خداحافظی مردان اقتصاد از دولت

عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی، که از یک ‌ماه پیش، شایعه استعفایش دهان‌به‌دهان می‌چرخید، دیروز پس از شرکت در مراسم امضای تفاهمنامه برنامه تولید و اشتغال در حوزه بازآفرینی، تصویر استعفانامه‌ای را که 10شهریورماه برای روحانی نوشته بود، منتشر کرد. او در این مراسم که با حضور محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه ‌و بودجه و محمد نهاوندیان، معاون اقتصادی رئیس‌جمهور برگزار شد، به‌طعنه گفت برای حرف‌زدن نیامده، بلکه برای کف‌زدن آمده است. نوبخت و نهاوندیان در این مراسم در تعریف از آخوندی و برنامه‌هایش کم نگذاشتند؛ معلوم نیست آنها به‌نوعی مراسم تودیع او را بجای آورده‌اند یا درصدد منصرف کردنش از استعفا برآمده بودند اما هر چه بود، این کار موضع آخوندی را برای استعفا تغییر نداد.

آخوندی کیست؟

عباس احمد آخوندی، متولد1336 نجف، نوه دختری علامه امینی، صاحب الغدیر و داماد سیدهاشم رسولی‌محلاتی است. او تحصیلات خود را از دوره متوسطه ایران طی کرد و پس از اخذ مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه تهران و مدرک دکتری اقتصاد سیاسی از کالج رویال هالووی لندن، خود را برای ورود به عالم سیاست آماده کرد. او باجناق علی‌اکبر ناطق‌نوری، سیاستمدار صاحب‌نام ایرانی است و شاید برای همین در مردادماه سال۱۳۶۱، ناطق‌نوری، وزیر کشور وقت او را در سن 25سالگی به‌عنوان معاون سیاسی و اجتماعی وزیر کشور منصوب کرد. آخوندی در دولت دوم مرحوم هاشمی‌رفسنجانی و در دولت‌های حسن روحانی وزیر مسکن و شهرسازی بوده است. در دولت نخست روحانی برخی از وزرا، به آخوندی لقب وزیر نظریه‌پرداز کابینه را دادند که البته این نظریه‌پردازی، بیشتر در اواخر دولت یازدهم و ماه‌های اخیر به‌صورت علنی نمود پیدا کرده است.

آخوندی در حاشیه

آخوندی حتی در سال95 نیز در شرایطی که میدان را برای اجرای نظریات اقتصادی خود مساعد نمی‌دید به استعفا فکر می‌کرد اما خبری از آن منتشر نشد تا اینکه در مراسم روز خبرنگار سال1395، وقتی دفترچه خاطراتش را به مجری برنامه داد تا بخشی از آن را بخواند ماجرا به‌صورت طنزآمیزی لو رفت و البته خبرنگاران هم پیگیر آن نشدند. او در دفتر خاطراتش به نامساعد بودن فضا برای اجرای سیاست‌هایی که مدنظر داشت اشاره کرده بود و اینکه شاید بهتر باشد از دولت برود که البته علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت، به او گفته بود «کابینه است و همین یک وزیر نظریه‌پرداز، کجا می‌خواهی بروی؟»

آخوندی شاید در کسوت وزیر راه و شهرسازی آدم جدی و بی‌تعارفی باشد اما در جمع‌های دوستانه رفتاری کاملا متفاوت دارد؛ رفتاری طنزآلود مشابه طنزی که در خاطراتش جریان دارد. او در خاطراتش از سفر رئیس‌جمهور به آذربایجان نوشته بود و از اینکه روحانی به او پیام داده بود به‌دلیل کمبود منابع، عجالتا پول بلیت پرواز را حساب کند تا وقتی آمریکا در جواب نامه محمود احمدی‌نژاد، 2میلیارد پول مصادره شده ایران را برگرداند، با او تسویه‌حساب شود. آخوندی در خاطراتش به این مضمون نوشته بود: «گفتم وجه بلیت‌ها را فعلا به‌حساب خودمان حساب کنند تا کار دولت راه بیفتد و در این تنگنای منابع، چشم‌به‌راه جواب نامه احمدی‌نژاد به اوباما نباشند.»

