صدای جامعه را بشنوید

کافی است به آمارهای خودکشی، 19میلیون نفر حاشیه‌نشین و بدمسکن، افزایش طلاق و کاهش ازدواج، اعتیاد، کودکان کار، نزاع، قتل‌های خانوادگی و غیرخانوادگی، سرقت‌های خرد و کلان و... نگاهی واقع‌بینانه داشت تا به خوبی متوجه شد که اثرات «حال بد جامعه ایران» چه چیزهایی بوده است. زنگ‌های هشدارآمیز برای شرایط جامعه ایران نه‌تنها ماه‌ها بلکه سال‌هاست که به صدا درآمده ولی آنچنان که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است و همین موضوع باعث شده با افزایش فشارهای اقتصادی به‌دلیل تحریم‌های یکجانبه آمریکا بی‌تابی‌های اجتماعی هم بیش از پیش خود را به نمایش بگذارد و این نگرانی را در بین فعالان مدنی، کارشناسان و جامعه‌شناسان به‌وجود آورد که جامعه ایران با ادامه این بی‌توجهی‌ها می‌تواند با آسیب‌های جدی و حتی فروپاشی روبه‌رو شود.
صبح روز گذشته جمعی از استادان جامعه‌شناسی و ارتباطات درباره بیان همین نگرانی‌ها با رئیس‌جمهور دیدار کردند و حسن روحانی در ادامه جلسات گفت‌وگو با کارشناسان اقتصادی، احزاب و فعالان سیاسی، این بار با جامعه‌شناسان به گفت‌وگو نشست.
در این دیدار دو ساعته که در نهاد ریاست‌جمهوری برگزار شد استادانی همچون هادی خانیکی، تقی آزادارمکی، سیدحسین سراج‌زاده، سعید معیدفر، نعمت‌الله فاضلی، محمد فاضلی، عباس کاظمی، محمدمهدی فرقانی، علیرضا جلایی‌پور، سیدضیاء هاشمی و بهاره آروین حضور داشتند و از دولتمردان هم وزرای کشور، علوم و تحقیقات، ارشاد، رئیس دفتر رئیس‌جمهور و علی ربیعی وزیر پیشین تعاون، کار و رفاه اجتماعی که حالا مسئولیت پیشبرد گفت‌وگوی دولت با فعالان اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و... را برعهده دارد، رئیس‌جمهور را در این جلسه همراهی می‌کردند. نخستین جلسه‌ای که برای مطرح شدن دردهای اجتماعی و رسیدن به راهکارهایی برای برون‌رفت از این شرایط تشکیل شده است و بیشتر کارشناسانی که در آن حضور داشته‌اند در گفت‌وگو با همشهری آن را امیدبخش می‌خوانند.

گفت‌وگو در جامعه شکل بگیرد
هادی خانیکی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی از دعوت‌شدگان به جلسه روز گذشته با رئیس‌جمهور بود. او با تأکید بر اینکه نشست رئیس‌جمهور با فعالان سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می‌تواند تأثیر بسزایی در تصمیم‌گیری‌های پیش روی دولت داشته باشد، گفت: در این نشست، محققان و صاحب‌نظران علوم اجتماعی، مطالعات فرهنگی، انسان‌شناسی، ارتباطات، جمعیت‌شناسی، رؤسای بعضی از دانشکده‌ها و انجمن‌های بزرگ علوم اجتماعی و مجریان تحقیقات ملی حضور داشتند که برخی از آنها به طرح آرایشان پرداختند.

