هند پرچم‌دار حفاظت از محیط زیست

‌منجیو سینگ‌پوری*

ایشیتا سریواستاوا **

‌هند با داشتن حدود 17 درصد جمعیت دنیا، پرجمعیت‌ترین کشور جهان به حساب می‌آید. این کشور همچنین عنوان پنجمین اقتصاد جهان را به خود اختصاص داده و انتظار می‌رود تا سال 2030 به مقام سوم دست یابد. با این حال سهم این کشور از انتشار تجمیعی دی‌اکسیدکربن از زمان انقلاب صنعتی تنها 3.4 درصد کل جهان بوده و دو تن انتشار سرانه فعلی آن پایین‌تر از نصف میانگین جهانی (4.7 تن) است.

ردپای کربنی سرانه هند هم در بین کشورهای عضو گروه 20 پایین‌ترین بوده و به گفته شرکت مالی بین‌المللی (آی‌اف‌سی)، هند تنها کشور گروه 20 است که حد بالایی دو درجه سانتی‌گراد را برای گرمایش جهانی رعایت کرده است. به‌علاوه، آی‌اف‌سی خاطرنشان کرده است که نرخ رشد مرکب سالانه تولید ناخالص داخلی هند بین سال‌های 2005 تا 2019 افرایش هفت درصدی داشته در حالی ‌که نرخ رشد مرکب سالانه انتشارات کربن، در دوره گفته‌شده چهار درصد افزایش نشان می‌دهد. ‌‌این به معنای توفیق نسبی هند در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و کاهش ضریب نشر کربن در تولید ناخالص داخلی است و از این زاویه الگویی برای عموم کشورها و به‌ویژه جنوب جهان به شمار می‌آید. ‌در همین زمینه نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند برای کمک به مسئله تغییر اقلیم جهان، از برنامه‌ای پنج‌ماده‌ای رونمایی کرد. این رونمایی در نشست «کنوانسیون چارچوب تغییر اقلیم در سازمان ملل» در گلاسگو و در نوامبر 2021رخ داد و برای اجرا در هند در نظر گرفته شده بود.

‌این برنامه تعهد می‌دهد که برای رسیدن به جهانی عاری از آلاینده‌ها تا سال 2070 و بر اساس چهار چشم‌انداز تلاش کند. این چهار چشم‌انداز وارد سند مشارکت معین ملی هند شده‌ است. چشم‌اندازهای این برنامه عبارت هستند از:

1- دستیابی به تولید 500 گیگاوات سوخت غیرفسیلی تا سال 2030‌

2- 50 درصد برق تکلیفی هند تا سال 2030 از منابع تجدیدپذیر تأمین شود.

3- کاهش نشر کربن پیش‌بینی‌شده به یک میلیارد تن تا سال 2030

4- کاهش ضریب نشر کربن در اقتصاد به میزان 45 درصد تا سال 2030 نسبت به رقم سال 2005.

با این حال باید گفت هند برای کاهش اثر تغییرات اقلیمی بسیار زودتر دست به کار شده و پیش از موعد مقرر به برخی چشم‌اندازهای این برنامه دست یافته است.

‌در همین زمینه هند تلاش کرده است تا سوخت غیرفسیلی را رواج دهد و در سال 2021 حدود 40 درصد ظرفیت نصب‌شده تولید برق تجمیعی خود را از منابع سوخت غیرفسیلی تولید کرد، در حالی که هدف‌گذاری اولیه 

