از تحریم‌های خارجی تا سوءاستفاده‌کنندگان داخلی

کمیاب شدن یا نایاب شدن گاه به گاه برخی داروها یا برخی برندهای خاص داروها در داروخانه‌ها، نگرانی مضاعفی است که بیماران و بیمارداران علاوه بر مقابله با بیماری با آن روبرو می‌شوند. موضوعی که گاه به تحریم بر می‌گردد، گاه به نابسامانی توزیع دارو، گاه به سودجویی دلالان دارو و گاهی همه با هم!
در زمانه شدت گرفتن تحریم‌ها پیش از حصول برجام در مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5، یکی از دغدغه‌های اصلی بیماران ایرانی، دستیابی به داروهای موردنیازی بود که خود یا مواد اولیه‌شان از خارج از کشور تامین می‌شدند. حصول برجام خیال بسیاری از این بیماران را در مورد دسترسی بهتر به داروهایشان راحت‌تر کرد. با این حال خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های یک طرفه علیه ایران که دومین مرحله آن 13 آبان امسال انجام شد، باز هم این نگرانی را برای بیماران و بیمارداران به وجود آورد که مبادا دوباره داروهای موردنیازشان کمیاب و نایاب شوند. تحریم البته تنها در بخشی از ماجرای دسترسی به داروها به طور مستقیم موثر است. تحریم‌ها در حوزه بانکی به منزله عدم امکان تامین مالی برای خرید دارو است و در واقع هرچند دارو و غذا به طور مستقیم تحریم نشده، با توجه به آن که امکان تامین مالی برای آن‌ها به واسطه تحریم‌های بانکی وجود ندارد، عملا مورد تحریم قرار گرفته است.
از سوی دیگر گرانی شدید نرخ ارز از اواخر سال گذشته تاکنون – که با رفتارهای آمریکا در قبال ایران بی ارتباط هم نبود – علاوه بر اثرگذاری بر قیمت داروها، باعث شده است که مشکلاتی هم برای واردات آن‌ها ایجاد شود. بحث مشکلات و البته برخی سوءاستفاده‌ها در واردات و توزیع داروها هم موضوعی مسبوق به سابقه است. این موضوع وقتی پای سود بیشتر به دلیل گرانی ناگهانی ارز و یا دور زدن تحریم هم پیش می‌آید، تشدید می‌شود. در واقع بیماران برای دسترسی به داروهایشان، علاوه بر تحریم‌های خارجی، با سوءاستفاده‌کنندگان داخلی هم مواجهند.
 از بیانیه هنرمندان تا نامه‌نگاری نظام پزشکی ایران با سازمان ملل متحد
اواسط آبان‌ماه و بعد از آغاز مرحله دوم تحریم‌های یک جانبه آمریکا علیه ایران، جمعی از اهالی فرهنگ ایران، در نامه‌ای خطاب به جهانیان از همه مردم دنیا خواستند که در برابر تحریم‌ها با ایرانی‌ها هم‌صدا شوند. این نامه که امضای چهره‌هایی همچون رخشان بنی‌اعتماد، اصغر فرهادی، بهمن فرمان‌آرا، کیانوش عیاری، حسین علیزاده، کیهان کلهر، لیلی گلستان، پری صابری، بهنام بهزادی، سیف‌الله صمدیان و ابراهیم حقیقی را پای خود داشت، با انتشار همزمان ویدئویی از زندگی سخت کودکان سرطانی از سوی اهالی فرهنگ همراه شد. چهره‌هایی مثل رضا کیانیان، پرویز پرستویی، رخشان بنی اعتماد، لیلی رشیدی، سحر دولتشاهی، مهتاب کرامتی، باران کوثری، الهام کردا، محسن کیایی، امیرمهدی ژوله، هستی مهدوی، نرگس آبیار، پردیس احمدیه و... این ویدئو را که با زیرنویس انگلیسی تهیه شده بود، منتشر کردند. این نامه با کمپین‌های مجازی هم همراه بود و هشتگ‌های گوناگونی از جمله SanctionsTargetMe# (تحریم‌ها مرا هدف قرار داده‌اند)، joinvoicesagainstscantions# و #همصدایی_دربرابر_تحریم  هم به کار رفت. البته در مقابل برخی جریان‌های مقابل نظام جمهوری اسلامی ایران نیز تلاش کردند که این مضمون را زیر سوال برده و مساله تحریم دارویی را رد کنند.
