زمزمه‌های کمبود انسولین در کشور از یک سال و نیم پیش آغاز شد که در ابتدا از قاچاق دارو به کشورهای همسایه خبر دادند و مدتی پس از آن، علت کمبود انسولین در کشور را تأخیر در ورود یکی از محموله‌ها دانستند. حال با گذشت بیش از یک سال و نیم، مسئله کمبود انسولین باز هم یکی از دغدغه‌های جدی بیماران دیابتی است. کمبود انسولین به جایی رسید که در سال گذشته هشتگ انسولین نیست در فضای مجازی داغ شد و تعداد زیادی از بیماران دیابتی تلاش داشتند تا از این راه مشکلات خود را به گوش مسئولانی برسانند که در ابتدا کمبود انسولین را انکار می‌کردند.
هشتگ انسولین نیست، تنها کلماتی در فضای مجازی نبود؛ بلکه درد بسیاری از بیماران دیابتی کشور بود که برای تأمین انسولین دچار مشکل شده بودند و با مراجعه به داروخانه‌ها، جمله انسولین نیست را تحویل می‌گرفتند و برخی از آن‌ها برای تأمین انسولین مورد نیاز خود مجبور به روی آوردن به بازار سیاه و قیمت‌های نجومی شدند؛ برخی نیز چاره‌ای جز استفاده انسولین تاریخ مصرف گذشته نداشتند؛ بعضی دیگر نیز سهمیه روزانه انسولین خود را کاهش دادند تا چند روز بیشتر انسولین داشته باشند.
تفاوت انسولین قلمی و انسولین ویالی
در خصوص کمبود انسولین در ابتدا باید توجه داشت که منظور از کمبود انسولین، کمبود انسولین قلمی است؛ در گذشته بیماران دیابتی از انسولین ویالی استفاده می‌کردند؛ این انسولین‌ها با سرنگ به بیمار تزریق می‌شود؛ با گذشت زمان و آمدن انسولین‌های قلمی به بازار، سرعت استفاده از این انسولین‌ها به علت سهولت مصرف شدت گرفت و اکنون نیز اغلب بیماران دیابتی از انسولین قلمی استفاده می‌کنند؛ بنابراین انسولینی که کمبود آن مطرح شده است، انسولین قلمی است نه ویالی.
با کمبود انسولین، بسیاری از مسئولان جایگزینی انسولین ویالی را به جای انسولین قلمی پیشنهاد دادند؛ هرچند انسولین ویالی به وفور در بازار یافت می‌شود اما جایگزینی آن به راحتی گفته مسئولان نیست؛ زیرا از یکسو بیماران دیابتی برای استفاده از این نوع انسولین آموزش ندیده‌اند و از سوی دیگر، بسیاری از دریافت‌کنندگان انسولین کودکان هستند و تزریق چند باره انسولین ویالی به صورت روزانه برای آن‌ها بسیار دشوار است. در سوی دیگر این ماجرا نیز افراد مسن قرار دارند؛ تزریق انسولین قلمی برای بیماران مسن آسان است و بسیاری از آن‌ها توان تزریق انسولین با سرنگ را ندارند. همچنین عوارض انسولین قلمی بسیار کمتر از انسولین ویالی است.
دلایل کمبود انسولین و لزوم ثبت دیابتی‌ها در سامانه
در خصوص کمبود انسولین در کشور، علل متفاوتی توسط مسئولان ذکر می‌شود و تحریم‌ها را به عنوان یکی از دلایل اصلی کمبود انسولین در کشور یاد می‌شود؛ البته که تحریم‌ها تأثیر زیادی در کمبود این دارو دارد و نمی‌توان از تأثیر آن چشم‌پوشی کرد؛ اما بیماران دیابتی می‌گویند: اگر بخواهند انسولین را از بازار آزاد بخرند، به راحتی می‌توانند با قیمتی هشت برابر قیمت واقعی آن را پیدا کنند. انسولین در بازار آزاد یافت می‌شود؛ اما با قیمتی چند برابر بیشتر از قیمت واقعی؛ برخی علت کمبود انسولین در بازار را سود ده نبودن فروش در داروخانه‌ها می‌دانند؛ بعضی از داروخانه‌ها برای سود بیشتر انسولین را به دلالان می‌فروشند و دلالان نیز آن‌ها را با قیمتی چند برابری در بازار سیاه به فروش می‌رسانند.