طرفداری از کارکرد بازار

انتقادهای تند عباس آخوندی به شورای رقابت و سازمان حمایت را می‌توان نمونه بارز اعتقاد او به آزاد گذاشتن بازارها و دخالت نکردن دولت در آن عنوان کرد. در یک ‌ماه اخیر هم آخوندی سخنرانی و یادداشت‌هایی درباره ساختار اقتصاد ایران داشته و اخیرا نیز در باب لوایح چهارگانه مرتبط با FATF و حواشی تصویب آن مطالبی عنوان کرده که با واکنش شورای نگهبان مواجه شده است. همچنین موضع‌گیری بدون تعارف آخوندی در برابر فساد در سازمان نظام‌مهندسی که اتفاقا او را تا پای استیضاح نیز پیش برد ازجمله اقدامات اخیر اوست که هنوز بحث‌وجدل درباره آن ادامه دارد. او در یک واکنش بی‌ملاحظه در برابر کسانی که منکر فساد در سازمان نظام‌مهندسی بودند و تلاش می‌کردند ساختار ضدمهندسی این سازمان را حفظ کنند، پروانه اشتغال به‌کار رئیس شورای مرکزی نظام‌مهندسی ساختمان کشور را تعلیق کرد و حتی لابی‌گری افراد پشت پرده نیز او را از این تصمیم منصرف نکرد. افشاگری درباره تقلبی بودن مدارک دانشگاهی سیدمهدی هاشمی، رئیس سابق سازمان نظام‌مهندسی و رئیس کمیسیون عمران مجلس نهم نیز ازجمله اقدامات اخیر او برای مقابله با فساد بود که موج سنگینی از فشارها را متوجه او ساخت اما بسیاری، ازجمله تعدادی از نمایندگان مجلس نیز از او حمایت کردند تا امید مبارزه با فساد زنده بماند.

چرا استعفا؟

آخوندی در استعفانامه‌ای که برای رئیس‌جمهور نوشته، به صراحت اعلام کرده است نمی‌تواند با روش بازآفرینی شهری موردنظر روحانی کار مؤثری انجام دهد. اگر حرف‌های رئیس‌جمهور در جلسه رأی اعتماد مجلس به عباس آخوندی در سال قبل را کنار این حرف بگذاریم ابهام ماجرا تا حدی مشخص می‌شود. روحانی در این جلسه گفت: «ما در مسکن نتوانستیم با آقای آخوندی به توافق نهایی برسیم، در دولت دوازدهم نخستین چیزی که من از ایشان به جد خواهم خواست، مسئله مسکن است. من از روز اول دولت یازدهم به ایشان تأکید کردم و در شورای هماهنگی اقتصادی هم به ایشان گفتم که نظر من این است. مسکن از طریق بافت فرسوده حل خواهد شد، اما ایشان نظرات دیگری داشت، ولی این گلایه ماست که مطرح کردیم.»

نکته قابل‌تأمل این است که براساس برنامه ملی بازآفرینی شهری که تحت امر آخوندی با محوریت هوشنگ عشایری، معاون او تدوین شده، به‌صورت کارشناسی شرایطی فراهم آمده تا معضل بافت‌های فرسوده، حاشیه‌ای و ناکارآمد شهری در 2برنامه 5ساله و با اتکا به سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، بودجه جاری دستگاه‌های دولتی و مشارکت مردمی به کل برطرف شود؛ بر این اساس اگر اختلاف‌نظر روحانی و آخوندی به نحوه رفع این معضل می‌بود کاملا موضوعیت آن باید رفع می‌شد اما پیگیری‌های همشهری از برخی مقامات وزارت راه و شهرسازی نشان می‌دهد دولت دوازدهم مؤکدا از وزیر راه و شهرسازی می‌خواهد در موضوع بافت‌های فرسوده پروژه‌ای شبیه مسکن مهر را آغاز کند تا برای دفاع از دولت قابل‌استفاده باشد درحالی‌که پروژه فعلی بازآفرینی شهری، امری ناملموس بوده که براساس آن سالانه فقط 100هزار مسکن ساخته می‌شود و همین میزان هم به‌واسطه پراکندگی در 543شهر اصلا به چشم نمی‌آید.



