در مراکز مداخله در بحران اورژانس اجتماعی سازمان بهزیستی چه می‌گذرد؟ یا سوالم را طور دیگری مطرح کنم؛ مراکز مداخله در بحران چه خدماتی را به چه گروه‌هایی ارائه می‌دهد؟
قبل از هر توضیحی در خصوص مراکز مداخله در بحران باید از اورژانس اجتماعی بگویم. اورژانس اجتماعی را همه با یک شماره سه رقمی می‌شناسند؛ ۱۲۳. این خط ویژه آسیب‌های اجتماعی است از هر نوعی که فکرش را بکنید. از کودک آزاری و همسر آزاری و سالمند آزاری تا دختران فراری، خشونت خانگی، افرادی با اختلال هویت جنسی، زنان خیابانی و خلاصه هر نوع آسیب دیگر.
شما می‌توانید با این شماره تماس بگیرید و درخواست کمک کنید. در مواقع اضطراری اپراتور‌هایی که همه روانشناس و مددکار هستند سطح خطر را بررسی می‌کنند و با اعزام گشت سیار ۱۲۳ به محل گزارش شده حادثه می‌روند، اگر موضوع در همان مکان قابل حل بود که با مداخله تخصص مددکاری موضوع را فیصله می‌دهند، اما اگر جان فردی در خطر باشد مثلا کودک آزاری اتفاق افتاده و مددکار با رصد شرایط به این نتیجه برسد که کودک امنیت جانی برای ماندن در خانه را ندارد یا بانویی که مورد خشونت خانگی قرار گرفته امنیت جانی ندارد و صلاح نیست در خانه بماند یا همین طور معلول و سالمند آزار دیده؛ حالا مرحله سوم آغاز می‌شود. نیروی انتظامی با اورژانس اجتماعی همراه است. موضوع صورت جلسه می‌شود و جوانب قضایی ماجرا هم در نظر گرفته می‌شود. فرد را به مراکز مداخله در بحران منتقل می‌کنند.
البته به جز این در مواقعی ماشین‌های گشت سیار اورژانس اجتماعی با زنان آسیب دیده یا خیابانی و یا دختران فراری مواجه می‌شوند که در خیابان سرگردان هستند و جایی برای ماندن ندارند، مددکاران گشت سیار موظف هستند این افراد به مراکز مداخله در بحران منتقل کنند تا از آسیب بیشتر آن‌ها جلوگیری شود یا اینکه گشت‌ها با گزارش‌های مردمی برای انتقال دختران فراری یا زنان آسیب دیده به محل می‌روند.
یعنی انتقال زنان آسیب دیده و یا دختران در معرض آسیب به مراکز مداخله در بحران ممکن است با اجبار همراه باشد؟
در مواقعی بله. فرد مقاومت می‌کنند، اما خوب مددکار و روانشناس کارش را بلد است. در مواقعی هم عکس این ماجرا اتفاق می‌افتد، زنان آسیب دیده که هیچ جا و مکانی برای ماندن ندارند به صورت خودمعرف به مرکز می‌آیند. یعنی طرف خودش با خط ۱۲۳ تماس می‌گیرد و می‌گوید من در خطرم یا جایی برای ماندن ندارم. در این مواقع فرد را راهنمایی می‌کنیم به نزدیک‌ترین پایگاه اورژانس اجتماعی یا مرکز مداخله در بحرانی که شرایط برای اقامت موقت داشته باشد.
