شمارش معكوس تحريم نفتي

هر روز كه از اعلام خروج آمريكا از برجام مي‌گذرد،‌ شرايط براي صادرات نفت ايران سخت‌تر و تنش‌ها بيشتر مي‌شود. ترامپ رييس جمهور آمريكا نيز تصميمات تازه‌اي براي همكاري با كشورهايي گرفته كه بتوانند براي واردات نفت از ايران فاصله بگيرند. در اين ميان وزارت خارجه آمريكا از مواضع خود عقب نشيني كرده و به سمت صفر كردن صادرات نفت ايران پيش مي‌رود. به‌گونه‌اي كه اعلام كرده است: آماده‌ايم با كشورهايي كه خريد نفت ايران را كاهش دهند، همكاري كنيم. به اين معنا كه كشورهايي كه به مرور واردات نفت خود را از ايران كاهش دهند،‌تحريم نمي‌شوند. از سوي ديگر نيز عربستان براي افزايش توليد نفت تا سطح 11 ميليون بشكه در هر روز براي ماه آينده ميلادي جملات جالبي به رويترز گفته است. با اين تفاسير حسين كاظم پور، يكي از نمايندگان ايران در هيات اوپك گفته است: متاسفانه مي‌توان گفت كه وزارت امور خارجه آمريكا و عربستان اوپك را مسخره كرده‌اند. در آخرين جلسه اوپك به قطعنامه‌اي رسيديم كه اجازه نمي‌دهد هر عضوي بيش از سهميه خود نفت توليد كند. به اين ترتيب برخي كشورها به تيم ترامپ اضافه شده‌اند و شرايط هر لحظه دشوار‌تر مي‌شود؛ به‌گونه‌اي كه حتي مي‌توان نااميدي را در صحبت‌هاي زنگنه، وزير نفت كشورمان به خوبي احساس كرد.
گلايه وزير از مخالفان قرارداد
بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران گفته است: اگر این کشور پنج قرارداد دیگر مانند قرارداد با توتال داشت و صادراتش به چهار میلیون بشکه در روز رسیده بود، آمریکا نمی‌توانست نفت ایران را تحریم کند.آمریکا از خریداران نفت ایران خواسته است تا چهار ماه دیگر که تحریم‌های آمریکا از سر گرفته می‌شوند، واردات خود از ایران را متوقف کنند. اگر در کار وزارت نفت تاخیر نینداخته بودند و پنج قرارداد دیگر مانند توتال منعقد شده بود، دیگر وضعیت کشور مثل امروز نبود. در چنان شرایطی، بازار نفت تحمل خروج نفت ایران را نمی‌داشت. قرارداد با توتال فرانسه مخالفان پر سر و صدایی در ایران داشت. مخالفان اصلی قرارداد، از جناح مخالف دولت حسن روحانی بودند. مخالفان از محرمانه بودن بخش‌هایی از قرارداد، دسترسی شرکت‌های خارجی به اطلاعات و همچنین سهم شرکت‌های خارجی در این قرارداد انتقاد داشتند. شرکت توتال فرانسه هنوز از قرارداد با ایران خارج نشده اما بعید است که این شرکت بتواند برای ادامه فعالیت خود در ایران از آمریکا معافیت بگیرد. شرکت توتال که در طرح توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی مشارکت دارد، به دنبال خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران گفت: در صورتی که آمریکا برای این شرکت معافیت از تحریم قايل نشود، فعالیت‌هایش را در ایران متوقف خواهد کرد. قرارداد با توتال فرانسه، اولین سرمایه‌گذاری عمده یک شرکت نفتی غربی در ایران پس از برجام بود. در حال حاضر توتال هنوز از قرارداد خارج نشده است و ۲۵ روز از مهلت ۶۰ روزه این شرکت تمام شده و ۳۵ روز دیگر زمان دارد. ایران پیشتر گفته بود در صورت خروج شرکت توتال از قرارداد طرح توسعه پارس جنوبی شرکت ملی نفت چین جایگزین آن خواهد شد اما با مطرح شدن احتمال خروج این شرکت و عدم تمایل چین به این قرارداد، شرکت پتروپارس جایگزین خواهد شد.
