پارك‌هاي ملي، نمايشی از شاهكار طبيعت ايران زمين

پارك‌هاي ملي كه غبار فراموشي بر طبيعت آن‌ها نشسته و خبرهاي بسياري درباره دست‌درازي به طبيعت بكر و زيباي آن‌ها به گوش مي‌رسد. اما باوجود دست‌درازي‌هاي بي‌شمار به پارك‌هاي ملي، مي‌توان براي فرار از ازدحام، دود، ماشين‌و ترافيك به طبيعت آن‌ها پناه برد و دمي در آنجا به آرامش رسيد. سفر و گردش در پارك‌هاي ملي مي‌تواند خاطرات طلايي را براي گردشگران رقم بزند.
پارك ملي گلستان
نام پارك ملي در ايران تداعي كننده گلستان است، نخستين پارک ملی گلستان،  بزرگ ترین و قدیمی ترین پارک ملی ایران است که با مساحتی حدود 91 هزار و 895 هکتار در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی واقع شده است. اولین بار در سال 1336 حفاظت جنگل گلستان با نام «منطقه حفاظت شده آلمه وایشکی» به عهده کانون شکار گذاشته شد. بعدها در سال 1342 نام آن به «پارک محمدرضا شاه» تغییر یافت ولی در سال 1343 به موجب مصوبه شماره يك این منطقه به « پارک حیات وحش» تغییر نام داد. در سال 1350 محدوده ای در شرق پارک به نام «قرخود» با مساحتی حدود 34 هزار هکتار با عنوان منطقه حفاظت شده به آن الحاق شد.
پارک وحش گلستان در سال 53 به «پارک ملی» تغییر نام داد. سپس در سال 54 به عنوان ذخیرگاه زیست کره در زمره 50 ذخیرگاه بیوسفری جهان در لیست یونسکو ثبت شد. یک سال بعد، یعنی در سال 55 هر دو منطقه حفاظت شده و پارک ملی با هم ادغام و با وسعتی حدود 125 هزار و 895 هکتار به نام پارک ملی تحت حفاظت قرار گرفت. ولی در نهایت بعد از پیروزی انقاب اسلامی در سال 57 دو منطقه قرخود و آلمه وایشکی از هم جدا شدند و پارک فعلی به «پارک ملی گلستان» تغییر نام داد. در حال حاضر حد غربی این گنجینه ملی در جهت غربی- شرقی از روستای تنگراه در استان گلستان شروع شده و در روستای رباط قره بیل در استان خراسان شمالی پایان می یابد. بیشترین مساحت آن مربوط به استان گلستان است و کمترین آن در استان سمنان واقع شده است و تنها 34 درصد از پارک در استان خراسان شمالی قرار گرفته است.معروف ترین آبشار پارک ملی گلستان آبشار آق سو و آبشار جنگل است و مهم‌ترین رودخانه ها و چشمه های آن به ترتیب رودخانه چهار باغ، ترکت، زیارت، زلو، سفید دره، قرتو ، مادرسو، مغری و  چشمه‌های آق سو، اسبوم گاه، ارا، الدیگاه، تالو، جانو، خوش دشتی، حاجی آباد، دوشان، زیارت، زرشکوه، سردارخانه، شاه پسند، قل قله، گلشن، گلستان، کرکولی، مارسنگ، مراد چشمه و موزی کش است.
پارک ملی دریاچه ارومیه
پارک ملی دریاچه ارومیه با مساحت ۴۶۴ هزار و ۵۶ کیلومتر در شمال غرب ایران و بین دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی واقع شده است. این دریاچه، با مساحت پنچ هزار و ۵۰۰ کیلومتر، دارای ۱۲۰ جزیره بزرگ و کوچک است که این جزایر، به جز جزیره اسلامی در سال ۵۴ هجری شمسی منطقه حفاظت شده اعلام شد و در سال‌های بعد به پارک ملی تبدیل شد.پارک ملی دریاچه ارومیه، بعد از مرداب انزلی، زیباترین زیستگاه طبیعی جانوران در ایران است.در این پارک انواع پوشش گیاهی و درختی همچون آويشن، جو وحشی، خوشک، دم اسبی، زنبق، شقايق، ‌‌شنگ، شيرخشت، علف شور، فرفيون، گندميان، گوجه وحشی، ‌كاكوتي، مرغ علف گوسفندی و ... و انواع گونه های جانوری می توان به پلنگ ایرانی، قوچ، گوزن زرد ايراني، موش صحرایی، ميش ارمني و پرندگانی همچون پلیکان، تنجه، فامینگو، کاکایی، مرغ آتش اشاره کرد.
