخواندن آن مداومت کند خداوند در روز قیامت نامه عملش را به دست راست او دهد و از کردار او در اسلام حساب سخت نکشد و آنقدر به او پاداش عطا فرماید تا خشنود گردد.» (ثواب الاعمال، ص108)
خواص سوره طه برای حاجات دنیوی
جهت رفع حاجات بزرگ
به جهت مطالب عظیم و بزرگ صد بار بگوید «طه» و یک بار سوره «قل هو الله احد» را بخواند و باز صد مرتبه بگوید «طه» و یک مرتبه سوره «قل هو الله » را بخواند تا هفت بار این را تکرار کند، همین که هفت مرتبه «توحید» و هشتصد بار«طه» تمام شد بعد از آن 17 بار سوره «قل هو الله احد» را تا آخر بخواند، خداوند مطلب و حاجت او را براورده می کند و بی شک عمل خواهد شد. این از مجربات است و آزموده شده است. (کشکول ارومیه ای، ص312)
گر کسی که مجرّد و خواهان زوجه ی صالحه و یا فراموشکار (جهت حافظه )، یا بیمار باشد و همچنین جهت رفع فقر و تنگدستی این آیات شریفه ی (١٣١ و ١٣٢) سوره ی مبارکه را بنویسد و همراه خود بردارد همگی به یاری خدا به مراد می رسند. (خواص الآیات، ص ٨٨)
کسب روزی بیشتر
هر کس خواهان توسعه ی روزی باشد بر تلاوت سوره ی «طه» مداومت نماید. (خواص الآیات ص ٨٨)
کسی که بخواهد روزی او از جایی برسد که انتظار ندارد و دل ها نسبت به وی معطوف و بر دشمنان فائق آید، در وقت طلوع فجر صادق یک مرتبه این سوره ی مبارکه را تلاوت نماید. (منتخب الختوم ص ٥٠٥)
گرفتن جواب مثبت در خواستگاری
پیامبر اکرم(ص) در روایتی فرمودند:
«هر کس سوره (طه) را بنویسد و در پارچه سبزی قرار داده و به خواستگاری برود، خواستگاری اش رد نمی شود و حاجتش برآورده می شود.» (تفسیرالبرهان، ج3، ص696)
آسان شدن ازدواج
امام صادق (ع)در روایتی فرمودند:
«هر کس که خواستگاری ندارد یا به خواستگاریش جواب نمی دهند سوره طه را بنویسد و بشوید و آب آن را بر صورت خود بریزد، خداوند ازدواجش را آسان می کند.» (تفسیرالبرهان، ج3، ص696)
ترس از دزدان و حیوانات درنده
امام موسی کاظم(ع) در روایتی فرمودند:
«هر کس در سفر باشد و از دزدان و حیوانات وحشی خوف و وحشت دارد، برای این کار بر گردن حیوانش «لا تخاف درکاً و لا تخشی» سوره طه را بنویسد، پس بدرستی که به اذن خداوند متعال ایمن می شود.» (طب الائمه، ص37)
گرفتن مقصود نزد حاکم
چنانچه کسی بخواهد نزد حاکم و زمامدار برود و ایمن بماند آن را (با زعفران یا غیره) در ظرفی بنویسد و با آب بشوید و آن را بیاشامد آن گاه نزد او برود به مقصود خود نائل می گردد. (مصباح، ص ٤٥٥)
بهبود بیماری های دهان
به جهت هر گونه در دهان آیات[5-1] را بنویسد و با خود دارد. (درمان با قرآن، ص59)
آیات مشهور سوره طه
اسماءالحسنی
علامه طباطبایی آیه هشتم سوره طه «اللَّهُ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ لَهُ الْأَسْماءُ الْحُسْنی» را از برجسته ترین آیات این سوره نامیده است. (المیزان، ج14، ص119)
آیه شرح صدر
قَالَ رَ بِّ اشْرَ حْ لِی صَدْرِ ی وَیسِّرْ لِی أَمْرِ ی وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِّن لِّسَانِی یفْقَهُوا قَوْلِی﴿25-28﴾
ترجمه: [موسی] گفت:پروردگارا، سینه ام را گشاده گردان، و کارم را برای من آسان ساز، و از زبانم گره بگشای، [تا] سخنم را بفهمند.
این آیات مجموعه ای از درخواست های حضرت موسی(ع) از خداوند پیش از عزیمت به مصر برای سخن با فرعون است. (المیزان، 1390ق، ج14، ص145)
آیه 114
فَتَعَالَی اللَّـهُ الْمَلِکُ الْحَقُّ ۗ وَلَا تَعْجَلْ بِالْقُرْ آنِ مِن قَبْلِ أَن یُقْضَیٰ إِلَیْکَ وَحْیُهُ ۖ وَقُل رَّ بِّ زِدْنِی عِلْمًا ﴿114﴾
ترجمه: پس بلندمرتبه است خدا، فرمانروای بر حق، و در [خواندن ] قرآن، پیش از آنکه وحی آن بر تو پایان یابد، شتاب مکن، و بگو:«پروردگارا، بر دانشم بیفزای.»
در تفاسیر آمده است که هرگاه جبرئیل قرآن را بر پیامبر(ص) نازل می کرد، وی از بیم اینکه مبادا قرآن را فراموش کند و به خاطر عشق به فراگیری قرآن و حفظ آن برای مردم، به هنگام دریافت وحی عجله می کرد و بدون مهلت دادن به جبرئیل برای اتمام سخن، شروع به بیان آن برای مردم می کرد؛ به همین دلیل خداوند در این آیه از پیامبرش می خواهد گوش فرادهد تا نزول وحی تمام شود و بعد به مردم ابلاغ کند. (تفسیر نمونه، ، ج13، ص312؛ مغنیه، الکاشف، ج5، ص248)
آیه 124
وَمَنْ أَعْرَ ضَ عَن ذِکرِ ی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکا وَنَحْشُرُ هُ یوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمَیٰ﴿124﴾
ترجمه: و هر کس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگی تنگ [و سختی ] خواهد داشت، و روز رستاخیز او را نابینا محشور می کنیم.
تنگی زندگی در این آیه را بیشتر به سبب کمبودهای معنوی و نبودن غنای روحی و وابستگی بیش از حد به جهان ماده و ترس از نابودی دانسته اند و کسی که ایمان به خدا دارد و دل به ذات او بسته از همه این نگرانی ها در امان است. (تفسیر نمونه، ج13، ص327)
آیات الاحکام
آیات 14، 130 و 132 سوره طه را جزو آیات الاحکام دانسته اند. در این آیات بیشتر بر اهتمام به خواندن نماز در اوقات مختلف روز و شب تاکید شده است. (اردبیلی، زبدة البیان، ص50-51، 60، 110)
