سلامت روان دانش‌آموزان در خطر؛ خشونت و خودکشی در صدر/ تمرکز بر مدارس حاشیه

شیوع آسیب‌های اجتماعی میان جمعیت دانش‌آموزی کشور که طیف وسیعی از کودکان و  نوجوانان را در برمی‌گیرد، کم نیست، اما تا به امروز کمتر به صورت کمّی (ارائه آمار و ارقام) از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان سخن به میان آمده است البته در سال 97 بود که مدیرکل وقت آموزش و پرورش شهر تهران در جلسه شورای شهر زنگ خطر آسیب‌های اجتماعی در مدارس را جدی‌تر از قبل به صدا در آورد و گفت "در حال حاضر رفتار پرخطر در میان پسران در مقطع متوسطه اول 19.7 درصد و خشم بالا در میان دختران 19.6 درصد است که این ارقام نشان می‌دهد وضعیت خوبی وجود ندارد."
هم‌اکنون طبق آمار منتشر شده از سوی آموزش و پرورش آن هم بر اساس داده‌های سامانه پایش آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان، در 6 سال گذشته شاهد رشد حدود 10 برابری میزان خطرپذیری دانش‌آموزان (با رشد سالانه حدود 1.5 درصد) هستیم و در سه سال گذشته، خشونت رتبه اول را در بین خطرپذیری دانش‌آموزان و خودکشی نیز همواره یکی از سه خطر اول تهدیدکننده دانش‌آموزان در زمینه رفتارهای پرخطر بوده است.
بر این اساس بسته ارتقای مهارت‌های روانی- اجتماعی دانش‌آموزان، بهداشت روان و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و رفتارهای پرخطر و طرح مداخله در فوریت‌های روانی- اجتماعی ابلاغ شده است که محور اصلی برنامه‌های آموزش پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در سال تحصیلی 1400-1401  برنامه توانمندسازی همزمان دانش‌آموزان، والدین و کارکنان در هر سه دوره تحصیلی است.
همچنین هفته مبارزه با اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی از 22 تا  تا 28 آبان ماه در مدارس کشور برگزار می‌شود؛ خودمراقبتی در برابر آسیب‌های اجتماعی در دوره شیوع بیماری کرونا به عنوان شعار این هفته انتخاب شده است.
برنامه‌های توانمندسازی در 6 جلسه برای دانش‌آموزان، 3 جلسه برای والدین و 4 جلسه برای کارکنان برگزار می‌شود.
توانمندسازی دانش‌آموزان
توانمندسازی با رویکرد مهارت اجتماعی و خودمراقبتی؛ توانمندسازی با رویکرد مهارت‌های منشی و فضیلت‌های اخلاقی.
توانمندسازی والدین
شناخت اعتیاد و رفتارهای پرخطر در بین کودکان و نوجوانان؛ مهارت‌های فرزندپروری و مهارت‌های مورد نیاز کودکان و نوجوانان برای خودمراقبتی؛ مهارت‌های پیشگیرانه برای مراقبت از فرزندان در برابر اعتیاد و رفتارهای پرخطر.
توانمندسازی کارکنان
 شناخت اعتیاد و رفتارهای پرخطر در بین کودکان و نوجوانان؛ مهارت‌های ارتباط موثر با دانش‌آموزان، فنون مدیریت کلاس با رویکرد پیشگیری، مهارت‌های مورد نیاز کودکان و نوجوانان برای خودمراقبتی و مهارت‌های اقدام مختصر معلم در کلاس درس برای ارتقای بهداشت روان و پیشگیری از رفتارهای پر خطر و آسیب‌های اجتماعی.
مدیریت مورد به عنوان یکی از برنامه‌های مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان در حال اجراست که بر درمان و بازتوانی دانش‌آموزان دارای اختلال مصرف مواد متمرکز و دارای دو بخش آموزش تاب آوری به دانش‌آموزان در معرض خطر و پرخطر و مددکاری اجتماعی برای درمان و بازتوانی دانش‌آموزان دارای اختلال مصرف مواد است.
توجه به مدارس حاشیه‌نشین
مدیریت مساله دانش‌آموزان در مناطق حاشیه‌نشین کشور نیز مدنظر است؛ ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها باید فهرست آسیب‌های اجتماعی، چالش‌ها، فرصت‌ها، نیازها و اقدامات ضروری مربوط به محلات حاشیه‌نشین استان خود را شناسایی و ارائه کرده و تلاش لازم را برای پیاده‌سازی راهکارهای بهبود وضعیت مدارس و دانش‌آموزان در این محلات داشته باشند و به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود تا تمامی برنامه‌های پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در مدارس محلات حاشیه‌نشین اجرا شود.
