70 روز در آتش

آخرین تصمیم برای خاموشی آتش هورالعظیم حکایت از قطع امید از روش‌های اطفاء حریق هوایی دارد. عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران چندی پیش اعلام کرد که «به دلیل شدت آتش‌سوزی در هورالعظیم، دیگر بالگردهای آب‌پاش توان مهار آتش در بخش عراقی این تالاب را ندارند و باید در این زمینه به صورت زمینی اقدام کرد.» رهاسازی آب شاید تنها و آخرین راه برای نجات هور از آتش باشد. آبی که به گفته کلانتری، باید از رودخانه‌های کرخه در ایران و دجله در عراق تامین شود و دستگاه‌های دیپلماسی باید چگونگی رهاسازی آب را پیگیری کنند.
آتش چنان به دامان هورالعظیم افتاده که به پرواز در آمدن چند باره هواپیماهای آب پاش برفراز هور نتوانسته این تالاب را از مرگ تدریجی‏اش در آتشی که عمدی و سهوی بودش خود به مناقشه‌ای میان دو کشور ایران و عراق بدل شده است. مسعود تجریشی، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست اولین کسی بود که از احتمال عمدی بودن آتش هورالعظیم سخن به میان آورد تا شاید عیسی کلانتری با قاطعیت بیشتری درباره آن سخن بگوید. او با بیان اینکه مرزبانی ما اعلام کرده به نظر می‌رسد آتش‌سوزی عمدی باشد، گفته است: «روز گذشته که با وزیر محیط زیست عراق درباره این آتش سوزی صحبت کردم اظهار بی اطلاعی کرد و در جریان امور نبود اما  قول‏هایی برای همکاری بیشتر داد.با توجه به گسترده بودن آتش در تالاب هورالعظیم و بی‌اطلاعی وزیر محیط زیست عراق از آن تا حدودی عمدی بودن این آتش سوزی قوی‌تر می‌شود، چطور است که هورالعظیم با عمق 80 کیلومتر فقط در حاشیه مرز ایران دچار آتش می‏شود.» رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست گفته است: آتش‌سوزی در هورالعظیم خاموش شده بود اما چند روز پیش دوباره شروع شده و از هزار تا هزار و 500 هکتار در ساعات اولیه به 10 هزار هکتار تا ظهر رسیده است.»
گرچه تاکنون خبرهای متعددی از خاموشی آتش تالاب هورالعظیم در بخش عراقی منتشر شده و روزی دیگر از ادامه آتش‌سوزی خبر به میان آمده اما خبر بدتر آن است که بخش ایرانی تالاب نیز از آتش‌سوزی در امان نمانده و روز جمعه متخلفانی که اقدام به آتش زدن تالاب کرده بودند، بازداشت شدند. آخرین آمارها می‌گوید که بیش از 2 هزار هکتار از بخش ایرانی تالاب هورالعظیم نیز در ماه‌های اخیر دچار آتش‌سوزی شده است.
گرچه پرداخت حقابه‌ هورالعظیم از سوی دو کشور ایران و عراق حالا به عنوان تنها راه رهایی از آتش و دود مطرح شده اما سال‌ها است که فعالان و مسئولان محیط زیست ایران به دنبال پرداخت حقابه محیط‌زیستی این تالاب برای جلوگیری از گرد و غبارهایی است که چندین ماه از سال امان را از مردم خوزستان می‌گیرند. با این حال اما مسئولان محیط زیست عراق پاسخ قاطعی درباره پرداخت این حقابه‌ها ارائه نداده‌اند و از این سو نیز پرداخت حقابه در بخش ایرانی نیز با مشکل مواجه شده است.
احمدرضا لاهیجان زاده، مدیر کل محیط زیست استان خوزستان در گفت و گو با ایرنا گفت: «حقابه تالاب هورالعظیم 1.6 تا 1.9 میلیارد متر مکعب در بخش ایرانی آن تعیین شده است که باید از سد کرخه و بارندگی ها تامین شود.» وی افزود: «در دو تا سه سال گذشته حقابه به خوبی تامین شد اما در سال آبی 96-97 به علت خشکسالی و کاهش بارندگی‏ها حقابه تامین نشده است.» لاهیجان زاده با اشاره به آتش سوزی تالاب هورالعظیم گفت: «بخش عراقی تالاب همچنان گاهی می سوزد و گاهی خاموش می شود اما بخش ایرانی نیز جمعه به عمد آتش گرفت که آتش سوزی مهار شد و متخلفان نیز دستگیر شدند.»
آب دزدی مشکل تالاب هورالعظیم
اما معاون امور تالاب‌ها و پارک‌های ملی دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان محیط زیست آب دزدی را یکی از موانع در تامین حقابه تالاب می‌داند. مسعود باقرزاده کریمی به ایرنا گفت: «در یکی دو سال گذشته آب خوبی به تالاب رساندیم و 70 درصد تالاب بخش ایرانی آن آب دارد؛ اما می‌دانیم که شرایط سختی حاکم است.»
باقرزاده کریمی تاکید کرد: «یکی از مشکلات اصلی در مسیر رساندن حقابه به تالاب هورالعظیم آب دزدی است، منابع مرتبط پارسال اعلام کرده بودند که 800 میلیون متر مکعب آب به تالاب داده شد اما وقتی بررسی کردیم دیدیم 300 میلیون متر وارد تالاب شده است در واقع بین راه آب دزدی می‌شود و برخی افراد آب را در مسیر بر می‌دارند.»
تالاب هورالعظیم نیازمند عزم ملی
همچنین ابوالفضل آبشت مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران گفت: «برای تالاب هورالعظیم برنامه مدیریت تهیه نشده و در برنامه های طرح حفاظت نیز نبوده است.»
وی به ایرنا درباره علت نبودن این تالاب در برنامه طرح حفاظت از تالاب های ایران توضیح داده است: «یکی از دلایلی که ما سراغ آن نرفتیم فرامرزی بودن تالاب است اما سازمان محیط زیست برنامه هایی در راستای احیا، مدیریت، تامین حقابه و مقابله با گرد و خاک دارد و منبع خوبی از سوی صندوق ملی توسعه برای مهار گرد و غبار در خوزستان اختصاص یافته است از این رو برنامه‌های گسترده‌ای دارند البته بیشتر برنامه ها از طریق استانداری استان خوزستان دنبال می‌شود.»
وی تاکید کرد: «مسائل هورالعظیم بسیار پیچیده است از این رو منابع مالی کلانی هم می خواهد اما منابع ما برای رسیدگی به این پروژه بین‌المللی محدود است و فعالیت‌های ما بیشتر از جنس جریان سازی اجتماعی است در حالی که هور به اقدامات بزرگ نیاز دارد.»
آبشت به گونه های گیاهی موجود در تالاب هوالعظیم هم اشاره کرد و گفت: «در گیاهانی مانند لوئی و نی با از دست دادن 70 تا 75 درصد آب، قند آنها به الکل تبدیل شده و خودسوزی آنها شروع می شود که در صورت درآمیختن با عوامل دیگری مانند خشکسالی ، کم بارشی و یا عوامل انسانی، مهار آتش دشوار خواهد شد.»
وی افزود: «وسعت تالاب هورالعظیم بسیار زیاد است منابع آبی آن بخشی از عراق و بخشی از کرخه داخل ایران تامین می‌شود از این رو تالاب پیچیده‏ای است و یک حرکت و عزم ملی مانند روند احیای دریاچه ارومیه لازم دارد که بشود برای آن کاری کرد که البته با تامین این منابع مالی از صندوق ملی توسعه می‏توان تا حد زیادی مشکلات را رفع کرد.»