دیروز نیز ریاست کل سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران و ریاست شورای عالی این سازمان در نامه‌ای خطاب به دبیر کل سازمان ملل متحد خواستار لغو تحریم‌های ایالات متحده آمریکا در خصوص داروها و ملزومات خدمات بهداشتی و درمانی علیه ایران شدند. در متن نامه دکتر ایرج فاضل، رئیس کل و دکتر محمدرضا ظفرقندی، رئیس شورای عالی سازمان نظام پزشکی خطاب به آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد آمده است: «به عنوان مدیران ارشد سازمان نظام پزشکی جمهوری اسلامی ایران، مفتخریم تا آن مقام محترم را در مورد اثرات زیان‌آور تحریم‌های اقتصادی غیر قانونی و یکجانبه ایالات متحده آمریکا در پی خروج آن کشور از برنامه جامع اقدام مشترک در ۸ مِه ۲۰۱۸، بر حوزه سلامت ایران آگاه سازیم.
همانگونه که مستحضر هستید، دسترسی به خدمات پزشکی جزء اساسی حق سلامتی است که در زمره حق‌های بنیادین بشری است و همه افراد باید از آن بهره‌مند شوند. بنابراین کلیه کشورها ملزم به محترم شمردن و صیانت از این حق و تلاش برای تحقق آن برای همه افراد هستند. علاوه بر این کلیه کشورها باید از ایجاد هر گونه محدودیت در دسترسی افراد به خدمات درمانی و سلامت اجتناب ورزند.
تحریم‌های اقتصادی غیر قانونی ایالات متحده و محدود شدن تجارت بین‌المللی، به طور جدی بر قابلیت ما برای دسترسی به خدمات بهداشت و درمان، دارو و ملزومات پزشکی تاثیر گذاشته است.
بدین منظور بر آنیم تا توجه آن مقام محترم را به مشکلات جدی پیش‌رو در حوزه بهداشت و درمان مردم ایران که در نتیجه اعمال تحریم‌ها حادث می‌شود، جلب نماییم و بر ضرورت راه حلی فوری و بشر دوستانه در جهت برون رفت از این وضعیت تاکید ورزیم.
عالی جناب ما منتظر دریافت پاسخ آن مقام محترم، در اولین فرصت ممکن و اتخاذ تدابیر لازم جهت حل این مشکل و جلوگیری از وخامت اوضاع در آینده هستیم».
 سازوکار داخلی مقابل تحریم‌های خارجی
سیاستمداران و مسئولان اجرایی ایران در ادبیاتی دیپلماتیک که هم مواجهه با آمریکا را هدف قرار داده و هم تلاش می‌کند فضای عمومی داخلی را آرام کند، از بی اثری تحریم‌ها و اتخاذ تدابیر لازم برای مواجهه با آن‌ها می‌گویند. با این حال باید گفت که اگر تحریم‌ها به طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث شود که حتی یک بیمار به یک قلم دارویی خاص دسترسی پیدا نکند، آن‌ها مسئولند تا این دسترسی را برقرار سازند. در واقع اتخاذ تدبیر برای مواجهه با تحریم‌ها باید شامل همه مسائل از جمله تامین مناسب داروهای مورد نیاز بیماران شود. در عین حال کنترل واردات دارو و توزیع آن و برخورد با سوءاستفاده‌کنندگان، احتکارکنندگان و دلالان دارو نیز در این زمینه بسیار مهم است تا بیماران و خانواده‌هایشان علاوه بر رنج بیماری، ناچار به تحمل چالش‌های دیگر نشوند؛ یعنی در عین تلاش برای بی اثر کردن تحریم خارجی، باید نابسامانی داخلی را هم کنترل کرد.