پکن‌سازیِ تهران؛ رویای نشدنی

روزهاست در عیان و خفا، مسئله اصلی دولت‌ها و نهادهای مختلف ایرانی است. تقریبا با شکل‌گیری هر اعتراض مردمی در ایران، وضعیت اینترنت بدتر از قبل می‌شود. قطعی و خاموشی کامل اینترنت هم دست کم 2 بار به صورت علنی در ایران تست شده است. همه این اقدامات سبب شده تا پژوهشگران از تلاش برخی افراد در ایران برای کپی‌برداری از دست چین در حوزه اینترنت سخن بگویند.

برخی چهره‌های محافظه‌کار هم تلویحا، اوضاع چین و نوع دسترسی مردم‌اش به اینترنت را مطلوب خود عنوان کرده‌اند. در سال‌های اخیر و با تشدید فیلترینگ‌ها هم، مباحثی درباره واردات تجهیزات فیلترینگ از چین در میان فعالان این حوزه مطرح شد. مباحثی که این روزها با اقدامات صورت گرفته از سوی برخی نهادها جدی‌تر از قبل هم شده است.

و اینک؛ «فارز»

یکی از آخرین اقدامات صورت گرفته در حوزه اینترنت، «پویشگر امنیتی فارز» است. «آنتی ویروسی» که یکی دو روز پیش توسط نیروی انتظامی رونمایی شد. قاسم رضایی، جانشین فرمانده کل نیروی انتظامی جمهوری اسلامی در همایش روسای پلیس فتا استان‌ها و حوزه‌های مرکزی از این «آنتی ویروس» رونمایی کرده است. هیچ جزئیاتی از چیستی «پویشگر امنیتی فارز» و شیوه کار آن ارائه نشده، اما این مقام نظامی ایران، گفته که «آنتی ویروس ایرانی فارز از سوی پلیس به شورای عالی فضای مجازی داده شده تا این شورا استفاده از آن را الزامی کند که به دنبال آن شاهد کاهش نصب بدافزار‌ها بر روی موبایل باشیم.» این یعنی، فراجا به دنبال نصب اجباری «فارز» بر روی تلفن همراه شهروندان است، اقدامی که پیشتر مشابه‌اش در چین صورت گرفته است.

«امنیت»، بهانه «محدودیت»

تقریبا هربار که در ایران شبکه‌های اجتماعی محدود می‌شود یا دسترسی آزادانه مردم به اینترنت با مشکل مواجه می‌شود، مقامات مسئول علت واقعه را «امنیت مردم» عنوان می‌کنند. این بار و در ماجرای «فارز» هم، همین اتفاق رخ داده به طوری که جانشین فرمانده نیروی انظامی در شرایطی گفته «سامانه فارز، می‌تواند هر اپلیکیشن موبایلی را بررسی کرده و مخرب بودن یا نبودن آن را اعلام کند» که به زعم فعالان و پژوهشگران حوزه اینترنت، دلیل قرارگیری مردم ایران در صدر کشورهای استفاده کننده از بدافزارها روی تلفن همراه، فیلترینگ همه چیز در ایران است، از گوگل پلی گرفته تا شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها.

«پویشگر امنیتی» یا «محافظ شبکه پاک»؟!

حامدی بیدی، مدیرعامل پلتفرم کارزار و فعال حوزه اینترنت یکی از منتقدان محدودیت‌های روزافزون در اینترنت ایرانیان است. او درباره «فارز» به «شبکه شرق» می‌گوید: «به نظر می‌رسد مسئولان در حوزه حکمرانی اینترنت، همچنان الگوهای چینی و روسی را دنبال می‌کنند، بدون اینکه تفاوت‌های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بین ما و این کشورها را در نظر بگیرند. هر چند در رابطه با جزئیات شیوه چینی اطلاعات عمومی زیادی منتشر نشده اما می‌دانیم که پلیس چین سالها اپلیکیشنی با نام Jingwang Weishi یا «محافظ شبکه پاک» را جهت نظارت بر محتوای موبایل‌های اندرویدی توسعه داده و استفاده از آن را برای بخشی از شهروندانش از جمله ساکنان سین‌کیانگ (ایغورستان) اجباری اعلام کرده است. گزارش‌هایی وجود دارد که پلیس چین در خیابان جلوی شهروندان را می‌گیرد تا از نصب این اپلیکیشن روی گوشی آنها مطمئن شود و در صورت نصب نبودن، فرد را بازداشت می‌کند. این اپلیکیشن نه تنها دسترسی کاربران را به برخی وبسایت‌ها محدود می‌کند، بلکه با اسکن محتوای موبایل، هرگونه تصویر، صدا یا ویدیو را به صورت غیرمجاز برای سرور مرکزی ارسال می‌کند.»