بیماران دیابتی باید در طرح سرشماری و ثبت بیماران دیابتی در سامانه "مدیریت بیماری‌های نادر" با هدف دسترسی به آمار بروز بیماران دیابتی دریافت کننده انسولین قلمی به منظور برآورد دارو و خدمات مورد نیاز این بیماران شرکت کنند که این کار از ۴ اردیبهشت ۱۴۰۰ آغاز شده است. در این طرح اطلاعات تمام بیماران مصرف کننده انسولین قلمی ثبت و حواله انسولین بدون درج داروخانه صادر می‌شود و در نتیجه بیمار هر ماه با در دست داشتن نسخه دارویی و مراجعه به داروخانه محدوده سکونت می‌تواند نسبت به دریافت سهمیه انسولین خود اقدام کند.
رصد دقیق زنجیره توزیع با ثبت آمار بیماران
کیانوش جهانپور در ابن باره اظهار می‌کند: انسولین قلمی بخش بزرگی از واردات دارو در کشور را به خود اختصاص می‌دهد و البته روند رشد مصرف این گونه انسولین‌ها در کشور از سرعت رشد تعداد بیماران دیابتی بیشتر است، همزمان قیمت انسولین پن در ایران حتی بدون احتساب بیمه و به صورت آزاد کسری از قیمت این دارو در کشورهای مجاور است و با توجه به تخصیص ارز بانکی به آن شیب قیمتی تندی بین ایران و تقریباً همه کشورهای همسایه وجود دارد و این موضوع موجبات قاچاق معکوس انسولین قلمی و اخلال در روند توزیع آن در داخل کشور را فراهم آورده است.وی می‌افزاید: طبیعتاً وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو نیازمند اطلاعاتی شفاف از تعداد بیماران واقعی نیازمند انسولین و میزان دقیق انسولین مورد نیاز است و باید این اطمینان حاصل شود که مسیر تأمین و توزیع انسولین تا مصرف کننده نهایی واقعی، شفاف و هر لحظه قابل رصد است لذا باید حلقه‌های زنجیره توزیع تا مصرف کننده نهایی شفاف و قابل رصد باشد و بر این اساس برای جلوگیری از نشت دارو و اطمینان از توزیع درست، به هنگام و مناسب انسولین، از مدت‌ها پیش راه اندازی سامانه ثبت نام و رجیستری بیماران دیابتی مصرف کننده انسولین در دستور کار قرار گرفته و در هفته‌های اخیر فعال شده است.
سخنگوی سازمان غذا و دارو تصریح می‌کند: این سامانه کمک شایانی به شناسایی بیماران، تخصیص بهینه و به هنگام، کاهش حداکثری نشت انسولین از زنجیره رسمی توزیع و قاچاق معکوس و امکان رصد دقیق بازار و زنجیره توزیع خواهد داشت و قطعاً رفاه حال بیماران مربوطه را در پی خواهد داشت ولی مشخصاً همزمان با آغاز این طرح، ساز مخالف با واسطه و بی واسطه از سوی شبکه قاچاق معکوس در برخی رسانه‌های غیرمسئول و البته فضای مجازی کوک شده و تلاش این شبکه بر ناتمام گذاشتن یا توقف این طرح به بهانه کرونا و امثالهم است.
