تهران|دوباره مهر، دوباره زنگ مدرسه

همزمان با آغاز مهرماه، 13میلیون و 764هزار دانش‌آموز به کلاس درس می‌روند و این در حالی است که در سال گذشته جمعیت دانش‌آموزی کل کشور طبق آمار منتشر شده از سوی وزارت آموزش و پرورش 12میلیون و 624هزار و 257 نفر بوده است و این یعنی افزایش یک میلیون و 139هزار نفری دانش‌آموزان برای سال تحصیلی جدید. البته این افزایش جمعیت دانش‌آموزی مختص سال تحصیلی جدید نیست و آنطور که اسفندیار چهاربند، رئیس مرکز برنامه‌ریزی منابع انسانی و فناوری اطلاعات وزارت آموزش‌وپرورش اعلام کرده، این روند تا سال 1401 ادامه دارد و جمعیت دانش‌آموزی به 15میلیون و 613هزار و 546نفر خواهد رسید.
شیب تند بازنشستگی معلمان
اما این روند افزایش جمعیت دانش‌آموزی زمانی از یک مزیت به بحران تبدیل می‌شود که مسئولان آموزش و پرورش از بالا رفتن شیب بازنشستگی معلمان و کمبود استخدام نیرو خبر می‌دهند. سیدمحمد بطحایی، وزیر آموزش‌وپرورش در این‌باره گفته است: «به‌دلیل خروج نیروی انسانی از سال 97 به بعد به‌شدت با کمبود نیرو مواجه می‌شویم و تعداد افرادی که شرایط بازنشستگی پیدا می‌کنند افزایش می‌یابد. امسال 80 هزار نفر در آموزش‌وپرورش بازنشسته می‌شوند و تا 4 سال آینده این تعداد شیب افزایشی خواهد داشت و باید از روش‌های مختلفی برای تأمین نیروی انسانی استفاده کنیم تا مشکلاتی برای نظام آموزش و پرورش کشور ایجاد نشود.»
استفاده از نیروهای شرکتی، حق‌التدریسی و به‌کارگیری دوباره معلمان بازنشسته از راه‌حل‌های وزیر آموزش و پرورش برای تأمین نیرو برای کلاس‌های خالی از معلم است؛ روشی که بسیاری از کارشناسان آموزشی به آن انتقاد دارند و معتقدند باعث افت شدید تحصیلی در بین دانش‌آموزان می‌شود. البته در این میان 17هزار نیروی جدید استخدام شدند که به گفته مسئولان آموزش و پرورش پاسخگوی کمبودها در این حوزه نیست.
کمبود مدرسه از تهران تا سرپل‌ذهاب
از سوی دیگر کمبود مدرسه و کلاس درس در مناطق پرجمعیت شهری یکی دیگر از مسائل پیش روی آموزش و پرورش در سال تحصیلی جدید است. آنطور که مدیرکل سازمان نوسازی استان تهران گفته بود، امکان دونوبته شدن مدارس در برخی مناطق تهران به‌خصوص در حاشیه شهر وجود دارد.
اما مهرالله رخشانی مهر، رئیس سازمان نوسازی و تجهیز مدارس کشور اعلام کرده است برای حل این مشکل بنا دارند ۷۰۰ پروژه آموزشی و پرورشی را افتتاح کنند که شامل ۷ هزار و ۹۴۵ کلاس درس با یک میلیون مترمربع زیربناست و اعتباری بالغ بر یک‌هزار و252میلیارد تومان صرف آن شده است. او افزود: ۶۷ سالن ورزشی، ۱۶ استخر و ۱۰۸ فضای پرورشی با اعتبار ۱۹۸ میلیارد تومان نیز در آستانه مهر تحویل آموزش و پرورش می‌شود.
مهم‌ترین مشکل کمبود مدرسه مربوط به منطقه زلزله‌زده سرپل‌ذهاب است، آنطور که مردم این منطقه می‌گویند اغلب مدارس در این منطقه کامل نشده‌اند و دانش‌آموزان مجبورند سال تحصیلی جدید را هم در کانکس آغاز کنند. مهرنوش طاهرنیا یکی از اهالی شهر سرپل‌ذهاب در این‌باره به همشهری گفت: « مدرسه دختر من کاملا تخریبی بود و باید از نو ساخته می‌شد ولی متأسفانه هنوز در مرحله سفتکاری است و فکر نکنم حتی در نیمه‌های سال تحصیلی هم آماده شود.»
