این کارگردان تئاتر، مترجم و مدرس، در کنار هنرمندانی همچون علی نصیریان، بهرام بیضایی، رکن‌الدین خسروی، آربی آوانسیان و تعدادی دیگر، در سال های 40 تا 50، به جایگاه و پایگاه جدی تری در تئاتر ایران رسیدند.
اگرچه سمندریان در رشته مهندسی تحصیل کرده و مدرک مهندسی شوفاژ سانترال را از دانشگاه برلین دریافت کرده بود اما همواره علاقه اش به سمت تئاتر بود، چنانکه به موسسه ادوارد مارکس رفت تا به صورت جدی تئاتر بیاموزد. او طی6 سال تحت آموزش ادوارد مارکس که یکی از استادان برجسته تئاتر بود، اصول و مبانی کارگردانی و بازیگری را آموخت و همزمان در آلمان به صورت حرفه ای مشغول به کار شد و پس از آن بود که به دعوت اداره هنرهای نمایشی دراماتیک اداره کل هنرهای زیبای ایران، به کشورش بازگشت.
از مهم‌ترین فعالیت های او می توان به بنیان گذاری دانشکده تئاتر دانشگاه تهران اشاره کرد.
با وقوع انقلاب فرهنگی، حمید سمندریان نیز مانند بسیاری از هنرمندان و استادان دانشگاه، با سوءظن گرایش به کمونیسم، به دلیل ترجمه «دایره گچی قفقازی» از تدریس در دانشگاه منع شد اما پس از مدتی، این اتهام رفع شد و توانست تدریس خود در دانشگاه هنرهای زیبا را از سربگیرد.
او در طول فعالیت پربار هنری خویش، شاگردان درخشانی را تربیت کرد که از جمله آن ها می توان به عزت‌ا... انتظامی،پرویز صیاد، محمدعلی فردین، گوهر خیراندیش، رضا کیانیان، میکاییل شهرستانی، احمد آقالو، پرویز پورحسینی، گلاب آدینه، مهدی هاشمی، ناصر هاشمی، آتش تقی‌پور، سعید پورصمیمی،سوسن تسلیمی، امین تارخ، محمد رحمانیان، حجت بقایی، محمد یعقوبی، فتحعلی اویسی، فردوس کاویانی، مهران مدیری، پارسا پیروزفر، شهاب حسینی، قطب‌الدین صادقی، حمید فرخ‌نژاد، الیکا عبدالرزاقی، حمید میهن‌دوست، حسام نواب صفوی، ایرج راد و... اشاره کرد.
این هنرمند همچنین آثار متعددی را ترجمه کرد که هرکدام از آن ها توانست در پیشرفت تئاتر ایران تاثیرگذار باشد. از جمله این آثار می توان به «زندگی گالیله» نوشته برتولت برشت، «باغ وحش شیشه‌ای» نوشته تنسی ویلیامز، «ملاقات بانوی سالخورده نوشته فردریش دورنمات، «دایره گچی قفقازی»، نوشته‌برتولت برشت و «مکبث» نوشته ويلیام شکسپیر اشاره کرد. این آثار همچنان در تئاتر ایران، توسط کارگردانان مختلف روی صحنه می روند.
بامداد روز پنج‌شنبه، بیست و دوم تیر سال 91 بود که جامعه هنری ایران داغدار حمید سمندریان شد که در 81 سالگی، با ابتلا به سرطان لوزالمعده در خانه‌اش درگذشت.
جشن آکادمی سمندریان، راهی تازه برای تئاتر
هما روستا، همسر حمید سمندریان که خود از چهره‌های شناخته شده تلويزیون و تئاتر بود، جشن آکادمی سمندریان را راه اندازی کرد. این جشن هرساله در روز تولد حمید سمندریان (نهم اردیبهشت) برگزار و جوایزی به هنرمندان تئاتر اهدا می‌شد.
در بخشی از بیانیه این جشن آمده است: «هدف از تاسيس اين آکادمی اين است که سعی دارد، براساس آموزه های سمندريان تئاتری را مورد توجه قرار دهد که با نگاهی پيش رو و در طول دوران فعاليتش خود را از شيوه گری های سطحی و کليشه ای و پيش پا افتاده برهاند تا شايد بتواند راهی جديدتر و بهتر از ديروز برای نيازهای امروز معرفی کند».