عربستان نمی‌تواند کاهش عرضه نفت ایران را جبران کند
اگرچه آمریکا امیدوار است ریاض کاهش عرضه نفت ایران را جبران کند اما عربستان حتی با ظرفیت کامل خود نیز نمی‌تواند پاسخگوی نیاز بازار باشد. روزنامه آمریکایی بلومبرگ در گزارشی با اشاره به تلاش آمریکا برای کاهش صادرات نفت ایران نوشت: یک پیامد ناخواسته سیاست جدید دولت ترامپ علیه ایران این است که میلیون‌ها آمریکایی مجبور خواهند شد بنزین را به قیمت بالاتری در جایگاه‌های سوخت خریداری کنند. قیمت بنزین اکنون در آمریکا ۲۴ درصد گران‌تر از سال گذشته است و تحریم نفت ایران برای ترامپ در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره دردسرساز خواهد شد. ترامپ ممکن است مانند کلینتون برای باثبات کردن قیمت نفت بخشی از ذخایر راهبردي آمریکا را به بازار تزریق کند اما اثر چنین اقدامی موقت و محدود خواهد بود.تحریم نفت ایران با توجه به همزمانی آن با انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره در نوامبر می‌تواند برای ترامپ تبعات سیاسی به دنبال داشته باشد.
تغییر سیاست تحریم نفتی آمریکا
چندي پيش یک مقام وزارت خارجه آمریکا مدعی شد دولت این کشور به دنبال کاهش صادرات نفت ایران به صفر است و قصد ندارد برای هیچ‌یک‌ از شرکت‌ها یا کشورهای خریدار نفت ایران، معافیت‌های تحریمی صادر کند. این اظهارات به افزایش بهای نفت منجر شد. روز پنج‌شنبه یک مقام دیگر وزارت خارجه آمریکا که شبکه خبری «سی‌ان‌بی‌سی» اشاره‌ای به نام او نکرده، گفت: موضع ما همکاری با کشورهای واردکننده نفت خام ایران است تا بتوانیم میزان واردات آن‌ها را تا 4نوامبر به صفر برسانیم. آمادگی داریم با کشورهایی که واردات خود را کاهش می‌دهند به صورت مورد به مورد همکاری کنیم. پیش از این، «اندرو پیک»، مدیر میز ایران و عراق در وزارت خارجه آمریکا در اظهاراتی منتسب به او جزيیاتی از برنامه‌های دولت این کشور برای اجرای تحریم‌های نفتی علیه ایران مطرح کرده بود. این تحریم که برای محدود کردن فروش نفت ایران وضع شده، وزیر خزانه‌داری آمریکا را ملزم به معرفی تحریم‌هایی علیه آن دسته از بانک‌های خارجی می‌کند که با بانک مرکزی یا هر یک از دیگر موسسات مالی تحریم‌شده ایران معامله انجام می‌دهند. با وجود این، وزارت دارایی‌ آمریکا تعیین کرده در صورتی که کشورهای میزبان بانک‌های خارجی در بازه 180 روز قبل‌تر خرید نفت خام از ایران را به «میزان قابل توجه» کاهش داده باشند، بانک‌های این کشورها از تحریم‌ها مستثنا می‌شوند.
تحریم نفتی ایران
اگرچه مقامات وزارت نفت ایران می‌گویند آمریکا توان آن را ندارد که صادرات نفت ایران را در ظرف چند ماه آینده به صفر برساند اما یک مقام ارشد وزارت امور خارجه آمریکا می‌گوید واشنگتن با کشورهایی که میزان واردات نفت خود از ایران را کاهش بدهند بر سر تحریم‌ها به طور موردی همکاری خواهد کرد. به گفته او ما بر همکاری با کشورهایی که نفت خام ایران را وارد می‌کنند، تمرکز داریم تا هر تعداد آن‌ها را که ممکن است مجاب کنیم تا روز چهارم نوامبر خرید نفت از ایران را به صفر برسانند. ما آماده ایم با کشورهایی که واردات خود را کاهش بدهند به طور موردی همکاری کنیم. این در حالی است که یک مقام وزارت امور خارجه آمریکا اين اواخر گفته بود خریداران نفت ایران از تحریم‌های احتمالی واشنگتن معاف نخواهند شد و پیام دولت آمریکا به سایر کشورها این است که معافیتی صادر نمی‌کنیم. در اين ميان ژاپن و کره جنوبی تایید کرده اند که در حال مذاکره با آمریکا برای کسب معافیت از تحریم‌های نفتی ایران هستند.
