قصه رنگرز شدن محسن نامداری از همان سال‌های کودکی رقم خورد؛ وقتی که مادر برای خلاص‌شدن از دست شیطنت‌هایش او را به کارگاه رنگرزی پدر می‌فرستاد. حالا 23 سالی میشود که او هنرمند رنگرز است و با کلاف‌های رنگی نخ سهمی در هنر- صنعت فرش دستباف دارد. با او درباره مراحل رنگرزی و وضعیت این روزهای آن صحبت کردیم.
در کارگاه رنگرزی شما روی کلاف‌های سفید چه کارهایی صورت می‌گیرد تا رنگ شوند و بر تار و پود قالی دستباف بنشینند؟
کرک سفید خام در کارخانه شسته میشود و به کلاف تبدیل میشود و آماده رنگرزی به کارگاه ما می‌آید. ما یک نخ پلاستیکی از داخل کلاف رد می‌کنیم و دو سرش را گره می‌زنیم تا مراحل کار راحت‌تر روی آن انجام شود؛ مثلا کلاف‌ها به هم گره نخورند یا از هم جدا نشوند. برای رنگ کِرم، پاتیل حتما باید تمیز باشد. وقتی آب داخل پاتیل به جوش آمد مواد رنگزا را در آب می‌ریزیم تا بجوشد، وقتی به جوش آمد دندانه مناسب با آن رنگ را داخل آب جوش می‌ریزیم تا مثل نبات در آب حل شود، سپس مقداری آب گرم در پاتیل می‌ریزیم تا آب آن از درجه دمای جوش پایین‌تر بیاید؛ وقتی پایین‌تر آمد این کرک‌ها را وارد پاتیل می‌کنیم و با چوب خوب به هم می‌زنیم. اگر خوب زیر و رو و جابجا نشوند امکان دارد مقداری از کلاف‌ها رنگ بگیرد و مقداری از آنها رنگ نگیرند. این هم‌زدن باید تا زمانی که آب دوباره به جوش می‌آید، ادامه داشته باشد. اگر کلاف در همین آب سرد و گرم رها شود، مقداری از آن تیره‌تر و مقداری از آن روشن‌تر می شود و به قول بازاری‌ها اَبرش (تکه‌تکه رنگ‌شدن) میشود. وقتی به جوش آمد بسته به اینکه چه رنگی می‌خواهیم بیست دقیقه یا بیشتر می‌جوشد. بعد یکی‌یکی کلاف‌ها را بالا می‌گذاریم، صاف می‌کنیم و شستشو می‌دهیم، سپس روی چوب پهن می‌کنیم تا خشک شوند. این مراحل رنگ‌کردن ساده بود. رنگرزی سخت‌تر هم داریم.
کلاف های رنگ شده در کارگاه رنگرزی در حال خشک شدن
بازار رنگرزی ضعیف تر از سال قبل
وضعیت بازار رنگرزی چگونه است؟
بازار ضعیف‌تر از سال‌های قبل شده است. قیمت مواد اولیه افزایش یافته و رنگرزی گیاهی گرانتر شده است. در حال حاضر بیشتر رنگ‌های شیمیایی تولید و استفاده میشود.
کار ما وابسته به فروش و صادرات فرش است که آن هم سال‌هاست وضعیت خوبی ندارد. هر چه صادرات بیشتر باشد، قالی بیشتر بافته میشود و به کلاف‌های رنگ شده ما هم بیشتر نیاز است؛ اما کاهش قابل توجه صادرات هم به ما و هم به بافنده و تولیدکننده فرش آسیب رسانده است.
در حال حاضر چه تعداد کارگاه رنگرزی در اصفهان فعال است؟
در حدود پنج یا شش کارگاه در اصفهان فعال هستند. در شهرهای کاشان و شهرکرد و نقاط دیگر کشور مثل تبریز هم کارگاه‌های رنگرزی داریم.
رنگرزی در اصفهان
آیا رنگرزی در اصفهان ویژگی‌های خاص خود را دارد یا مشابه دیگر شهرهای کشور است؟
در اصفهان بیشتر رنگ‌های گرفته و غیربراق کار میشود اما در شهرهایی مثل تبریز بیشتر رنگ‌های جذاب و براق تولید می‌کنند. رنگرزی های قم نیز رنگ های براق تولید می کنند. ضمن اینکه در اصفهان بیشتر رنگرزی طبیعی و گیاهی صورت می گیرد و در شهرهایی مثل تبریز بیشتر رنگرزی شیمیایی انجام می شود.
هنرمند رنگرز در حال به هم زدن کلاف های رنگ در پاتیل رنگرزی
رنگرزی گیاهی چه ویژگی‌هایی دارد؟
رنگرزی گیاهی نسبت به رنگرزی شیمیایی گرانتر است؛ به همین خاطر خیلی ها رغبت نمی کنند تا گیاهی کار کنند. بسیاری از اساتید، رنگرزی گیاهی را با رنگرزی شیمیایی قابل مقایسه نمی دانند و معتقدند که رنگرزی گیاهی بسیار بهتر و با کیفیت تر از رنگرزی شیمیایی است. رنگرزی گیاهی مثل قالی کرمان است که هرچه پا بخورد قشنگ تر می شود؛ چون رنگش گیاهی است. فرش با رنگ شیمیایی بعد از یک مدت پریدگی پیدا می کند و پوسیدگی اش زیاد می شود اما رنگ گیاهی پریدگی ندارد و هرچه زمان بیشتری بگذرد، زیباتر می شود. در واقع رنگرزی گیاهی مثل پختن قورمه سبزی است که هرچه بیشتر جا می افتد، خوشمزه تر می شود، رنگرزی گیاهی نیز هرچه بیشتر می جوشد، بیشتر رنگی می شود که ما می خواهیم و زیباتر هم می شود. در رنگرزی شیمیایی در دو ساعت 100 کیلو کرک را رنگ می کنند اما در رنگرزی گیاهی برای 10 یا 20 کیلو رنگ، دو روز کار می شود. هزینه رنگرزی گیاهی هم بیشتر است.
