مراحل قانونی تغییر جنسیت در ایران؛ اختلال هویت جنسی تا تغییر

رویداد ایران-هاجر خانی

افراد تراجنسیتی(transgender)، ترنس سکشوال (transsexual) یا دوجنسیتی باید مراحل قانونی تغییر جنسیت خود را از طریق پزشکی قانونی و دریافت نامه جراحی از طریق دادگاه طی کنند.هرچند تغییر جنسیت در ایران با دیدگاه های مختلفی همراه است اما امام خمینی (ره) فتوای تغییر جنسیت را در سال ۱۳۶۱ آزاد و مشروع اعلام کرد. در این مطلب با شرایط و قوانین تغییر جنسیت در ایران آشنا می شوید.

افراد دوجنسی کسانی‌ هستند که در بدنشان علائم جنسیتی مذکر و مؤنث باهم وجود دارد که تغییر جنسیت این افراد حتما انجام می‌پذیرد و یکی از علائم برداشته می‌شود. 

2- خنثی غیرمشکل یا خنثی روانی/ تراجنسی یا ترنسکشوال

افراد تراجنسی یا ترنسکشوال افرادی هستند که به‌لحاظ روحی و روانی از جنسیت خود راضی نیستند و دوست دارند با تغییر هورمون و عمل جراحی، در جنس دیگر به زندگی خود ادامه دهند. 

علائم افراد تراجنسی

• افسردگی
•  آشفتگی
• اضطراب
• ضعف روانی خودبیمارانگاری 
• اختلال دستگاه عصبی

 انواع تغییر جنسیت در ایران

1-تغییر جنسیت مرد به زن

عمل تغییر جنسیت مرد به زن شامل موارد زیر است:

• کاشت سینه
• حذف مو با لیزر
• برداشت بیضه‌ها
• تراشیدن و کوچک‌ترکردن سیبک گلو
• جراحی آلت تناسلی به واژن با برگرداندن پوست آلت تناسلی
• تغییرات هورمون‌ها به‌سمت زنانگی (مانند کاهش موهای بدن، بزرگ‌شدن سینه، توزیع چربی بدن به باسن و سینه
• زنانه‌کردن و جراحی صورت (جراحی بینی، بالاکشیدن ابروها، کوچک‌کردن استخوان فک، کاهش اندازه چانه، برجسته‌‌کردن گونه‌ها، بالاکشیدن لب‌ها، کوچک‌کردن غضروف تیروئید، و…).

2-تغییر جنسیت زن به مرد

عمل تغییر جنسیت زن به مرد شامل موارد زیر است:

• برداشت سینه و بافت آن
• برداشت دستگاه تولید مثل زنانه، رحم و تخمدان
• ساخت آلت تناسلی مردانه با پوست مناطق دیگر بدن یا دیواره روده
• تغییر هورمون‌ها به‌سمت مردانگی (مانند کلفتی صدا، رشد موهای صورت، رشد عضلات، جلوگیری از پریودشدن)

قوانین و شرایط تغییر جنسیت در ایران

• مردانی که اضافه‌وزن زیادی دارند مناسب تغییر جنسیت نیستند.
• افرادی که خواستار تغییر جنسیت هستند باید بالای 18 سال داشته باشند و به بلوغ رسیده باشند که ثابت کنند تمایلات جنسی آنها طولانی و درازمدت است و هوسی کوتاه‌مدت و گذرا نیست.
• مجوز تغییر جنسیت را فقط دادگاه صادر می‌کند.
• افراد خواستار تغییر جنسیت باید برای تشخیص و اطمینان از وجود تضاد بین جسم و روح، حداقل ۲ روان‌پزشک معتبر تایید کنند.
• بیمار باید واقع‌بین باشد و به عوارض عمل آگاهی داشته باشد و بداند که در صورت پشیمانی، شانسی برای برگشت نیست.
•  تغییر جنسیت در صورتی تأیید می‌شود که روان‌پزشک به تغییر مثبت روحیه و جسم بیمار اطمینان داشته باشد.
• فرد باید حداقل ۱ سال در شکل جنس مخالف در جامعه زندگی کند تا با واکنش اطرافیان دوستان و خانواده آشنا شود و بسنجد که آیا جنسیت جدید او  پذیرفته شده است یا نه.