9 سال بعدتر یعنی سال 2030 بود. ‌به‌علاوه، بین سال‌های 2017 تا 2023، هند حدود صد گیگاوات به ظرفیت نصب‌شده تولید برق خود افزود که 80 درصد آن از منابع سوخت غیرفسیلی تأمین می‌شود.‌ در حال حاضر، سهم منابع غیرفسیلی در ظرفیت نصب‌شده تولید برق به 45.4 درصد رسیده و هدف کلیدی کاهش 33 درصدی ضریب نشر کربن در تولید ناخالص داخلی تا سال 2030 است. شروع این برنامه‌ریزی از سال 2005 بود، اما در سال 2019 این هدف‌گذاری محقق شد و در واقع هند 11 سال زودتر از موعد مقرر به این هدف دست پیدا کرد. جدای از چهار چشم‌انداز مورد اشاره، هند متعهد شده است تا سال 2030 معادل یک مخزن کربن با ظرفیت 2.5 تا سه میلیارد تن دی‌اکسید کربن، پوشش جنگلی ایجاد کند و درخت بکارد. تا امروز، معادل حدود 1.97 میلیارد تن دی‌اکسید کربن ظرفیت‌سازی شده و هند را در مسیر دستیابی به سند مشارکت معین ملی قرار داده است. همچنین دو ابتکار دیگر هند از اهمیت جهانی برخوردار هستند؛ نخست، ابتکار «سبک زندگی برای محیط‌ زیست» که کلید این نهضت بزرگ را نخست‌وزیر مودی در گلاسکو زد تا سبک‌ زندگی پایدار را با هدف رفع چالش‌های زوال محیط‌ زیست و تغییر اقلیم ترویج کند. گروه 20 در بیانیه‌ای که سپتامبر 2023 در دهلی نو منتشر کرد، بر اهمیت تغییر در رفتار و سبک زندگی تأکید کرده و آنها را ستون‌های طرح راهبردی دانست که به «پیشبرد مصرف بهینه انرژی در همه بخش‌های متقاضی تا سال 2030» شهرت دارد. ابتکار دوم هند معرفی جایگزین‌هایی برای سوخت‌های فسیلی کربن‌بَر است. یک بخش اصلی این ابتکار «مأموریت ملی هیدروژن سبز» نام دارد که هدف از آن توسعه ظرفیت تولید هیدروژن سبز به میزان حداقل پنج میلیون تن در سال با افزودن حدود 125 گیگاوات به ظرفیت انرژی تجدیدپذیر تا سال 2030 است. با این اقدام می‌توان به کاهش سالانه حدود 50 میلیون تن از انتشارات گازهای گلخانه‌ای امیدوار بود.

باید تأکید کرد که تلاش‌های هند در زمینه تغییر اقلیم صرفا جنبه داخلی نداشته و این کشور به دنبال جلب مشارکت‌های جهانی است.

هند با همراهی فرانسه در جریان نشست 2015 «کنوانسیون چارچوب تغییر اقلیم در سازمان ملل» در پاریس، از «ائتلاف بین‌المللی خورشیدی موسوم به ایسا» رونمایی کرد که تاکنون 119 کشور به این توافق‌نامه پیوسته‌اند. در واقع هند طلیعه‌دار تولید انرژی خورشیدی در جنوب جهان به شمار می‌آید و با این اقدام، به دنبال کاستن از ثأتیرات مخرب تغییرات اقلیمی در جهان است.

‌باید اشاره کرد که تلاش‌های گسترده هند برای توسعه انرژی خورشیدی منجر به کاهش هزینه انرژی خورشیدی و در نتیجه افزایش چشمگیر گرایش به انرژی‌های نو شده است و از این نظر الگویی برای جنوب جهان به شمار می‌آید. هند همچنین در سال 2019 «ائتلاف زیرساخت‌های مقاوم در برابر بلایا» را ایجاد کرد که در جریان نشست 2021 گلاسگو به «زیرساخت کشورهای جزیره‌ای مقاوم» منتج شد. ابتکاری شاخص که با هدف تاب‌آوری و سازگاری اقلیم در «کشورهای جزیره‌ای کوچک و در ‌حال‌ توسعه» طراحی شد. هند در جریان نشست 2023 «کنوانسیون چارچوب تغییر اقلیم در سازمان ملل» در امارات با همکاری سوئد فاز دوم «گروه راهبری گذار صنعت» را عرضه کرد. هند همچنین در جریان نشست سران گروه 20 در دهلی با همراهی تعداد زیادی از کشورهای جهان از «ائتلاف جهانی زیست‌سوخت‌ها» رونمایی کرد.

حالا هند با سیاست‌های بلندپروازانه و رشد چشمگیر انرژی‌های تجدید‌پذیر موفق شده است در کنار عمل به تعهدات جهانی، به‌عنوان کشوری پیشتاز در رفع چالش‌های اقلیمی مطرح شود.

با توجه به اینکه تغییرات اقلیمی چالش جهان معاصر به شمار می‌آید، هند چه از منظر اقدامات خود و چه از منظر اینکه صدای جنوب جهان بوده، نقشی محوری در مقابله با تغییر اقلیم ایفا کرده است.

*سفیر سابق هند در اتحادیه اروپا و مذاکره‌کننده ارشد کنوانسیون چارچوب تغییر اقلیم در سازمان ملل، عضو شاخص مؤسسه انرژی و منابع هند 

**پژوهشگر مؤسسه انرژی و منابع هند