رئیس مدارس نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور در این‌باره توضیح داده است:« در رابطه با مدارسی که در زمان زلزله تخریب شدند، اما آوار نشدند؛ جمع‌بندی‌ها نشان داد که این مدارس از قبل هم در لیست مدارس تخریبی بودند. با توجه به حضور خیرین و دیگر منابعی که از سازمان نوسازی درنظر گرفتیم به این نتیجه رسیدیم که این مدارس را تخریب کنیم و مدارس جایگزین بسازیم. بیش از 200مدرسه به جای 78مدرسه‌ای که تخریب شد، ساخته شده یا در دست اقدام است.
وی ادامه داد: 25مدرسه شهری متراژ بالایی دارند و 17کلاسه و حدود 3 هزار و 500مترمربع هستند. زمان ساخت این مدارس بین یک سال تا 18‌ماه است و از واقعه زلزله کرمانشاه هنوز یک سال نگذشته، به همین دلیل این پروژه‌ها کامل نشده‌اند.
پایان حکمرانی پیش‌دانشگاهی در مدارس
در سال تحصیلی جدید نظام آموزشی 3-3-6 به ایستگاه آخر رسید و حالا این روش آموزشی به‌صورت یکپارچه روی همه دانش‌آموزان پیاده خواهد شد تا دیگر دوره پیش‌دانشگاهی بعد از دو دهه به‌طور کامل حذف شود. اما لغو پیش‌دانشگاهی از نظام آموزشی هم موجب حذف کنکور نشد و دانش‌آموزان پایه دوازدهم نیز باید مانند پیشینیان خود در کنکور دانشگاه‌ها شرکت کنند.
این در حالی است که قرار بود از این پس ورود به دانشگاه‌ها بدون آزمون و صرفا براساس نمرات کسب شده دانش‌آموز در امتحانات نهایی باشد اما آنطور که مسئولان سازمان سنجش کشور می‌گویند زیرساخت‌های اجرای این قانون هنوز در آموزش و پرورش آماده نشده و حذف کنکور تنها باعث دامن زدن به بی‌عدالتی در ورودی دانشگاه‌ها خواهد شد.
وعده‌های وزیر آموزش و پرورش برای سال جدید
اما مسئولان وزارت آموزش و پرورش برای سال تحصیلی جدید چه وعده‌هایی داده و قرار است برای بهبود نظام آموزشی، وضعیت معیشت فرهنگیان و نوسازی مدارس چه اقداماتی را انجام دهند؟ آنطور که بطحایی، وزیر آموزش و پرورش تاکنون در سخنرانی‌های متعدد خود تأکید کرده، بنا دارد حذف آزمون‌های درسی و کتاب‌های کمک‌آموزشی در مدارس ابتدایی را در سال تحصیلی پیش‌رو با جدیت دنبال کند؛ «برای سال تحصیلی جدید نباید کتاب‌های کمک‌آموزشی در مدارس ابتدایی وارد شود. اگر برای رسانه‌ها نمی‌توانیم تعیین‌تکلیف کنیم برای مدرسه‌ها که می‌توانیم تصمیم‌های خود را اجرایی کنیم؛ بنابراین لازم است همه مدیران در ممنوعیت ورود کتاب‌های کمک‌آموزشی و آزمون‌ها به مدارس ابتدایی توجیه باشند.»
این نخستین‌باری نیست که بطحایی برای حذف آزمون‌ها و کتاب‌های کمک‌آموزشی در مدارس تلاش می‌کند. او در سال گذشته نیز این موضوع را با حذف آزمون مدارس تیزهوشان و نمونه دولتی دنبال کرد اما موفق به اجرای آن نشد.
یکی دیگر از وعده‌هایی که وزیر آموزش و پرورش برای سال تحصیلی جدید داده است، اجرای طرح رتبه‌بندی معلمان است؛ البته این لایحه فعلا در انتظار تأیید هیأت دولت و سپس مجلس است؛ چراکه بار مالی سنگینی برای دولت خواهد داشت اما وزیر آموزش و پرورش قول داده آن را به‌زودی اجرایی کند.
رئیس پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش بیان کرد: اجرای طرح رتبه‌بندی معلمان و هم‌ترازی آنها با درجه‌های اعضای هیأت علمی، موجب افزایش انگیزه فرهنگیان و بهبود عملکرد وزارت آموزش و پرورش می‌شود.