پارک ملی لار
پارک ملی لار با حدود 2800 هکتار مساحت در دامنه غربی قله دماوند در استان‌های مازندران و تهران قرار دارد و نمونه‌ای شاخص از زیستگاه‌های کوهستانی به شمار می‌آید. این پارک از دو اقلیم ارتفاعات فوقانی و مرطوب و سرد تشکیل شده‌است که بارش زیادی را به‌صورت برف ایجاد می‌کند و به دلیل آنکه دارای ویژگی‌های خاص و گونه‌های متنوع گیاهی و جانوری است، تحت حفاظت قرار گرفته‌است. وجود ماهی قزل‌آلای خال قرمز که از نادرترین گونه‌های آبزی جهان به‌شمار مي‌رود، اهمیت این مجموعه را دو چندان کرده‌است. پوشش گیاهی منطقه از تیپ علفزار مشتمل بر گندمیان و بوته زارها و پوشش‌های آلپی تشکیل شده و گیاهان دارویی صنعتی و غذایی دره لار نیز متنوع و دارای معروفیت و سابقه طولانی است که می‌توان از والک، گلپر، چای کوهی، گل‌گاوزبان، شیرین بیان، کاسنی، آویشن، پیازک، موسیر، باریجه و قارچ نام برد.به علت موقعیت ویژه کوهستانی و آب منطقه در فصول مختلف سال پرندگان مهاجر و بومی چون کبک و کبک دری، باکلان، حواصیل سفید و خاکستری، انواع عقاب و از پستانداران می‌توان قوچ و میش البرز مرکزی، کل و بز، پلنگ، گرگ، خرس، گراز، شغال و روباه را نام برد که به علت زیستگاه‌های مناسب از رشد خوبی برخوردارند. برخی از خزندگان، دوزیستان و آبزیان پارک ملی لار نیز عبارتند از افعی دماوند، افعی البرزی، یله‌مار، بزمجه، مارمولک، قورباغه و آبزی معروف منطقه نیز ماهی قزل‌آلای خال قرمزاست.
بخش کوهستانی پارک از تنوع گیاهی چندانی برخوردار نیست. پوشش گیاهی در بخش دامنه‌ای منطقه بیشتر از گونه‌های گون، زنبق وحشی، شقایق، زبان‌طلا، کاسنی، آویشن، باریجه، والک، استبرق، چای کوهی، انواع آلاله‌ها و گندمیان، موسیر و سریش تشکیل شده است. ارس، تنها گونه درختی این پارک است.
پارک ملی کلاه قاضی
پارک ملی کلاه قاضی، با مساحتی حدود ۴۷ هزار و ۴۰ هکتار در ۳۶ کیلومتری شهر اصفهان واقع شده است. این پارک از دو رشته کوه موازی و دشت وسیع با دره های صخره ای عمیق تشکیل شده است. پارک ملی کلاه قاضی، به دلیل دارا بودن گونه های متعدد گیاهی ،حیات وحش و نیز به منظور جلوگیری از نابودی تنوع زیستی، منابع ژنتیکی و تعادل طبیعی ناشی از ناهنجاری های به وجود آمده از صنایع و توسعه شهرنشینی و جمعیتی، در سال ۱۳۴۶ تحت حفاظت درآمد و در سال ۷۴، بر اساس مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست با عنوان پارک ملی تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت.پوشش گیاهی و درختی اين‌پارك شامل آویشن، اسپند، درمنه، ریواس، چوبک، خارشتر، خاکشیر، شقایق وحشی، شنگ، کل جالیز، قدومه، کاسنی سمی، گل گندم، گل گاوزبان، لاله وحشی، همیشه بهار، درخت انجیر، بادام کوهی‌   و بنه است.