خانیکی افزود: رئیس‌جمهور به‌دنبال شناخت مشکلات روز جامعه بوده و می‌خواستند بدانند که دقیقا چه میزان از آنها واقعی و چه مقدار در فضای ذهنی شکل گرفته و راه‌حل‌های مقابله با آن چیست و وظایف دولت به‌طور عام و دستگاه‌های اجرایی به‌طور خاص چه می‌تواند باشد. او درباره اینکه استادان و جامعه‌شناسان حاضر در جلسه دقیقا چه مسائل و معضلاتی را طرح کردند، گفت: طبیعتا نمی‌توان از این نشست توقع موارد جزئی و مصداقی داشت چراکه مشکلات بسیار زیاد و متعدد است. استادان و صاحب‌نظران تلاش کردند نوع نگاه و ورود به معضلات اجتماعی را مدنظر قرار دهند. بنده نیز بیشتر به طرح چگونگی سودمندی این نوع نشست‌ها اشاره کردم و تأکید داشتم که استمرار این جلسات و دخیل کردن دستگاه‌های ذیربط باید مدنظر باشد و علاوه بر نخبگان مرتبط و در دسترس دولت و دستگاه‌های اجرایی، باید این گفت‌وگو را به جمع‌های متنوع در عین حال تشکل‌یافته سوق داد. خانیکی گفت: به‌عبارت دیگر باید در این نشست‌ها، نماینده گروه‌های بزرگ اجتماعی، انجمن‌های علمی و مردمی، محققان و کسانی که در سطح ملی از تجربیات تحقیقاتی بالایی برخوردارند نیز حضور داشته باشند و این باعث می‌شود جلسات از جنبه تزیینی و تشریفاتی خود خارج شود. همچنین باید این نشست‌ها مسئله‌محور باشد تا به نتیجه برسد ضمن اینکه برگزار‌کنندگان جلسه باید به موضوع زمان دقت کنند چراکه یکی از واقعیت‌های جامعه ما این است که از بس این گفت‌وگو‌ها دیر انجام گرفته یا بد بوده، اساسا هنر گفت‌وگو و اشکال معطوف به نتیجه در آن ناشناخته مانده است.

این استاد ارتباطات تأکید کرد: همچنین در این جلسه عنوان کردم که می‌شود خیلی راحت به مسائل متفرقه و پراکنده پرداخت و به چارچوب‌های بوروکراتیک ارجاع داد و نتیجه‌گیری کرد ولی باید بر موضوعات مادر و اساسی پرداخت. نظر من این بود که مسئله پایه و مهم همبستگی اجتماعی است که اساسا تقویت، انسجام و بازسازی آن ضرورتی است پیش روی همه و بی‌توجهی به آن آسیب‌های اجتماعی جدی را وارد می‌کند.
خانیکی ادامه داد: به رئیس‌جمهور گفته شد که متأسفانه چه فرصت‌هایی به واسطه بی‌توجهی دولت از بین رفت، فرصت‌هایی مانند پنجره‌های جمعیتی، بی‌توجهی به سیاست‌های رفاهی و آموزشی، نشنیدن اعتراضات و نقدهای مدنی و... که باعث شد شکاف طبقاتی و هزینه‌های بالا بر دوش کشور تحمیل شود. او همچنین افزود: به‌نظر من این نشست‌ها را باید به برنامه‌های مشخص عملیاتی و اجرایی تبدیل کرد چون در گفت‌وگو هیچ‌یک از طرفین زیان نمی‌بینند بلکه در برابر هر دوطرف چشم‌انداز تازه‌ای باز می‌شود.

کاهش اعتماد مردم به دولت


محمدمهدی فرقانی، رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی درباره سخنان مطرح شده در این جلسه و جزئیات آن گفت: مباحثی همچون اعتماد اجتماعی، امید اجتماعی، مشکلات روزمره مردم، فاصله دولت - ملت، شکاف طبقاتی عمیق و تشدید فقر از مسائلی بود که در این نشست توسط استادان علوم اجتماعی و جامعه‌شناسان به شکل صریح و بی‌پرده مطرح شد. رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی افزود: آقای روحانی خودشان نسبت به بسیاری از این مباحث آگاهی داشتند و مطلع بودند و نه‌تنها مقاومتی نسبت به موضوعات نداشتند بلکه از حاضران در جلسه خواستند که راه‌حل‌های خروج از وضعیت فعلی را ارائه دهند و حتی گفتند زمینه‌ای ایجاد شود که این استادان در کنار دولت نقش تسهیل‌گر ایفا کنند.