فرهاد کریمی در این‌باره افزود: اجرای رتبه‌بندی معلمان با توجه به تعریفی که برای رتبه‌بندی اعضای هیأت علمی وجود دارد، مانند معلم‌یار، معلم دانشیار و... یک اقدام مثبت و روبه جلوست اما اجرای این اقدام با بار مالی و بودجه‌ای همراه است که باید تامین شود.

وی افزود: اگر می‌خواهیم آموزش و پرورش ارتقا پیدا کند، باید زمینه‌های ایجاد عمل تعاملی و عقلانی مبتنی بر عاملیت معلم فراهم شود.

اجرای سنجش صلاحیت و شایستگی مدیران، وسعت‌بخشی به دامنه انتخاب آنها، سنجش وضعیت مدارس، مهارت محور شدن تکالیف دانش‌آموزی، شناسایی کودکان واجب‌التعلیم بازمانده از تحصیل، راه‌اندازی صندوق حمایت از مؤسسان مدارس غیردولتی و توسعه باشگاه‌های پیشکسوتان فرهنگی از دیگر برنامه‌های آموزش و پرورش در سال تحصیلی جدید است. سال تحصیلی جدید با همه این برنامه‌ها، کمبودها و وعده‌ها از امروز رسما آغاز شد و دانش‌آموزان به کلاس‌های درس رفتند، باید در ادامه منتظر ماند و دید که مدیران آموزش و پرورش برای بهبود وضعیت این مجموعه بزرگ چه تصمیمی می‌گیرند و چگونه عمل می‌کنند.


سیدمحمد بطحایی، وزیر آموزش و پرورش دیروز در آستانه سال جدید تحصیلی به جمع خبرنگاران رفت و از مهم‌ترین تحولات در سال جدید گفت:

1-  با وجود همه تلاش‌های صورت‌گرفته ۱۴۲هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل در دوره ابتدایی داشتیم که همچنان برآورد ما این است که نتوانستیم این تعداد را به مدرسه برگردانیم، البته ۳۱هزار و ۹۱۰دانش‌آموز را به مدرسه برگرداندیم که افتخار بزرگی است.

2-  براساس آخرین آمار ۱۳میلیون و ۷۸۸هزار دانش‌آموز ثبت نام قطعی کرده‌اند و پیش‌بینی می‌کنیم حدود 3درصد از دانش‌آموزان که یا در شاخه کارودانش هستند و یا از اتباع، هنوز ثبت نام خود را قطعی نکرده باشند.

3-  در سال تحصیلی قبل ۵۰۶۹دانش‌آموز اتباع را فارغ از داشتن مدارک هویتی با هماهنگی وزارت کشور و سایر دستگاه‌ها در دوره ابتدایی ثبت نام کردیم.

4-  حدود ۱۴۰میلیون جلد کتاب درسی با ۱۲۰۰عنوان کتاب درسی توزیع شده و به ‌دست دانش‌آموزان رسیده است. تا سال۱۴۰۰ کتاب نونگاشت نداریم و کتب نونگاشت که از فردا در پایه دوازدهم مورد استفاده قرار می‌گیرند تا سال۱۴۰۰ تغییر نمی‌کنند.

