سه سال قبل شورای اجتماعی کشور با همکاری وزارت ارشاد و دانشگاه تهران در تحقیقی با عنوان «پیمایش ملی وضعیت اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی ایران» میزان تجربه و دریافت رشوه در ادارات را اندازه گرفته است. این پیمایش، چند دستگاه اداری و انتظامی مهم کشور در کنار شهرداری‌های کل کشور را با یکدیگر مقایسه و مشخص کرده است که در هر کدام از این دستگاه‌ها چه میزان از شهروندان درخواست رشوه شده و چند‌درصد از شهروندان به پرداخت رشوه پاسخ مثبت داده‌اند. براساس این پیمایش که حجم نمونه آن 82هزار و 500 نفر اعلام شده و جامعه آماری آن کلیه مراکز شهرستان‌‌های کشور را دربرمی‌گیرد، شهرداری‌ها مقام نخست «تجربه درخواست رشوه از سوی کارکنان دستگاه‌ها در زمان مراجعه» را در کل کشور به خود اختصاص داده‌اند. در این میان به‌طور متوسط در کل کشور، بیش از 60درصد از افرادی که در زمان مراجعه به شهرداری از آنها درخواست رشوه شده، به این درخواست پاسخ مثبت داده‌اند. همچنین براساس گزارش « سازمان شفافیت بین‌الملل» جایگاه ایران در رتبه‌بندی میزان رشوه در میان کشورها به هیچ‌وجه مناسب نبوده و در بحث فساد اداری نیز کشور ما در پایین این فهرست قرار دارد. عابدی‌جعفری، مجری طرح سنجش فساد در شهرداری تهران بر این باور است که این شهرداری‌ها هستند که نمره کشور را در فساد اینقدر پایین آورده‌اند و دیگر جایی برای بحث و مجادله درباره وجود فساد سیستماتیک و عمیق در شهرداری‌ها باقی نمانده است.
چرا شهرداری‌ها رتبه اول را در اخذ رشوه دارند؟
غلامرضا انصاری، عضو سابق شورای شهر تهران چهار دلیل را برای ایجاد رشوه نام می‌برد. او معتقد است: رشوه در شرایطی به وجود می‌آید که نابرابری اقتصادی، فقدانِ عدالت اجتماعی و توزیعِ ناعادلانه ثروت وجود داشته باشد، یعنی دخل و خرج کارگزاران در بخش‌های مختلف همخوانی نداشته و او این امر را از علل روانی به وجود آمدن رشوه می‌داند. همچنین اصغر سلیمی، سخنگوی کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس هم معتقد است: علت اصلی وجود فساد در شهرداری‌ها، نبود نظارت کافی است. راهکارهای نظارتی برای شهرداری تهران کافی نبوده است و سیستم نظارت مجلس و قوه‌قضائیه هم نتوانستند برای شهرداری‌ها راه‌حلی پیدا کنند. شوراها هم که وظیفه نظارتی دارند از پس وظیفه‌شان به خوبی برنیامده‌اند. با این حال، علیرضا آقایی، دبیر ستاد سلامت اداری شهرداری تهران، منبع ایجاد پدیده رشوه و به‌دنبال آن فساد در شهرداری‌ها را نحوه درآمدزایی این سازمان می‌داند. امری که بسیاری از کارشناسان شهری روی آن صحه گذاشته‌‌اند، یعنی از زمانی که شهرداری برای کسب درآمد مجبور شد به‌دنبال تخلف و مچگیری از مردم برود، مشکل آغاز شد. به گزارش ایلنا، حسن عابدی جعفری، مجری طرح سنجش فساد در شهرداری تهران هم بر این باور است تا زمانی که نحوه درآمدزایی در شهرداری تغییر نکند، نمی‌توان به‌صورت عمقی شرایط این نهاد را تغییر داد.