پارک ملی قمیشلو
پارک ملی قمیشلو، با مساحت ۸۶ هزار و ۶۸۵ هکتار، در ۴۵ کیلومتری شمال غرب اصفهان واقع شده است. قمیشلو که به معنای نیزار است در گذشته از آب و هوای مرطوب با نیزارهای فراوان برخوردار بود اما امروزه این منطقه به دلیل داشتن آب و هوای معتدل و زمستان سرد به شکل زیستگاه کوهستانی و برفگیر، تپه ماهوری و زیستگاه دشتی و استپی تبدیل شده است.پارک ملی قمیشلو، علاوه بر اینکه دارای حیات وحش گیاهی و جانوری با ارزشی است، به دلیل وجود قلعه ها و بناهای تاریخی مربوط به دوره قاجار از اهمیت تاریخی نیز برخوردار است. این منطقه در زمان فرمانروای ضل‌السلطان، پسر ناصرالدین شاه، به عنوان شکارگاه وی درآمد. ولی باگذشت زمان، در سال ۸۶ با الحاق مناطق کرالیاس، کهوکولاسمیان به منطقه حفاظت شده و شکار ممنوع، پناهگاه حیات وحش قمیشلو به پارک ملی تبدیل شد.
پارک ملی کویر
پارک ملی کویر حدود 50 کیلومتری جنوب شرقی تهران و در استان سمنان قرار دارد. این پارک در واقع نمایشگاهی طبیعی از وحوش کمیاب بیابانی و کویری از جمله کل و بز، قوچ و میش وحشی، گربه شنی، جبیر، یوزپلنگ ایرانی و جوامع گیاهی متنوع است.پارک ملی کویر شبه جزیره‌ای است که بین دریاچه نمک، کویر ریگ، کویر مرکزی و کویر گرمسار محصور شده و نمونه بارزی از بیابان‌ها و استپ‌های کم آب ایران به شمار می‌آید.این منطقه در سطح کره زمین یکی از چند نقاطی است که به عنوان ذخیره‌گاه کره زمین باید مورد حفاظت قرار گیرد. پارک ملی کویر دارای اقلیم خشک و بیابانی است و بیشتر بارندگی آن در ماه‌های آبان تا اردیبهشت صورت می‌گیرد. متوسط میزان سالیانه باران در منطقه ۱۵۰ میلی متر است.پارک ملی کویر، تنها پارک ملی در ایران است که به گفته سازمان محیط زیست در آن هیچگونه سکونتگاه انسانی، معدنی و پروانه چرای دام وجود ندارد.
پارك ملي قطرويه
پارک ملی قطرویه و منطقه حفاظت شده بهرام گور در شرق شهرستان نی ریز و در مرز استان فارس و کرمان و در حوزه سیاسی استان های کرمان، یزد و فارس واقع شده‌است.
این محدوده که‌درگذشته به‌صورت منطقه آزاد کنترل می شد، در سال 51 با عنوان منطقه حفاظت شده بهرام گور تحت کنترل اداره کل حفاظت محیط زیست فارس قرار گرفت. با توجه به وجود زیستگاه منحصر به فرد و همچنین وجود گونه در خطر انقراض گورخر ایرانی، قسمتی از ضلع غربی منطقه طی مصوبه شماره ۲۹۸شورای عالی محیط‌زیست (کمیسیون زیر بنايی دولت) مورخ 12/11/86 به پارک ملی قطرویه ارتقا می یابد.وسعت کل منطقه در حال حاضر 408,۰۱۷ هکتار است که وسعت پارک ملی قطرویه ۳۱,۸۱۵ هکتار و وسعت منطقه حفاظت شده بهرام گور  ۳۷۶,۲۰۲ هکتاراست.آب و هوای این منطقه گرم و خشک با بارندگی حدود ۲۰۰ میلی‌متراست.در محدوده پارک ملی قطرویه و منطقه حفاظت شده بهرام گور حدود ۲۰ روستا وجود دارد. با توجه به اقلیم خشک منطقه حفاظت شده بهرام گور عمده فعالیت های اقتصادی روستايیان و بومیان منطقه دامداری بوده و کشاورزی از نوع باغداری با کشت درختانی نظیر پسته و انار در مرحله بعدی تامین معیشت روستايیان است.پارک ملی قطرویه و منطقه حفاظت شده بهرام گور تنها منطقه ای در کشور است که جمعیت قابل ملاحظه و پویایی از گور خر ایرانی را در خود جای داده است. حضور دیگر گونه های ارزشمندی نظیر یوزپلنگ آسیایی، کاراکال، زاغ بور و هوبره ارزش اکولوژیکی این زیستگاه پهناور را دوچندان می کند.