5-  از مطالبات سال۹۶ فرهنگیان، ۲.۵‌ماه حق‌التدریس، 4‌ماه خرید خدمات و همچنین حق‌الزحمه۹۶ نیز باقی مانده که به سال۹۷ منتقل شده است. حدود ۱۸۰میلیارد تومان از مطالبات سال قبل به امسال منتقل شده است.

6-  ماهیت تکالیف شب هم باید تغییر کند. از فردا در 3پایه اول ابتدایی در مدارسی که شرایط لازم را دارند تکالیف درسی بچه‌ها باید در مدرسه انجام شود. آنها در منزل تکالیف مهارت‌محور انجام می‌دهند. این تمرین‌ها به‌معنای رونویسی صرف نیست. از این طریق دکان برخی سودجویان بسته خواهد شد و به‌تدریج این مسیر را تصحیح می‌کنیم و دکان سوءاستفاده کسانی که کتب حل‌المسائل و... را ترویج می‌دهند بسته خواهد شد. از آموزشگاه‌ها می‌خواهم مسیر خود را در خدمت تحقق اهداف واقعی آموزش و پرورش قرار دهند.

مکث

نتیجه سخنان رئیس‌جمهور به کجا رسید؟

حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران در مراسم نواختن زنگ آغاز سال تحصیلی سال گذشته درباره مهارت‌آموزی دانش‌آموزان گفته بود: «اگر در کتب درسی ما به جای ارائه صرف حفظیات در ذهن دانش‌آموزان، سؤال ایجاد شود، قطعاً دانش‌آموزانی پیدا می‌شوند که شاید به این سؤالات پاسخی دیگر و حتی بهتر از پاسخ مؤلفان کتب درسی بدهند. مؤلفان کتب درسی ما باید این نکته را باور کنند که شاید برخی از دانش‌آموزان با ذهن‌های خلاق بتوانند پاسخ‌های بهتری به برخی سؤالات درسی بدهند و با طرح سؤال در ذهن آنها و جمع‌آوری پاسخ‌های جدید از دانش‌آموزان خلاق، کتب درسی سال‌های آینده را براساس این پرسش و پاسخ‌های جدید تألیف کنند تا خلاقیت بیش از پیش در ذهن جوانان و نوجوانان کشورمان زنده شود.» روحانی اشاره کرده بود: «باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که پس از ۱۲سال دانش‌آموز ما به جای اینکه یک برگه کاغذ به‌عنوان مدرک دریافت کند، مهارت عملی کسب کرده باشد و حداقل در یک رشته مهارت و علاقه کافی برای اشتغال به‌کار داشته باشد.» اما نتیجه صحبت‌های رئیس‌جمهور چه شد و وزارت آموزش و پرورش برای تحقق آن چه کرد؟ علی زرافشان، معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش در این‌باره به همشهری گفت: «اختصاص 2ساعت به برنامه ویژه مدارس» در راستای همین سخنان روحانی است. او در این‌باره توضیح داده است: «براساس این طرح معلم و مدیریت مدرسه، ۲ساعت از برنامه درسی رسمی آموزش و پرورش را حذف و با رعایت چارچوب‌های مشخص، موضوعات و محتوای مورد نیاز را تهیه و جایگزین برنامه متمرکز سابق می‌کنند. این طرح ویژه قرار است در گام نخست دوره دوم ابتدایی یعنی پایه‌های چهارم، پنجم و ششم و دوره متوسطه اول یعنی پایه‌های هفتم، هشتم و نهم را تحت پوشش قرار دهد.» وی ادامه داد: «برنامه ویژه مدارس» متنوع است و شامل فعالیت‌های درون و بیرون مدرسه می‌شود که آموزش مهارت‌های زندگی، آداب و رسوم، بازدید از مراکز ملی و محلی، استفاده از ظرفیت‌های منطقه‌ای مانند کتابخانه، موزه، آتش‌نشانی، مسجد، فرهنگسراها، خانه‌های فرهنگ محل، سینما و... از جمله آنهاست. درواقع این 2 ساعت ارزش‌افزوده ساعات آموزشی است که باعث مدرسه‌محوری و نقش پررنگ مدیران و معلمان مدرسه در برنامه‌ریزی آموزشی خواهد شد.