آخوندی در بخش دیگری از استعفانامه خود به سیاست دخالت حداکثری دولت در بازار و روش ساماندهی امور اقتصادی به لحاظ شرایط موجود کشور اشاره و اعلام کرده است: «من بر این اعتقاد هستم که 3 اصل پایبندی به قانون، احترام به حقوق مالکیت و اقتصاد بازار رقابتی را در هیچ شرایطی نباید زیر پا گذاشت.» این سخن آخوندی کاملا به موضع‌گیری‌های قبلی او درباره کارکرد بازار بازمی‌گردد و نشان می‌دهد او اراده‌ای در دولت برای آزادسازی اقتصادی نمی‌بیند.  علاوه بر اینها شاید موارد دیگری را نیز بتوان به فهرست اختلافات آخوندی و روحانی اضافه کرد. مثلا حدود یک سال پیش رئیس‌جمهور طی ابلاغیه‌ای صدور پروانه ساخت برج و بناهای بلند در بافت‌های فرسوده را مجاز اعلام کرد درحالی‌که آخوندی از مخالفان جدی تراکم فروشی و ساخت برج بوده است. از سوی دیگر روحانی، اکبر ترکان، رئیس سابق سازمان نظام‌مهندسی ساختمان کشور را به‌عنوان مشاور خود در بازسازی شهری منصوب کرد درحالی‌که آخوندی در زمان ریاست ترکان بر نظام‌مهندسی با او اختلاف‌نظر داشت و برای مشاوره در زمینه بازآفرینی بافت‌های فرسوده نیز خود را برای مشاوره دادن به روحانی محق‌تر می‌دید.

طبق آخرین خبرها، آخوندی دیروز در جریان رونمایی از اپلیکیشن موبایلی شهر فرودگاه امام خمینی(ره) اعلام کرده است که 28مهرماه آخرین روز کاری او در این وزارتخانه بوده و این رونمایی آخرین فعالیتش در مقام وزیر راه و شهرسازی است.

وزیر بعدی کیست؟

باوجوداینکه از یک‌ماه پیش شایعه استعفا، استیضاح و حتی برکناری آخوندی وجود داشت اما درباره جانشین احتمالی او چندان بحثی نشده بود. حالا اما با علنی شدن استعفا، چهره‌های زیادی برای نشستن بر کرسی وزارت ردیف شده‌اند؛ از سیدمحمدعلی افشانی، شهردار تهران تا مسعود خوانساری، رئیس اتاق تهران و حتی محمد شریعتمداری که اخیرا به گزینه تصدیگری همه وزارتخانه‌های بی‌وزیر تبدیل شده است. علی‌اکبر حاج‌محمدی، چهره جوانی است که آذرماه96، محمدباقر نوبخت او را به‌عنوان رئیس امور پایش، ارزیابی و اطلاعات مدیریت سازمان برنامه‌وبودجه منصوب کرد و اینک برخی رسانه‌ها از او به‌عنوان جانشین حتمی آخوندی یاد می‌کنند. سیدکمال‌الدین شهریاری، عضو کمیسیون عمران مجلس در واکنش به مطرح شدن نام حاج‌محمدی به‌عنوان گزینه پیشنهادی وزارت راه و شهرسازی گفته است: تاکنون نام ایشان را نشنیده‌ام و چنین گزینه‌ای هیچ‌گاه به‌عنوان جانشین عباس آخوندی در کمیسیون عمران مطرح نشده است. آمدن او با تغییر کابینه دولت با محوریت نوبخت همخوانی ندارد؛ بعید هم نیست مانند آخوندی 25ساله که با کمک باجناقش پا به سیاست گذاشت، این چهره جوان بخواهد به کمک نوبخت وارد عرصه وزارت شود. برخی رسانه‌ها نام پرویز فتاح، رئیس کمیته امداد امام خمینی(ره) را هم مطرح کرده‌اند. حقیقت این است که همه چهره‌های مطلوب خود را معرفی می‌کنند. روحانی با استعفای آخوندی و محمد شریعتمداری در آخرین ساعات دیشب موافقت کرد.