جهانپور تاکید کرد: طرح رجیستری بیماران دیابتی برای شناسایی بیماران نیازمند انسولین پن و رصد مستمر نحوه توزیع و مصرف انسولین قلمی در کشور با قوت اجرا خواهد شد و بیماران مبتلا به دیابت که بنابر تجویز پزشک نیاز به انسولین قلمی دارند حتماً در روزهای آتی برای ثبت نام به مراکزی که در این طرح معرفی شده مراجعه کنند و بعد از ثبت نام در ماه‌های آتی برای هر فرد در این سامانه حسب نیاز، حواله الکترونیک انسولین صادر خواهد شد و به راحتی و بدون نگرانی می‌توانند برای دریافت انسولین خود به داروخانه‌های نزدیک محل سکونت خود مراجعه کنند.
بیماران دیابتی از کمبود انسولین قلمی چه می‌گویند؟
احسان جوانی است که به دیابت مبتلاست و در خصوص تهیه قلم انسولین به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: چند وقت است که در داروخانه‌ها قلم تزریق نوومیکس به درستی پیدا نمی‌شود، قند من بالاست و هفته‌ای دو قلم نوومیکس ۳۰ نیاز دارم، اما الان به جز هلال احمر که آن هم به ندرت این دارو را می‌دهد، در بسیاری دیگر از داروخانه‌های شهر پیدا نمی‌شود یا فقط در داروخانه‌های دولتی ممکن است، موجود باشد، در این اوضاع اقتصادی باید علاوه بر گران شدن دارو نگران نبود آن هم باشیم، دکتر به من می‌گوید، استرس برای شما سم است، در حالی که هر روز جدای از نگرانی‌های روزمره به دنبال تهیه قلم انسولین هستم و همه این گرفتاری‌ها را مدیون سودجویانی هستیم که با دغدغه بیماران دیابتی روزگار می‌گذرانند.وی در پاسخ به این سوال که بیماران دیابتی تقاضای کاذب می‌کنند و دارو را بیشتر از نیاز خود می‌خرند، می‌افزاید: با این گرانی نمی‌توانیم بیشتر از نیازمان بخواهیم، مقدار مورد نیازمان را هم به سختی تهیه می‌کنیم، امیدوارم طرح رجیستری باری از دوش ما بردارد و دوباره درگیر دور زدن قوانین توسط قاچاقچیان دارو نشویم تا مجبور به اجرای طرح‌های دیگری برای داشتن آمار دقیق بیماران دیابتی شویم.
سارا مادر جوانی است که با دیابت دست و پنجه نام می‌کند و با نگرانی از کمبود قلم انسولین، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: مسئولان می‌گویند، داروهای انسولین در بازار موجود است و کمبود نداریم، ای کاش کمی خود را به جای ما می‌گذاشتند تا بدانند، تزریق آخرین قلم انسولین با ترس از نداشتن قلم انسولین کافی چقدر تلخ است، تلخی که هر روز به آن اضافه می‌شود و به بیشتر شدن عوارض بیماری دیابت دامن می‌زند.
صالح که ۴۵ سال سن دارد و در خصوص کمبود قلم انسولین به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: اگر انسولین تزریق نکنم از پا در می‌آیم و با نگرانی از ابتلاء به کرونا بیشتر وقتم را در داروخانه هلال احمر مشغول چانه زنی بیهوده برای دریافت بیشتر قلم انسولین که نیاز است، می‌گذرانم و می‌ترسم در این وهله به کرونا مبتلا شوم و می‌دانم اگر درگیر کرونا شوم از پس هزینه‌های آن برنمی‌آیم و پیش‌تر از کرونا هزینه‌های سنگین مرا از پای درمی‌آورد، مسئولان فکری کنند.