شما از انتقال همه گروه‌های آسیب دیده به مراکز مداخله در بحران بهزیستی گفتید. یعنی معلول آزار دیده، سالمند آزار دیده یا کودک و زن خیابانی و دختر فراری؛ همه به یک مرکز مداخله در بحران منتقل می‌شوند؟
فرد مورد نظر توسط ماشین گشت سیار اورژانس اجتماعی به مرکز مداخله در بحران منتقل می‌شود. این مراکز هم خدمات سرپایی به مراجعه کنندگان ارائه می‌دهند و هم خدمات اقامتی. البته هر کسی در مراکز مداخله در بحران اجازه ماندن ندارد. اورژانس اجتماعی برای هر گروه یک مکانی را در نظر می‌گیرد. مثلا کودکی که مورد آزار جسمی قرار گرفته فقط چند ساعت آن هم تا تکمیل شدن پرونده و گرفتن حکم قاضی برای نگهداری موقت بچه، ممکن است در مرکز مداخله در بحران بماند. در کمترین زمان کودک به یکی از مراکز خاص نگهداری کودکان منتقل می‌شود، یا همین طور سالمند یا معلول آزار دیده در مرکز مداخله در بحران به صورت موقت نگهداری می‌شوند.
در مجموع باید گفت افرادی که توسط ماشین اورژانس اجتماعی به مراکز مداخله در بحران منتقل می‌شوند به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند، گروه‌های در معرض آسیب و گروه‌های آسیب دیده و این دو گروه در همان مرکز مداخله در بحران هم در کنار یکدیگر نگهداری نمی‌شوند. مثلا نوجوان در معرض آسیب در همان سالن یا اتاقی که یک زن خیابانی هست نگهداری نمی‌شود. یا یک کودکی که مورد آزار جسمی قرار گرفته در اتاقی که دختر فراری هست نگهداری نمی‌شود. مراکز مداخله در بحران بهزیستی اتاق‌های مجزا دارد.
با این اوصاف خدمات اقامتی شما در مرکز مداخله در بحران فقط به صورت موقتی است؟
خیر. ما دو نوع خدمات در مراکز مداخله در بحران ارائه می‌دهیم؛ خدمات سرپایی و خدمات اقامتی. خدمات سرپایی همراه با مداخلات تخصصی روانشناسی و مددکاری است. موضوع و معضل مددجو بررسی می‌شود، برای ما مهم‌ترین موضوع این است که شرایط را طوری پیش ببریم که فرد هر چه زودتر به آغوش خانواده اش برگردد.
گاهی موضوع با این مداخلات فیصله پیدا می‌کند و فرد به آغوش خانواده اش برمی گردد. گاهی کودک، معلول، نوجوان نیاز به اقامت موقت در مراکز بهزیستی پیدا می‌کند تا شرایط خانوادگی بهبود پیدا کند. همان طور که عرض کردم این گروه‌ها پس از چند ساعت به مراکز نگهداری خاص گروه سنی خودشان منتقل می‌شوند.
فقط یک گروه از مددجو‌های اورژانس اجتماعی امکان اقامت موقت در مراکز مداخله در بحران را دارند و این یک گروه هم زنان آسیب دیده و یا دختران آسیب دیده هستند. دخترانی که بعد از فرار از خانه مورد تعرض قرار گرفته اند که ما به آن‌ها دختران آسیب دیده می‌گوییم و زنان خیابانی. این افراد اجازه دارند در مراکز مداخله در بحران بهزیستی بمانند.
چند مرکز مداخله در بحران در سراسر کشور داریم؟
سازمان بهزیستی ۳۶۰ مرکز اورژانس اجتماعی در کشور دارد. در همه شهر‌ها و استان‌های بالای ۵۰ هزار نفر و شهر‌های زیر ۵۰ هزار نفر که آسیب‌های اجتماعی در آن زیاد است مرکز اورژانس اجتماعی راه اندازی شده است و تعداد این مراکز هر سال در حال افزایش است. هر مرکز اورژانس اجتماعی یک مرکز مداخله در بحران به حساب می‌آید.
پس با این حساب گروه‌های آسیب دیده در سراسر کشور شرایط اقامت موقت در ۳۶۰ پایگاه مداخله در بحران را دارند!
خیر. اینطور نیست. همه مراکز مداخله در بحران خدمات شبانه روزی ارائه نمی‌دهند. امکان اقامت موقت در مراکز مداخله در بحران سطح یک وجود دارد. این مراکز سطح یک در مراکز استان‌ها قرار دارد.