 روند قانونی تغییر جنسیت در ایران

افراد باید دادخواست تغییر جنسیت  را به دادگاه ارائه کنند. بعد از آن، با توجه به نظرات کارشناسی پزشکی، رأی در دادگاه خانواده صادر می‌شود. طبق بند ۱۸ ماده ۴ قانون حمایت خانواده، ۲ روش برای تغییر جنسیت در ایران وجود دارد:

روش اول:

1. مراجعه به روان‌پزشکی معتبر
2. گذراندن دوره روان‌درمانی
3. دریافت تأییدیه ترنس‌بودن از روان‌پزشک
4. انجام آزمایش‌های مختلف برای شناخت بیماری‌های احتمالی (مانند اختلالات هورمونی یا کروموزومی)
5. ارائه دادخواست تغییر جنسیت به دادگاه
6. مراجعه به پزشکی‌قانونی و تأیید مدارک پزشکی
7. دریافت مجوز تغییر جنسیت از قاضی مربوطه

روش دوم:

1. ارائه دادخواست تغییر جنسیت به دادگاه خانواده به طرفیت ثبت‌احوال محل صدور شناسنامه
2. مراجعه به پزشکی قانونی
3. معرفی‌شدن به روان‌پزشک معتبر و گذراندن دوره روان‌درمانی
4. انجام آزمایش‌های مختلف برای شناخت بیماری‌های احتمالی (مانند اختلالات هورمونی یا کروموزومی)
5. دریافت تأییدیه روان‌پزشکی و پزشکی‌قانونی
6. دریافت مجوز تغییر جنسیت و تغییر نام در شناسنامه از قاضی مربوطه

مدارک موردنیاز برای ارائه درخواست تغییر جنسیت

• گواهی پزشک معالج
• شناسنامه و کارت‌ملی متقاضی
• تنظیم و ارائه کردن درخواست تغییر جنسیت به دادگاه

شرایط خاص پزشکی قانونی برای تایید تغییر جنسیت افراد

افرادی که دارای اختلال تراجنسیتی هستند می توانند با دارا بودن شرایط خاصی عمل تغییر جنسیت را انجام دهند . به طور کلی شرایط خاص پزشکی قانونی برای تایید تغییر جنسیت افراد شامل موارد زیر است :

ابتدا شخص متقاضی باید به یک روانپزشک معتبر و صلاحیت دار مراجعه نماید و این پزشک ، اختلال تراجنسیتی فرد متقاضی عمل تغییر جنسیت را تایید کند . معمولا نیاز است که متقاضی به مدت چند ماه مشاوره های روانپزشکی دریافت کند تا اطمینان حاصل شود که فرد دچار چنین اختلال روانی است و واقعا نیاز به انجام عمل تغییر جنسیت دارد و صرفا قصد تغییر جنسیت به دلیل تجاوز جنسی ندارد .

علاوه بر اینکه به لحاظ روانی می بایست روان پزشک بررسی های لازم را در خصوص متقاضیان انجام دهد ، آزمایش های موسوم به کاریوتایپ نیز از فرد متقاضی گرفته می شود که این آزمایش به این منظور انجام می شود که مشخص شود فرد اختلال کروموزومی ندارد .

بعد از اینکه پزشکی قانونی به واسطه انجام آزمایش های لازم و گواهی روانپزشک ، تایید کند که فردی دچار اختلال ترنس می باشد ، این دادگاه است که باید مجوز لازم برای انجام عمل تغییر جنسیت را صادر کند و پس از صدور مجوز توسط دادگاه ، پزشک می تواند مراحل درمانی همچون هورمون تراپی و جراحی تغییر جنسیت مرد به زن یا زن به مرد را انجام دهد .

تغییر جنسیت در ایران از بعد فقهی

تغییر جنسیت افراد دو جنسیتى بنابر تصریح گروهى فی نفسه جایز است. البتّه از مقدمات حرام آن همچون لمس و نظر به عورت- جز به اندازه‌اى که ضرورت اقتضا مى‌کند- باید اجتناب کرد. برای خواندن مطلب احکام تغییر جنسیت چیست؟ کلیک کنید.