تصویب قانون جدید برای نظارت بر شهرداری
همچنین یک عضو مجمع نمایندگان استان تهران بر ضرورت اصلاح قانون در راستای استفاده از ظرفیت دیوان محاسبات در کاهش فساد در شهرداری تاکید کرد. محمود صادقی درباره اژدهای چند سر فساد در شهرداری تهران، گفت: این مساله از گذشته‌های دور در شهرداری وجود داشته و فساد بیشتر در حوزه ساخت‌و‌سازها و صدور مجوز در این بخش بوده است، به‌عنوان مثال امضا‌های طلایی زمینه‌ساز زد و بندهای مفسده انگیز است؛ بنابراین راه‌حل مقابله با فساد در شهرداری شفافیت و نظارت درست بر اجرای قوانینی از جمله انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، ارتقای سلامت نظام اداری و مبارزه با فساد است که همه دستگاه‌ها مکلف به اطلاع‌رسانی عملکرد خود هستند. او با اشاره به اینکه شورای شهر باید با دقت بیشتری وظیفه نظارتی خود را انجام دهد، افزود: نکته مهم در این زمینه با وجود مخالفت‌های بسیار، تحت پوشش قرار گرفتن شهرداری زیر نظر دیوان محاسبات است؛ البته طبق یک تفسیر شهرداری‌ها چون از بودجه دولت استفاده نمی‌کنند، از شمول قانون محاسبات عمومی خارج هستند، اما برخی معتقدند ورود دیوان محاسبات هم سبب کندی کار می‌شود. او با بیان اینکه می‌توان قانون را در راستای ورود دیوان محاسبات به مفاسد شهرداری‌ها اصلاح کرد، تصریح کرد: البته در لایحه مدیریت شهری پیش‌بینی شده که در دستگاه شهرداری سازوکاری شبیه دیوان محاسبات به‌عنوان دیوان محاسبات شهری تاسیس و حسابرسی‌ها کنترل شود، ضمن اینکه در شرایط فعلی شورای شهر باید فعالیت بیشتری داشته و گزارشات مورد نیاز را به مراجع نظارتی در صورت نیاز اعلام کند. به گزارش خانه ملت، عضو مجمع نمایندگان استان تهران گفت: از سوی دیگر ساز وکار موثر در تمامی دستگاه‌ها از جمله شهرداری برای مقابله با فساد ایجاد سامانه برای ثبت گزارشات مردمی است، به هر ترتیب باید با هر تدبیری فساد در شهرداری را کنترل کرده و با افرادی که با عملکرد خود به‌نوعی به فساد دامن می‌زنند، مقابله کرد.
توسعه سیستم الکترونیک و کاهش فساد
نماینده مردم تهران در مجلس به خبرنگار «آرمان» درباره چگونگی برطرف‌سازی فساد در شهرداری تهران می‌گوید: بنابر اعترافات خیلی افراد فساد در حکومت نهادینه شده است، اسفناک‌تر زمانی است که دستگاه‌های نظارتی نیز به این فساد آلوده شوند. در این شرایط هر چقدر ناظر برای نظارت استخدام شوند، همچون فرو رفتن در باتلاق است، نه‌تنها نتیجه بخش نیست، بلکه جرائم به افراد دیگر نیز منتقل می‌شود. غلامرضا حیدری می‌افزاید: اگر در سازمان‌ها رابطه ارباب رجوع با دستگاه‌ها به حداقل برسد به‌گونه‌ای که کارها تعریف شده و روابط مشخص باشد و در آن سیستم کارها از طریق الکترونیک پیگیری شود، از بروز فساد نیز جلوگیری می‌شود. به‌گفته او صدور پروانه ساخت و متراژ ساخت و تعداد طبقات جزو بیشترین موارد در بروز فساد در شهرداری است. این نماینده تهران در مجلس با بیان اینکه با اغماض‌ها بستر فساد در شهرداری بروز کرده است، تاکید می‌کند: برای مثال در یک کوچه پنج متری شاهد ساخت‌و‌سازهای انبوه هستیم، به‌دلیل این ساخت‌و‌سازها شهر روح معماری ندارد. برای مثال در یک مقطع زمانی درآمد شهر به تراکم فروشی اختصاص داشت. در حالی که این اقدام بستر فساد شد. این نماینده مجلس می‌گوید: نبود تناسب در بین ساختمان‌ها پرخاشگری را در جامعه افزایش داده و باعث از بین رفتن همبستگی عاطفی شده است. از سوی دیگر شهرداری به بستری برای فساد تبدیل شده است. حیدری با بیان اینکه ماده 100 خود مشوق افراد برای اقدامات خلاف قانون است، تاکید می‌کند: این مساله نیز نشان‌دهنده بروز فساد و رشوه است. به‌گفته او برای مهار فساد خواستار اراده از سوی حکومت هستیم تا بتوان سرمنشاء فساد را در کشور خشکاند. این نماینده مجلس درباره تحقیق و تفحص از شهرداری می‌گوید: در مجلس دهم در زمان قالیباف، شهردار قبلی تهران نیز بحث تحقیق و تفحص از شهرداری مطرح شد، اما این مساله به دلایل سیاسی، منافع شخصی و ... رأی نیاورد. در شورای شهر جدید نیز مقوله تحقیق و تفحص از شهرداری مطرح شده و انتظار می‌رود، در این‌باره اقدامات مناسب انجام شود.