ما چند مرکز مداخله در بحران سطح یک داریم که همزمان امکان اقامت موقت زنان و دختران آسیب دیده در آن وجود دارد؟
الان ۳۴ مرکز سطح یک داریم. ۸ مرکز سطح دو داریم که این‌ها هم شبانه روزی است و شرایط اسکان موقت دارد.
هر مرکز شبانه روزی ظرفیت اقامت چند مددجو را دارد؟
تقریبا ۲۰ نفر می‌توانند در هر مرکز اقامت داشته باشند.
شما گفتید مراکز سطح یک مداخله در بحران کشور که شرایط برای نگهداری موقت زنان آسیب دیده را دارد در مراکز استان قرار دارد، بنابراین تهران به عنوان پایتخت ایران، با وجود مناطق حاشیه‌ای و حجم قابل توجه آسیب‌های اجتماعی تنها یک مرکز مداخله در بحران دارد!
اتفاقا سازمان بهزیستی در تهران به دلیل شرایط خاص ۵ مرکز اورژانس اجتماعی شبانه روزی و در واقع ۵ مرکز اقامت موقت راه اندازی کرده است که البته باز هم جوابگوی نیاز‌ها نیست.
زنان و دختران آسیب دیده تا چند روز می‌توانند در مرکز بمانند؟
مدت زمان اقامت موقت ۲۱ روز است. اگر با مداخلات تخصصی بحران رفع نشد و نیاز به مداخلات تخصصی‌تر وجود داشت مداخلات در همان مرکز ادامه پیدا می‌کند و آن‌ها می‌تواند ۲۰ روز دیگر هم در مرکز بماند. اگر طی ۲۰ روز دوم هم مشکل حل نشد بسته به شرایط، فرد یا به مراکز اقامتی میان مدت مثل خانه امن، مراکز شبه خانواده، مراکز بازپروری برای نگهداری ارجاع داده می‌شوند. البته ما بانوانی را داریم که به دلیل شرایط خاص حتی تا ۶ ماه هم در مرکز مانده اند.
از کمیت و تعداد بگذریم. بعد از انتقال زنان و دختران آسیب دیده به مراکز مداخله در بحران چه اتفاقی می‌افتد؟ چه خدماتی به این افراد ارائه می‌شود؟
مددجویانی که به تشخیص تیم تخصصی باید از خدمات اقامت استفاده کنند قبل از ورود به محل اسکان، توسط پزشک معاینه می‌شوند و اقدامات اولیه بهداشت فردی مثل استحمام، تعویض لباس و ... برایشان انجام می‌شود.
دومین مرحله تشکیل گروه تخصصی مددکاری در خصوص این افراد است. مددکار طی جلسات روانشناسی و مددکاری شرایط روحی فرد، شرایط خانوادگی، سطح آسیب، دلایلی که منجر به ترک خانه شده را بررسی می‌کند و سعی می‌کند شرایطی را فراهم کند که فرد آسیب دیده احساس امنیت کند و از بحران روحی خارج شود.
با توجه به محدودیت مدت نگهداری، گروه تخصصی مرکز باید بر اساس نتایج ارزیابی، نحوه ارجاع را قبل از پایان دوره نگهداری تعیین کند و اقدام لازم برای ترخیص را انجام دهد. در صورتی که اطلاعات گرفته شده از فرد کافی نباشد باید از طریق بازدید از منزل، آزمایشات پاراکلینیکی و ... اطلاعات لازم برای رسیدن به تشخیص دقیق جمع آوری شود. گروه تخصصی مرکز مداخله در بحران حداقل ۲ روز در هفته با حضور مددکار اجتماعی، روانشناس، روانپزشک، مشاور حقوقی، پزشک و مسئول مرکز جلسه می‌گذارد و مرحله به مرحله شرایط زنان و دختران آسیب دیده و اقداماتی که برای بهبود شرایط آن‌ها انجام شده را بررسی می‌کند.