ناامیدی نباید به مدارس راه پیدا کند

سیدکاظم اکرمی/ وزیر اسبق آموزش و پرورش



این روزها همه حرف از ایجاد امید و نشاط در فضای جامعه می‌زنند و به‌نحوی می‌خواهند شرایط کشور را از حالت رخوت و ناامیدی خارج کنند؛ نکته مهمی که به‌نظر من، بخش اصلی آن می‌تواند در فضای مدرسه و به واسطه معلمان و دانش‌آموزان رخ دهد. ما اجازه نداریم روحیه فرزندان این مرز و بوم را که در حال رشد و تکامل هستند، بازیچه قرار دهیم و از آنها افرادی خسته، بدون انگیزه و مأیوس بسازیم؛ بنابراین ابتدا باید والدین در خانواده و سپس معلمان در مدرسه برای این مهم تلاش کنند و نگذارند هیچ‌چیز جز نشاط در وجود دانش‌آموزان رخنه کند.
نکته دوم و مهمی که باید در آستانه سال تحصیلی جدید، مدیران آموزش و پرورش به آن توجه ویژه داشته باشند موضوع وعده و قرارهایی است که به دانش‌آموزان، معلمان و خانواده‌ها می‌دهند. آنها باید مراقب باشند که قول‌های واهی و بدون مبنای فکری، مطالعاتی و اقتصادی ندهند چرا که درنهایت این مسئله موجب بی‌اعتمادی و بی‌تفاوتی افکار عمومی نسبت به خودشان و سخنانشان خواهد شد؛ بنابراین مدیران باید تلاش کنند از میان سیل مشکلات تعدادی را مشخص و همان‌ها را تا پایان حل و فصل کنند، چرا که قطعا ارزش آن بیشتر از وعدهای شیرین و شعارهای بدون پشتوانه خواهد بود.

نکته سوم درباره شخص وزیر آموزش و پرورش است. به‌نظرم ایشان باید به معلمان نشان دهد که در هیأت دولت، مجلس و سایر نهادهای اجرایی برای بهبود وضعیت آنها نهایت تلاش خود را می‌کند و از هیچ سعی و کوششی هم در این راه دریغ ندارد. آرامش و اطمینان‌خاطر معلمان در ارتقای نظام آموزشی بسیار تأثیر‌گذار است و باید مسئولان این وزارتخانه تمام تلاش خود را برای دستیابی به آن انجام دهند. موضوع مهم بعدی که باید مسئولان آموزش و پرورش در سال تحصیلی جدید آن را برای همیشه تعیین‌تکلیف کنند بحث کنکور است، واقعا باید نقطه پایانی برای این رقابت ناعادلانه گذاشته شود، گرچه در سال‌های اخیر از ابهت و سیاهی این غول بزرگ کاسته شده اما هنوز هم شاهد تبلیغات گسترده و بی‌امان مؤسسات خصوصی در رسانه‌ها به‌واسطه کنکور هستیم. این موضوع یک‌بار باید برای همیشه حل شود و اجازه ندهیم بیشتر از اینها بار روانی منفی به جامعه بزرگ دانش‌آموزان تحمیل کنند. به‌نظرم سال تحصیلی جدید فرصت مغتنمی است برای حل و فصل همه این مشکلات که اگر درست از آن استفاده شود قطعا می‌تواند تأثیر بسزایی روی جامعه بزرگ دانش‌آموزان، معلمان و خانواده‌ها بگذارد. به امید آغاز سال تحصیلی پر از نشاط و برکت برای همه کسانی که از امروز در مدارس حضور پیدا می‌کنند و تعلیم و تربیت را از سر می‌گیرند.