فرقانی یکی از مهم‌ترین موضوعات مطرح شده در این جلسه را «کاهش اعتماد مردم به دولت» بیان کرد و ادامه داد: رئیس‌جمهور بعد از طرح این مباحث، ضمن پذیرش تک تک موارد، به دفاع از عملکرد دولت پرداخت و گفت که اقدامات بسیار خوبی هم انجام شده که اطلاع‌رسانی درستی برای آن نشده و مردم از آن بی‌خبرند. رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی گفت: در جلسه رئیس‌جمهور پذیرفت که دولت در بخش اطلاع‌رسانی نقاط ضعف بسیار جدی‌ای دارد و نتوانسته عملکرد دولت را درست بازتاب دهد. ما نیز از رئیس‌جمهور خواستیم که هرچه سریع‌تر در این زمینه تغییراتی را لحاظ کند تا بیشتر از این شاهد ناکامی دولت در این‌باره نباشیم.

فرقانی با بیان اینکه روحانی عنوان کرده کشور در 4‌ماه پیش‌رو به‌دلیل تحریم‌های بین‌المللی با سختی‌های بیشتری روبه‌رو خواهد شد، گفت: رئیس‌جمهور خواست تا جامعه‌شناسان و استادان ارتباطات نظرات خود را برای عبور از این وضعیت کنونی مطرح کنند و قرار شد در جلسه بعدی این موارد بررسی شود.

ضرورت حکمرانی خوب در جامعه


سیدحسین سراج‌زاده، رئیس انجمن جامعه‌شناسی هم درباره جزئیات این جلسه و صحبت‌هایی که مطرح کرده است، گفت: استفاده از ظرفیت‌های انجمن‌های علمی از سوی دولت یکی از موضوعاتی بود که در این جلسه مطرح و درخواست شد تا دستگاه‌ها و نهاد‌های دولتی و اجرایی با نهادهای مدنی و انجمن‌ها همکاری کنند و ادراک آنها از واقعیت‌های موجود جامعه تصحیح شود. همچنین خواسته شد تا به انجمن‌ها و نهادهای مدنی در بدنه اجرایی نقش مشورتی داده شود. او با اشاره به اینکه چنین جلساتی را باید مغتنم شمرد، به همشهری گفت: در این جلسه موضوع حکمرانی خوب را مطرح کردم که ضرورت یک مدیریت موفق در جامعه امروز است. برای یک حمکرانی خوب لازم است که به علم و تولیدات علمی توجه شود به‌خصوص از منظر اجتماعی، اتفاقی که شناخت مدیران اجرایی از واقعیت‌های جامعه را واقعی‌تر و به آنها کمک می‌کند مسائل جامعه را بهتر بشناسند و از پیامدهای سیاست‌هایی که اتخاذ می‌کنند، مطلع شوند.

سراج‌زاده گفت: در بخش دیگری از سخنان خود اشاره‌ای به این داشتم که در حکومت قبلی جمعی از صاحب‌نظران علوم اجتماعی هشدارهایی را براساس پژوهش‌های انجام‌شده به مدیران وقت جامعه دادند که به این هشدارها بی‌توجهی شد و عواقب خوبی برای آن مدیران در آن زمان در پی نداشت. رئیس انجمن جامعه‌شناسی گفت: در این جلسه ابراز امیدواری کردم که به مطالبات مردم و ضرورت‌های ناشی از گرایش به تغییر در جامعه که از سوی کارشناسان مطرح می‌شود، توجه صورت گیرد و با تعلل با این موضوع برخورد نشود. رئیس انجمن جامعه‌شناسی گفت: در ادامه این جلسه همکاران دیگر مسائلی چون فرسایش سرمایه اجتماعی، شکاف‌های اجتماعی، برخی ازهم‌پاشیدگی‌ها و مسائل و دشواری‌های جدی جامعه مطرح شد. او درباره واکنش رئیس‌جمهور به این صحبت‌ها هم گفت: رئیس‌جمهور از صحبت‌های کارشناسان استقبال کرده و پیشنهاد دادند که این ارتباط تقویت شود. همچنین آقای روحانی در این جلسه برخی محدودیت‌های خود را در ارتباط با برخی مطالبات بیان کردند. به گفته سراج زاده، ساختارهای محدودکننده‌ای در جامعه وجود دارد اما در عین حال دولت هم توانایی و امکاناتی دارد. از طرف دیگر چارچوب‌هایی وجود دارد که به‌رغم تلاش‌هایی که انجام می‌شود شاید لازم نباشد آن محدودیت‌ها بیان شود چراکه ممکن است مشکلات بیشتری را ایجاد کند اما درمجموع در یک فضای همدلانه برای کمک به بهبود شرایط جامعه این گفت‌وگو صورت گرفت.