عقب نشيني هند از واردات نفت ايران
هند در کنار چین، اتحادیه اروپا، ژاپن و کره‌جنوبی از خریداران عمده نفت خام ایران به حساب مي‌آيد و به همين خاطر در سياست‌هاي جديد ترامپ اين كشور نيز نقش مهمي بازي مي‌كند. اين كشور هم اكنون نيز همراه با افغانستان در ايران همكاري تجاري دارد. افغانستان، هند و ایران سال گذشته موافقتنامه سه جانبه چابهار را امضا کردند که بر مبنای آن افغانستان و هند می‌توانند مبادلات تجاری‌شان را از طریق بندر چابهار ایران انجام دهند. دولت هند به تازگی اعلام کرده است که تلاش می‌کند این پروژه تا سال ۲۰۱۹ به مرحله بهره‌برداری برسد. با اين تفاسير، انگشت ترامپ براي قطع همكاري برخي كشورها با ايران، بر روي اين كشور نيز قرار گرفته است.
چند روز پيش نیکی هیلی، نماینده آمریکا در سازمان ملل متحد، به دیدار نارندرا مودی، نخست وزیر هند رفت تا از او بخواهد واردات نفت از ایران را کاهش بدهد. او پس از دیدار با نارندرا مودی، گفت: نخست وزیر مودی به خوبی موضع ما درباره ایران را درک می‌کند. او (این موضع) را زیر سوال نبرد و از آن انتقاد نکرد.
او درک کرد. او همچنین درک می‌کند که رابطه (هند) با آمریکا محکم و مهم است و ضرورت دارد که همین طور بماند. خانم هیلی که خود هندی تبار است، گفت که وزیران دفاع و امورخارجه دو کشور به زودی درباره پیامدهای اعمال مجدد تحریم‌های ایران گفت‌وگو خواهند کرد. این مقام آمریکایی در عین حال گفت که واشنگتن به طور اصولی با سرمایه‌گذاری هند در پروژه بندر چابهار ایران مخالفتی ندارد.
ما می‌دانیم که (پروژه) این بندر باید انجام شود و آمریکا برای این کار با هند همکاری خواهد کرد. بر اساس تحریم‌های آمریکا، 6 ماه بعد از خروج این کشور از برجام، یعنی در نوامبر سال ۲۰۱۸، وزارت دارایی آمریکا باید عملکرد کشورهای خریدار نفت ایران را بررسی کند و در صورتی که به قانون تحریم عمل نکرده باشند، بانک‌هایی که برای خرید نفت به بانک مرکزی ایران پول پرداخته‌ باشند (براي مثال بانک‌های چینی، کره‌ای یا هندی) مشمول تحریم می‌شوند.
هشدار ايران به عربستان
روز گذشته نيز نماینده ایران در اوپک در واكنش به اين اخبار به عربستان هشدار داد چنانچه بیش از سهمیه خود نفت تولید کند، نشست فوق العاده سازمان برای آن تشکیل می‌شود. اين در حالي است كه ایران با اوپک و متحدانش توافق کرد که تولید خود را افزایش دهند. پس از آن حسین کاظم پور اردبیلی به عربستان هشدار داد که به مفاد توافق اخیر اوپک پایبند باشد و از تولید بیشتر از سهمیه تعیین شده خودداری کند.
به گفته او اگر عربستان بالاتر از سهمیه تخصیص داده شده برای این کشور تولید کند، توافق اوپک را نقض کرده است. اوپک با تصمیم اجماعی اداره می‌شود، نه با تصمیم یک کشور. اگر کمیته نظارت در نشست 22 و 23 سپتامبر خود در الجزایر به این نتیجه برسد که توافق نقض شده است، محمد بارکیندو، دبیرکل اوپک ممکن است با درخواست برگزاری نشست فوق العاده سازمان مواجه شود. عربستان «اجازه» افزایش تولید خود به بیش از سهمیه تعیین شده برای این کشور (10.06 میلیون بشکه) را ندارد.