وضعیت ارائه قلم انسولین در داروخانه‌ها
با پیگیری نیم روزی در داروخانه‌های اصفهان نیز می‌توان به راحتی متوجه کمبود قلم انسولین شد، همان‌طور که متصدی داروخانه‌ای در مرکز شهر اصفهان در خصوص قلم نوومیکس به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: اصلاً هیچکدام از داروهای انسولین را نمی‌آوریم، چرا که دردسر آن زیاد است و فعلاً هم این دارو کم شده و احتمالاً دلیل آن جلوگیری از قاچاق آن است و می‌خواهند صرفاً دارو به دست بیماران واقعی برسد، اما هر روز شاهد درخواست بی‌شمار بیماران دیابتی برای این قلم هستیم.
یکی دیگر از متصدیان داروخانه شبانه روزی در محدوده خانه‌اصفهان بعد از درخواست نوومیکس می‌گوید:"نوومیکس داریم، اما اگر کسی آزاد بخواهد، نمی‌توانیم قلم انسولین در اختیارش بگذاریم و تنها با نسخه دو تا سه عدد قلم انسولین در اختیار بیمار قرار می‌دهیم و اکثراً با این سوال بیماران که سه قلم کم است و جوابگوی نیاز ما نیست مواجه می‌شویم و اغلب آن‌ها با دلخوری از داروخانه بیرون می‌روند و ترس آن‌ها از تبدیل کمبود به نبود قلم انسولین به خوبی قابل لمس است.
همچنین متصدی یکی دیگر از داروخانه‌ها در محدوده خیابان امام خمینی اصفهان می‌گوید: داروها و قلم انسولین کم شده و چند وقتی است که نمی‌آوریم، اما سر بزنید، شاید بیاوریم، قول ۱۰۰ درصد نمی‌دهم، با اطلاعات دارویی تماس بگیرید تا بدانید کدام داروخانه قلم انسولین دارد و بیهوده در داروخانه‌ها نچرخید، در سامانه‌ای که اعلام شده حتماً ثبت نام کنید تا بعداً دچار دردسر برای دریافت قلم انسولین نشوید.
کمک سامانه ثبت آمار بیماران دیابت به رفع چالش‌های دریافت انسولین
آرش نجیمی، سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در خصوص کمبود قلم انسولین به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: در حال حاضر با توجه به گزارش معاونت غذا و دارو در این زمینه هیچ کمبودی در استان اصفهان وجود ندارد و با اجرای سامانه مربوط به این دارو مشکلات موجود کاملاً رفع و دارو در اختیار بیماران واقعی قرار می‌گیرد.وی ادامه می‌دهد: برخی بیماران تقاضای کاذبی در خصوص خرید قلم انسولین دارند و برخی نیز از خرید و فروش سودجویانه این دارو، بیماران را دچار چالش کرده‌اند و مدیریت نحوه فروش این محصول را در دستور کار قرار داده‌ایم تا از نگرانی بیماران کاسته شود.
سخنگوی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان اینکه تعداد داروخانه‌هایی که نوومیکس را به صورت نامحدود داشتند، محدود شده است، می‌افزاید: در حال حاضر تنها برخی از داروخانه‌های شبانه‌روزی و هلال احمر امکان دریافت این دارو را دارند و با راه‌اندازی سامانه و ورود اطلاعات بیماران دیابتی در آن، آمار دقیقی از بیماران نیازمند به قلم انسولین را در دست خواهیم داشت و توزیع این دارو ساماندهی می‌شود.
وی با اشاره به اینکه اگر بخواهیم بر اساس توقعات بیمار رفتار کنیم امکان دارد دچار کمبود شویم، تصریح می‌کند: برخی بیماران به دلیل ترس از نبود دارو تقاضای تعداد بیشتری از قلم انسولین را دارند و یا گاهی پزشکان برای آن‌ها تعداد بیشتری تجویز می‌کنند تا دچار کمبود نشوند و این گونه اقدامات توزیع صحیح این دارو را با چالش روبرو می‌کنند و قطعاً سامانه‌ای که برای بیماران مبتلا به دیابت در نظر گرفته شده این چالش را رفع می‌کند.