راه حل اشتباه برای جبران اشتباه!

فعالان حوزه اینترنت مقصر اول ناامنی تلفن همراه شهروندان ایرانی را فیلترینگ‌ها می‌دانند. بیدی یکی از همان افراد است. او در گفت‌وگو با «شبکه شرق» با بیان اینکه «فیلترینگ‌ها به خصوص فیلترینگ گوگل‌پلی، باعث شده موبایل‌های میلیون‌ها نفر در ایران، نتواند آپدیت‌های امنیتی مهم را دریافت کنند و عملا بسیاری از اپلیکیشن‌های نصب شده معتبر هم با این اتفاق تبدیل به حفره‌های نفوذ شده‌اند»، گفت: «این اتفاق فاجعه‌بار است و نصب هیچ آنتی‌ویروسی نمی‌تواند مشکلش را حل کند! از طرفی فیلترینگ گسترده شبکه‌های اجتماعی باعث شده اغلب مردم ناچار به استفاده از روشهای مختلف برای دور زدن فیلترینگ‌ها شوند و در این میان انبوهی از بدافزارها و اپلیکیشن‌هایی با دسترسی‌های بالا در قالب فیلترشکن بین مردم پخش شده و در حال استفاده است.بنابراین اگر واقعا دغدغه مسئولان تأمین امنیت کاربران است، باید جلوی این فاجعه امنیتی گسترده را بگیرند.»

قانون، سد راه «فارز»

واقعیت آن است که هیچ اطلاعات تکمیلی‌ای درباره «فارز» منتشر نشده اما اگر با اتکا به اظهارات جانشین فرمانده نیروی انتظامی، باید گفت که این «آنتی ویروس»، در صورت نصب بر روی تلفن همراه، دسترسی کامل به تمام بخش‌های آن خواهد داشت. دسترسی که می‌تواند بعضا به سود نهادهای امنیتی و انتظامی تمام شود و این یعنی نقض حریم خصوصی افراد. قانون اساسی ایران مشخصا در اصول 22، 23 و 25 نقض حریم خصوصی افراد به روش‌های مختلف را ممنوع اعلام کرده است. منشور حقوق شهروندی نیز در مواد 12، 13، 36، 37 و 38 خود این اقدام را ممنوع کرده است. جالب آنکه نیروی انتظامی از قرار معلوم با علم به این موضوع، درخواست تبدیل «فارز» به قانون را کرده، آن هم از نهادی که از دید قانون اساسی، حق قانون‌گذاری برای مردم را ندارد.

ممنوعیت تحدید آزادی شهروندان

بیدی در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با «شبکه شرق» با بیان اینکه «رونمایی پلیس از یک آنتی‌ویروس با بالاترین سطح دسترسی به گوشی‌های همراه، در دنیای امروز نادر است»، گفت: «گرفتن دسترسی کامل تمام موبایل‌های شهروندان و اسکن آنها توسط پلیس خلاف قانون اساسی است و نیروهای انتظامی به عنوان ضابط حق چنین مداخله‌ای را در حریم خصوصی کاربران ندارد. از طرفی طرح درخواست از شورای عالی فضای مجازی مبنی بر اجباری شدن استفاده از این اپلیکیشن برای تمام شهروندان، نشان‌دهنده عدم آگاهی حقوقی نسبت به فرایندهای حکمرانی است.» بدین ترتیب و از دید قانون، نیروی انتظامی حتی با وضع قانون در مجلس به عنوان مرجع دارای صلاحیت قانون‌گذاری هم، نمی‌تواند آزادی‌های شهروندان را تحدید کند. بند سوم اصل 9 قانون اساسی در همین زمینه آورده است: «هیچ مقامی حق ندارد به نام حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور آزادی‌های مشروع را، هر چند با وضع قوانین و مقررات، سلب کند.»