احکام قانونی پس از تغییر جنسیت در ایران

1- تأثیر تغییر جنسیت در ازدواج

تغییر جنسیت افراد باعث باطل شدن ازدواج می شود .اگر بعد از عقد رابطه جنسی برقرار نشده باشد، مهریه به زن تعلق نخواهد گرفت اما اگر رابطه جنسی برقرار شده باشد، شوهر باید به زن خود که تغییر جنسیت داده است مهریه پرداخت کند.

اگر هر دو زوج تغییر جنسیت دهند، بهتر است به‌علت توافقات و تکالیف ضمن عقد، عقد نکاح مجدد خوانده شود. همچنین، آنها می‌توانند از هم طلاق بگیرند و با فرد دیگری نیز ازدواج کنند.

در تمامی موارد بالا، به زنی که تغییر جنسیت داده است نفقه تعلق نمی‌گیرد.

2- تأثیر تغییر جنسیت بر حضانت فرزندان

اگر پدری تغییر جنسیت دهد، در صورت لطمه در حضانت و آسیب بر طفل، ولایت پدر سلب می‌شود. منتها حضانت او هم‌چنان باقی می‌ماند. در غیر این صورت، پدر حتی با تغییر جنسیت نیز ولیِ کودک خواهد بود و تا آخر عمر حتی با وجود زن‌بودن نقش پدر و ولیِ کودک را خواهد داشت. منتها این تغییر پدر به زن نمی‌تواند مانع پرداخت نفقه به فرزندان شود. در صورت سلب ولایت از پدر، ولایت به مادر سپرده نمی‌شود. ولایت این کودکان معمولا بر عهده جد پدری و در صورت فقدان او، بر عهده حاکم شهر است.

اگر مادری تغییر جنسیت دهد، ولیِ کودک نخواهد شد و تا آخر عمر نقش مادر را خواهد داشت. از طرفی، حضانت فرزند تا ۷سالگی با مادر است و حتی اگر در این ۷ سال مادر تغییر جنسیت دهد، هم‌چنان حضانت فرزند طی مدت قانونی با اوست. منتها در صورت ازدواج مجدد، حضانت فرزند از او گرفته می‌شود و به پدر یا جد پدری سپرده می‌شود.

3- تأثیر تغییر جنسیت بر ارثیه

اگر فرزندان در زمان حیات والدین تغییر جنسیت بدهند، طبق جنسیت جدید ارث خواهند برد. در غیر این صورت، اگر هنگام فوت والدین تغییر جنسیت دهند، طبق جنسیت قبلی ارث می‌برند.والدین، در هر صورت، بعد از فوت فرزندانشان، طبق جنسیت خود در هنگام بسته‌شدن نطفۀ کودک ارث می‌برند.

4- تأثیر تغییر جنسیت بر دیه و حکم قصاص

دیه این افراد طبق جنسیت جدید محاسبه می‌شود. در صورت بروز جرم، مجازات حکم قصاص بر حسب جنسیت در زمان ارتکاب جرم است.

5- تأثیر تغییر جنسیت بر عده

اگر زن تغییر جنسیت بدهد و مرد شود، دیگر نیازی نیست عده را نگه دارد. به‌طور کلی، زن و شوهری که تغییر جنسیت می‌دهند از عده معاف می‌شوند.

6- تأثیر تغییر جنسیت بر قراردادها

اگر جنسیت در قرارداد تأثیر داشته باشد، تغییر جنسیت به بطلان قرارداد منجر می‌شود. در غیر این صورت، اگر جنسیت مهم نباشد، قرارداد ادامه خواهد داشت.

7-سربازی و اشتغال بعد از تغییر جنسیت

افراد ترنس از خدمت سربازی معاف‌اند. افرادی نیز که وضعیتشان مشخص نیست معافیت موقت ۶ماهه خواهند داشت. در این ۶ ماه، آنها از جهات مختلف بررسی و معاینه می‌شوند و شورای پزشکی درباره معافیت آنها تصمیم می‌گیرد. این افراد برای استخدام هیچ محدودیت و ممنوعیتی ندارند.

سوالات متداول در خصوص تغییر جنسیت

منابع:

www.chetor.com

www.dadgaran.com

www.heyvalaw.com