رئیس انجمن جامعه‌شناسی درخصوص نتیجه این جلسه گفت: بعید می‌دانم این نشست نتیجه کوتاه‌مدت داشته باشد اما می‌تواند روی تسریع برخی رویکردها تأثیر داشته باشد و ارتباط بدنه کارشناسی و اجرایی و علمی را با دستگاه‌های اجرایی تقویت کند؛ البته این موضوع هم بستگی دارد به اینکه چقدر از طرف مجموعه دولت این سخنان به‌عنوان شروع جدی تلقی شود، اما نکته مهم این است که اگر به مسائل و مشکلات اجتماعی که در این جلسه مطرح شد، از سوی دولت بی‌توجهی شود و مطالبات و ضرورت تغییرات جدی گرفته نشود، ممکن است مشکلات اجتماعی تبعات جدی در کشور به‌دنبال داشته باشد.

تصویری از جامعه امروز


تقی آزادارمکی، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران نیز که یکی دیگر از حاضران جلسه دیروز با رئیس‌جمهور بود، در گفت‌وگو با همشهری به برخی از موارد مطرح شده در جلسه روز گذشته اشاره کرد و گفت: ما تلاش کردیم تصویری از وضعیت جامعه امروز، تغییرات، چالش‌ها، نابسامانی‌ها، معضلات به‌وجود آمده برای نیروهای اجتماعی و فعالان مدنی و بحران‌های متفاوت شکل‌گرفته در سال‌های آتی را برای رئیس‌جمهور بدون فیلتر و تعارف ترسیم کنیم.

این استاد دانشگاه ادامه داد: ما از رئیس‌جمهور خواستیم که هرچه سریع‌تر سیاست‌های جدید و کاربردی را برای حل این معضلات در دستور کار دولت قرار دهد. همچنین به ایشان گوشزد کردیم که تاب‌آوری جامعه به‌شدت کاهش پیدا کرده و تعلل در این زمینه به‌نفع هیچ‌کس نخواهد بود. به‌نظر آزادارمکی این جلسه مفید و مؤثر بود و نباید آن را تشریفاتی و بدون خروجی عنوان کرد. «به‌هرحال همین که رئیس‌جمهور با استادان مختلف جلسه برگزار می‌کند و می‌خواهد از نظرات آنها در زمینه اقتصادی یا اجتماعی مطلع شود یعنی اینکه او به‌دنبال تغییرات و حرکت رو به جلو است و به‌نظر من باید با دید مثبت به موضوع نگاه کرد.»

این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه نزدیک 30نفر از استادان علوم اجتماعی و ارتباطات در این نشست حضور داشتند، گفت: «10نفر از حاضران در جلسه سخنرانی کردند و دیدگاه‌های خود را گفتند. به عقیده ما باید رئیس‌جمهور نسبت به اقتضائات جامعه ایرانی در هر سطح و گروهی آگاهی پیدا کند و این در قالب یک جلسه 2ساعته نمی‌گنجید؛ بنابراین قرار شد این جلسات در سطح وزیران و حتی خود رئیس‌جمهور تا خروج از بن‌بست‌ها و ارائه راهکارهای عملی ادامه پیدا کند.»

رئیس‌جمهور به جامعه‌شناسان چه گفت:

سرمایه اجتماعی را با تقویت اعتماد عمومی افزایش دهیم

حسن روحانی در جلسه‌ای با محققان علوم اجتماعی و استادان  جامعه‌شناسی با بیان اینکه باید نشاط را در جامعه امروز ایران بیش از پیش تقویت کنیم، گفت: گاهی با تفسیرهایی از واقعیت‌های جامعه مواجهیم که گاهی این تفاسیر با واقعیت‌ها منطبق نبوده و حتی فاصله زیادی دارد.