تنها راه ، تعامل با دنياست
مرتضي بهروزي فر/ كارشناس حوزه نفت و انرژي
طبق توافقي كه در سال 2003 بين اوپك و غير اوپك صورت گرفت، يك ميليون و 200 هزار بشكه اوپك و 600 هزار بشكه غير اوپك از بازار حذف شد. به اين ترتيب يك ميليون و 800 هزار بشكه از بازار خارج شد. در اين ميان كل (سقف) صادرات نفتي ايران دو و نيم بشكه در روز است؛ يعني چيزي كه از بازار حذف شده، معادل كل صادرات نفتي ايران به حساب مي‌آيد، به علاوه مازاد ظرفيتي كه در اختيار كشورهاي ديگر به‌خصوص عربستان قرار دارد. اگر دنيا به اين جمع بندي برسد كه واردات نفت از ايران را كنار بگذارد، حذف بازار ايران تاثيري روي بازار دنيا نخواهد گذاشت. در توافق اخير اوپك نيز افزايش حدود يك ميليون بشكه پذيرفته شد به اين خاطر كه كشورهاي اوپك بيش از حد كاهش توليد داشتند. تنها كافي است حجمي راكه كشورهاي اوپك و غيراوپك از توليد خود به صورت توافقي كاهش دادند، وارد بازار كنند؛ متاسفانه بخش عمده‌اي از صادرات ايران را پوشش مي‌دهد. نمي‌دانم چه اتفاقي در آينده رخ مي‌دهد و ايران با چه كشورهايي براي واردات نفت توافق مي‌كند. شايد ايران به اين نتيجه برسد كه امتيازهايي به خريداران عمده نفت خود بدهد و مزيت هايي قايل شود كه‌ آن‌ها به اين نتيجه برسند كه واردات نفت خود را از ايران ادامه دهند اما متاسفانه اگر كشورهاي دنيا به جمع بندي برسند كه هزينه خريد نفت از ايران براي‌شان بالاتر از ساير كشورهاست، به حداقل رسيدن صادرات نفت ايران امكان پذير است. مگر اينكه ايران مانند كاري كه پيشتر انجام داد براي برجام باز هم وارد توافق شود و با دنيا به تعامل بپردازد، تنها در اين صورت است كه ايران مي‌تواند نفت خود را به ساير كشورها صادر كند.
اكنون با توجه به قدرتي كه آمريكا دارد و حجم مبادلاتي كه ساير كشورها با اين كشور دارند، فروش نفت ايران دشوار است. در حال حاضر تعاملي كه چين يا هند با آمريكا دارند، قابل مقايسه با ايران نيست. مطئمن باشيد زماني كه شرايط حساس شود، چين يا هند هيچ وقت آمريكا را به خاطر ايران رها نمي‌كنند. تجربه اين اتفاق را داريم؛ چهار قطعنامه عليه ايران در دوران احمدي نژاد امضا شد. اگر روسيه يا چين هر كدام نمي‌خواستند، مي‌توانستند آن را وتو كنند اما اين كار را انجام ندادند و به اين نتيجه رسيدند كه هزينه مقابله با آمريكا براي‌شان بسيار بالاست. اكنون وضعيت بهتر از آن زمان نيست و تنها راه تعامل با دنياست. به‌شخصه مذاكره را به معناي تسليم نمي‌دانم ما در مقابل برجام تسليم نشديم و تمام نظرات‌مان را به دنيا ديكته كرديم؛ به طوري كه ترامپ گفت بدترين توافقي كه تاكنون صورت گرفته، برجام است. بنابراين مي‌توان باز هم مذاكره كرد. در تاريخ حتي ما مواردي با عنوان مذاكره داريم. مگر پيغمبر(ص) با مشركان، امام حسين(ع) با سپاه كوفه و امام حسن(ع) با معاويه مذاكره و صلح نكرد. صرف اينكه بگوييم با آمريكا مشكل داريم و نبايد وارد مذاكره شويم، اشتباست. اين حرف‌ها را قبول ندارم.
حتي اگر كشور بزرگي مانند آمريكا بخواهد دور خود را ديوار بكشد، اقتصادش از هم مي پاشد و دچار مشكل مي‌شود. از آنجايي كه اقتصاد ايران بسيار كوچك و قسمت عمده‌اي از درآمدهاي آن به واسطه نفت است، اگر در صادرات نفت دچار مشكل شود،‌ با مشكلات عظيم اقتصادي مواجه مي‌شويم. مجبوريم با دنيا تعامل كنيم. مذاكره و همكاري تنها راه است. نبايد از جامعه جهاني جدا شويم زيرا هزينه جدايي از آن بسيار بالاست.