پارك ملي بوجاق
پارک ملی بوجاق یکی دیگر از پارک های ملی و منطقه شکار ممنوع در ایران است که با مساحتی حدود سه‌هزار و 250 هکتار در شمال شرقی شهرستان رشت در شهر کیاشهر استان گیلان واقع شده است. بخشی از این پارک، ابتدا در سال54 با مساحتی حدود 500هکتار با نام لاگون کیاشهر و دهانه سفید رود در فهرست کنوانسیون رامسر به ثبت رسید. سپس در سال 77 با وسعتی حدود 800 هکتار به مدت پنج سال به عنوان منطقه شکار ممنوع بوجاق کیاشهر تعیین شد. اما در نهایت در سال 81 طی مصوبه شمار 232شورای عالی محیط زیست با افزایش سطح منطقه به مساحت فعلی به عنوان نخستین پارک ملی خشکی-دریایی کشور، تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست درآمد.پارک ملی بوجاق از شمال با دریای خزر، از جنوب با شهر بندر کیاشهر، از شرق با تاسیسات صدا و سیما و روستای امیر کیاسر و از غرب با رودخانه اوشمک همسایه است.
گونه های جانوری پارک ملی بوجاق بیشتر پرندگان هستند و به دلیل اکوسیستم وسیع، پرنده های آبزی، کنارآبزی و خشک زی را در خود جای داده است. از آنجا که این منطقه یکی از سایت های مهم پرنده نگری کشور معرفی شده است، سرشماری هایی در این سایت انجام می گیرد. براساس سرشمار‌ي های انجام شده بیش از 239 گونه پرنده در این منطقه شناسایی شده است.همچنین تالاب موجود در بوجاق زیستگاه بیش از 50 نوع ماهی و آبزیان بومی و مهاجر است که مهم ترین آن ها ماهی سفید و کپورهستند. علاوه بر این جزو معدود زیستگاه های فک خزری، تنها پستاندار دریای خزر است.
پارك ملي ساريگل
پارک ملی ساریگل در منطقه ساریگل در استان خراسان شمالی و در شرق شهرستان اسفراین واقع شده است. منطقه ساریگل در سال 53 براساس مصوبه شماره 47 مورخ 52 به عنوان منطقه حفاظت شده شاه‌جهان به صورت رسمی تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار گرفت. منطقه حفاظت شده شاه جهان پس از پیروزی انقلاب اسلامی به منطقه حفاظت شده ساریگل تغییر نام داد و از آذر سال 81 براساس اصلاحیه مصوبه شماره 99 شورای عالی حفاظت محیط زیست این منطقه به عنوان پارک ملی تعیین شدو بدین ترتیب منطقه ساریگل به دو منطقه پارک ملی ساریگل با وسعت هفت هزار و 37 هکتار و منطقه حفاظت شده ساریگل با مسافت 21 هزار و 309 هکتار تقسیم شد.پارک ملی و منطقه حفاظت شده ساریگل از ارتفاعات کوهستانی سرد نظیر ارتفاعات آل بلاغ و ترکان، تپه های ماهور کم ارتفاع و منطقه دشتی تشکیل شده است.مهم ترین قله های واقع شده در منطقه ساریگل عبارتند از: قله بیل باقلی، قله صیاد، قله کرکزو، قله قوچ قلاقی، قله قره داش و قله کلنگاه. از میان این قله، قله کرکزو با ارتفاع 2893 متر از سطح دریا و قله کلنگاه با ارتفاع 2797 متر از سطح دریا به ترتیب مرتفع‌ترین قلل این منطقه به شمار می آیند.از نظر منابع آبی نیز رودخانه گنجدان تنها رودخانه جاری در این منطقه است‌که پس از مشروب کردن اراضی گنجدان، قلعه سفید و بخشی از بیدواز در محل قلعه سفید به رودخانه اردغان می ریزد. علاوه بر رودخانه، چشمه های پرآب و جوشانی همچون: آق چشمه، چشمه پلاد، چشمه چهل مرغ، چشمه ترکال، چشمه آل بلاغ، گاو ارکی، چشمه یاق، چشمه شفتالستان و چشمه کلوخی در این منطقه به چشم می خورد.