اگر بخواهید به صورت مصداقی صحبت کنید و از نتایج انتقال دختران آسیب دیده و زنان آسیب دیده بگویید، به چه مواردی می‌توانید اشاره کنید؟ آماری در این خصوص وجود دارد؟
ببینید دختر یا بانویی که برای فرار از مشکلات و بحران‌های خانوادگی از خانه فرار کرده، جایی برای ماندن ندارد آنقدر درمانده و غرق در مشکلات مختلف است که نمی‌داند چگونه با مشکلات خود برخورد کند، ممکن است از سر ناچاری به مردی پناه ببرد و از او سوء استفاده شود، در این میان یک روانکاو و روانشناس به عنوان کسی که مسائل را خارج از ماجرا بررسی می‌کند می‌تواند به این فرد در حل مشکلات و آسیب‌ها کمک کند. این اتفاق در مراکز مداخله در بحران اورژانس اجتماعی کشور می‌افتد.
در سال گذشته ۴ هزار و ۳۳۳ مورد فرار از خانه در کل کشور به اورژانس اجتماعی گزارش‌شده است و از این تعداد در ۱۴۳۳ پرونده، گروه مددکاران سیار فوریت‌های اجتماعی ۱۲۳ ورود کردند و دختران در معرض آسیب یا آسیب دیده به مراکز مداخله در بحران منتقل شدند.
تصور کنید این ۱۴۳۳ دختر به مراکز بهزیستی منتقل نمی‌شدند و اقدامات مددکاری دریافت نمی‌کردند، می‌دانید چه اتفاقات تلخی می‌افتاد؟ قطعا تعداد قتل‌های ناموسی بیشتر می‌شد، قطعا فرزندکشی‌هایی که در اثر تعصب‌ها و بحران‌های روحی مثل ماجرای رومینا اتفاق افتاد افزایش پیدا می‌کرد.
ما پرونده‌هایی را داشتیم که زن یا دختری به دلیل مشکلات حاد خانوادگی و اینکه تصور می‌کرده چاره‌ای جز فرار از خانه نداشته از خانه اش در شهری دیگر فرار کرده و به تهران آمده است، شناسایی به موقع نیرو‌های اورژانس اجتماعی و انتقال به مرکز مداخله در بحران او را از خطر تعرض و تبدیل شدن به یک زن خیابانی نجات داده است. مددکاران ما یک سال درگیر پرونده این زن بودند تا مشکل خانوادگی اش را حل کنند و در نهایت او پیش خانواده اش برگشت.
بعد از ترخیص بانوان یا دختران آسیب دیده پرونده فرد بسته می‌شود؟ معمولا مشکلات فرهنگی و خانوادگی ریشه دار هستند و برطرف کردن آن‌ها به صورت کامل در زمان کوتاه امکان پذیر نیست!
این ارتباط قطع نمی‌شود و ادامه دار است. مددکاران اجتماعی مراکز مداخله در بحران با فرد ترخیص شده در ارتباط تلفنی هستند، علاوه بر این به مدت شش ماه تا یکسال پس از ترخیص، حداقل ۲ مرتبه به خانه مددجو سرکشی کرده و از وضعیت آنان با خبر می‌شود و در صورت نیاز به خدمات مضاعف، مراتب را با درج در پرونده مددجو گزارش می‌کند.
اگر مددجو از یکی از شهرستان‌های تابعه همان استان باشد رابطان امور آسیب دیدگان اجتماعی شهرستان و مجتمع‌ها پیگیری را ادامه می‌دهند و در صورتی که مددجو در استان دیگری باشد با هماهنگی معاونان امور اجتماعی استان مبدا و مقصد، پیگیری توسط رابط امور آسیب دیدگان اجتماعی شهرستان‌ها و مددکاران اجتماعی استان مقصد انجام می‌شود.
در سال ۱۴۰۰ قرار نیست به تعداد این مراکز اضافه شود؟
تا شهریور ۱۴۰۰ سه مرکز دیگر راه اندازی می‌شود. ما در پایتخت حداقل به ۱۰ مرکز اورژانس اجتماعی نیاز داریم و این نیاز و ضرورت را مسؤولان هم باید درک کنند و بودجه مناسب را به اورژانس اجتماعی اختصاص دهند.