سلامت روان دانش‌آموزان در خطر
از سوی دیگر بر اساس نتایج ارزیابی‌ آزمون غربالگری سلامت روانی-رفتاری و گزارش هسته‌ها و مراکز مشاوره و خدمات روانشناختی کشور در حوزه سلامت روان با رویکرد مثبت و منفی براساس مقیاس‌های (خوشبینی، امید، نشاط، عزت نفس، افسردگی، اضطراب، خشم و رفتارهای پرخطر) گروه قابل توجهی از دانش‌آموزان در معرض خطر و نیازمند انجام اقدامات فوری و تخصصی هستند که در صورت عدم توجه جدی به آنها، افزایش بروز و تشدید اختلالات روانشناختی منفی (اضطراب، افسردگی و خشم) و در نتیجه ازدیاد آسیب‌های روانی اجتماعی در حوزه رفتارهای پرخطر مانند خودکشی، فرار، سوء استفاده اخلاقی، بی سرپناهی، بدسرپرستی و سوء مصرف مواد مخدر را شاهد خواهیم بود.
رشد 10 برابری خطرپذیری دانش‌آموزان
نتایج ارزیابی‌های صورت‌گرفته مبتنی بر داده‌های سامانه پایش آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزان در 6 سال گذشته نشان‌دهنده رشد حدود 10 برابری میزان خطر پذیری دانش‌آموزان (با رشد سالانه حدود 1.5 درصد) است و متاسفانه در طی سه سال گذشته، خشونت رتبه اول را در بین خطرپذیری دانش‌آموزان و خودکشی نیز همواره یکی از سه خطر اول تهدیدکننده دانش‌آموزان در زمینه رفتارهای پرخطر بوده است بنابراین عدم توجه به شرایط دانش‌آموزان در این دوران حساس توسط والدین، مربیان و... و پاسخگویی به موقع به نیازهای اساسی آنان را بیش از هر زمان دیگری آماده گرایش به رفتارهای انحرافی می‌کند.
خط 1570 پاسخگو به فوریت‌های روانی-اجتماعی
مداخله در فوریت‌های روانی- اجتماعی، دانش‌آموزانی که دارای وضعیت روانشناختی و هیجانی نامناسب و بحران شده‌اند بسیار ضروری است  در این بخش، خدمات تخصصی به موقع و در دسترس به صورت شبانه‌روزی و رایگان در سطوح مداخله در بحران‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی؛ پاسخگوی تلفنی فوریت‌های روانی-اجتماعی (خط 1570)؛ خدمات سیار فوریت‌های روانی اجتماعی ارائه می‌شود.
هدف از این طرح، ظرفیت‌سازی برای مداخلات روانی به موقع و موثر در فوریت‌های روانی- اجتماعی، رفتارهای پر خطر (خودکشی، فقر، بی‌سرپناهی، تجاوز اخلاقی، جنسی، فرار، بدسرپرستی)؛ شناسایی به موقع و توانمندسازی دانش‌آموزان در معرض خطر؛ ورود سریع، کنترل و کاهش عوامل مخاطره آمیز دانش آموزان؛ افزایش آمادگی مدارس و مناطق آموزش و پرورش کشور برای واکنش سریع در فوریت‌های روانی - اجتماعی؛ کنترل و کاستن از میزان بحران فردی، خانوادگی و اجتماعی؛ ارائه خدمات تخصصی و به موقع به دانش‌آموزان در معرض آسیب و آسیب‌دیده؛ فراهم کردن زمینه همکاری‌های درون و برون سازمانی در ارائه خدمات تخصصی؛رصد مستمر وضعیت فوریت‌های روانی-اجتماعی...
دانش‌آموزان مشمول اورژانس فوریت‌های روانی-اجتماعی می‌شوند، گروه‌های ذیل هستند:
دانش آموزانی که قصد خودکشی دارند یا اقدام به خودکشی کرده‌اند.
دانش‌آموزان آزاردیده جنسی و سوء استفاده شده.
دانش‌آموزان فراری از منزل یا مدرسه.
هرگونه وضعیت زیانبار ناشی از فقر شدید، آوارگی و بی خانمانی.
دانش‌آموزانی که سرپرستان آنان دچار سهل انگاری، ناتوانی در سرپرستی، بدسرپرستی و غفلت یا ترک سرپرستی هستند.
بزهکاری.
شیوه نامه اجرای مدیریت فوریت‌های روانی و اجتماعی دانش‌‌آموزان را از اینجا دریافت کنید.