رئیس‌جمهور با بیان اینکه «تفسیری که گاهی در جامعه از وضع و مشکلات امروز و فردا وجود دارد، بالاتر از واقعیت‌هاست»، گفت: ما باید تلاش کنیم تا از این فاصله کاسته شود و البته این بدان معنا نیست که ما برای گسترش امید، خلاف واقع گفته و یا صرفا شعار بدهیم بلکه باید واقعیت‌ها و مشکل را در همان حدی که هست و نه بیشتر، بیان کنیم.

او بیان راه‌حل‌ها همزمان با طرح مشکلات را ضروری خواند و تصریح کرد: امروز باید سرمایه اجتماعی را با تقویت اعتماد عمومی بیش از پیش افزایش دهیم چرا که کاهش سرمایه اجتماعی می‌تواند بزرگ‌ترین معضل جامعه باشد که البته آن هم، از کاهش اعتماد نشأت می‌گیرد. رئیس‌جمهور گفت: دانشگاه باید مستقل عمل کرده و به هر نتیجه‌ای که در تحقیقات و پژوهش‌های علمی رسید، اعلام کند اما استادان دانشگاه نباید خود را از دولت جدا بدانند و همه ما بار مسئولیت سنگینی را برعهده گرفته‌ایم. روحانی با تأکید بر اینکه «همانطور که علم دستوری نمی‌شود، انتقاد هم نمی‌تواند دستوری باشد»، گفت: ما استقلال دانشگاه و بررسی‌های علمی و پژوهشی را می‌پذیریم اما اینکه شما کناری بایستید و بدون ارائه راهکارهای عملی، صرفا انتقاد کنید و بگویید دولت این کار را بکند یا انجام ندهد، قابل پذیرش نیست. همه بار مسئولیت سنگینی را مشترکا بردوش داریم و باید برای انجام بهینه این مسئولیت سنگین، نهایت تلاش خود را به کار بگیریم.

رئیس‌جمهور با بیان اینکه باید موفقیت‌ها و دستاوردها را تبلیغ و ناکامی‌ها را هم به همان اندازه واقعی آنها بیان کنیم، افزود: دولت معصوم نیست و ممکن است در برخی موارد نیز در کنار موفقیت‌ها و دستاوردهای گسترده‌ای که داشته، خطاهایی هم داشته باشد که ضروری است آن خطاها را با راه‌حل بیان کنید. به‌عبارتی همه باید به‌دنبال راه‌حل برویم و وارد میدان شده و مسائل را تبیین کنیم.

روحانی تصریح کرد: ما کشور نیرومندی هستیم و نباید اجازه داد برخی‌ها آینده را برای مردم سیاه ترسیم کرده و آنان را نگران سازند. جامعه ما نباید نگران فردا باشد؛ جامعه‌ای که بیش از امروز، نگران فردا باشد، باعث می‌شود همین نگرانی از فردا، امروز آن را نیز برهم بزند. رئیس‌جمهور با تأکید بر اینکه تمام تلاش ما باید معطوف به تقویت انسجام و سرمایه اجتماعی و اعتماد عمومی شود، گفت: حکومت ما بر مبنای مردم‌سالاری است اما الزامات آن گاهی اوقات رعایت نمی‌شود؛ به‌گونه‌ای که در مواردی شاهدیم بعد از انتخابات، تازه دوره انتقام‌گیری رقبا شروع شده و حتی به قیمت لطمه زدن به مردم و کشور، مشکلاتی را برای دولت و جامعه ایجاد می‌کنند. رئیس‌جمهور در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به شرایط پیچیده منطقه‌ای و جهانی گفت: محیط پیرامونی ایران با شرایط ویژه‌ای مواجه است و عکس‌العمل و اقدامات ما در عمده حوزه‌های منطقه‌ای درست، بجا و حساب شده بوده است. روحانی تصریح کرد: حکومتی که در آمریکا به قدرت رسیده در دشمنی با ایران و ایرانی، کم‌سابقه است اما به‌رغم همه تلاش‌هایش، در رسیدن به اهداف ناکام خواهد ماند همانطور که تاکنون موفق نبوده است.

روحانی تأکید کرد: با اتحاد و تقویت انسجام ملی از مشکلاتی که آمریکایی‌ها در این چند ماهه ایجاد کرده‌اند، بسیار سریع و به خوبی عبور خواهیم کرد و آنان نمی‌توانند به روندی که پی گرفته‌اند، ادامه دهند.