این جشن تا سال 94 ادامه پیدا کرد اما با درگذشت هما روستا در چهارم مهر، مصادف با روز تولدش، تاریخ جشن به روز تولد او تغییر پیدا کرد. سال 95، کاوه سمندریان، فرزند این دو هنرمند در یادداشتی در خصوص جابه‌جایی تاریخ برگزاری جشن آکادمی سمندریان نوشته بود: «اهدای نشان سمندریان در اردیبهشت سال ٩٢ (ماه تولد استاد سمندریان) از طرف بنیانگذار آکادمی سمندریان «سرکار خانم هما روستا» طی جشنی باشکوه اعلام و به سه تن از برگزیدگان این آکادمی اهدا شد. در آن جشن خانم روستا اعلام کرد در بازه زمانی «اردیبهشت سال جاری تا اردیبهشت‌سال آینده» تمامی نمایش‌های اجرا شده، توسط داوران آکادمی سمندریان داوری شده و به دو هنرمند برگزیده آن «بازه زمانی» این نشان اهدا خواهد شد. یادآور می‌شود که در زمان حیات خانم روستا «سه دوره» این نشان به برگزیدگان آکادمی سمندریان اهدا شد.
اما امسال به دلیل درگذشت خانم روستا، هیات مدیره «آکادمی سمندریان» تصمیم گرفت جشن چهارم را در مهر (ماه تولد سرکار خانم هما روستا) برگزار کند و از جشن پنجم، این مراسم به روال عادی خود همچنان که خانم روستا می‌خواست، بازخواهد گشت».
بهرام بیضایی، برگزیده دوره پنجم
سال گذشته که پنجمین دوره این جشن و دومین دوره، بدون حضور هما روستا بود، شامگاه بیست‌وپنجم شهريور در تماشاخانه سمندريان ايرانشهر برگزار شد و بهرام بيضايی، محمد چرمشير و حميد پورآذری، سه نام برگزيده این دوره از جشنواره بودند. در این مراسم حمید امجد که به نيابت از بهرام بيضايی به مراسم آمده بود، پيام اين کارگردان سينما و تئاتر را که برای آکادمی فرستاده بود، قرائت کرد:
«نمی دانم اگر حميد سمندريان بود شما را به خاطر لطف به من می نواخت يا سرزنش می کرد يا اگر هما بود از اين مهربانی خشنود می شد يا نه. اين انتخاب گردن شما بوده و من بی گناهم. راستی اگر سمندريان اين روزها بود به چه می انديشيد و به فکر کدام نمايش بر صحنه نيامده بود و آيا می شد فيلم دومش را ساخته باشد؟ او با زندگی اش به ما گفت اگر جان در اين کار نمی‌گذاريد، وقت خود را بی خود تلف نکنيد. من از شما سپاسگزارم که مرا ياد کرديد. مديون دوستی و همکاری با حميد سمندريان و سپس هما روستا بوده‌ام و احترام قلبی‌ام نثار ياد هردوشان».
جشن آکادمی سمندریان امسال برگزار نمی شود
اما روز گذشته حمید لبخنده، مدیر آکادمی سمندریان در گفت‌وگویی اعلام کرد که این دوره، یعنی ششمین دوره جشن آکادمی سمندریان برگزار نخواهد شد.
این کارگردان در گفت‌وگویی با ایسنا با اعلام این خبر بیان کرد: جشن آکادمی استاد سمندریان در زمان حیات خانم روستا، طبق روال هر سال همزمان با سالروز تولد آقای سمندریان در اردیبهشت برگزار می‌شد که پس از درگذشت خانم روستا، این جشن به زمان تولد ایشان یعنی مهرتغییر یافت؛ این برنامه سال گذشته برپا شد اما امسال به دلایل جنبی نمی‌توانیم آن را برگزار کنیم.
او با بیان اینکه همزمانی جشن با ماه محرم، دلیل اصلی موکول شدن جشن آکادمی سمندریان به سال آینده است، ادامه داد: طبق رای و نظر داوران آکادمی هر سال دو برگزیده در این جشن داشتیم که یکی هنرمند بود و دیگری یک اثر نمایشی. امسال با توجه به برگزار نشدن جشن، اسامی نامزدها در مدارک آکادمی محفوظ می‌ماند تا سال آینده همراه با برگزیدگان دیگر معرفی شوند.
لبخنده همچنین افزود: این تصمیم با مشورت دوستان در آکادمی گرفته شده و از آنجا که سال آینده باز هم مهر همزمان با محرم است، احتمالا جشن را در اردیبهشت برگزار خواهیم کرد.
با توجه به این سخنان، امسال شاهد برگزاری این جشن نخواهیم بود اما امید می رود در سال های بعد، این تلاش که توسط هما روستا شکل گرفته و با نام حمید سمندریان، یکی از بزرگ‌ترین هنرمندان عرصه تئاتر مزین شده بود، ادامه پیدا کند. در این شرایط که دولت‌ها به شکل ناجوانمردانه ای از تئاتر روی برگردانده اند و حتی در تلاش برای از میان بردن نام هنرمندان بزرگی مانند بهرام بیضایی یا حمید سمندریان هستند، این خودِ اهالی تئاتر هستند که می توانند برای تئاتر کاری کنند؛ گرچه نام‌های بزرگ زنده هستند و در گذر زمان نه تنها فراموش نمی شوند بلکه پررنگ و پررنگ تر می‌شوند.
