فروش سؤالات با ارز دیجیتال

نیلوفر حامدی: سودجویی کلاهبرداران از درسی چند صد هزار تومان و امتحانی یک میلیون تومان، حالا دیگر به ارز دیجیتال رسیده است؛ محبوب‌ترینش هم تتر است که ارزشی نزدیک به یک دلار دارد؛ قیمت‌ها میلیونی و جامعه هدفش هم جمعیت قابل توجهی است؛ 500 هزار دانش‌آموز کلاس یازدهم، 500 هزار دانش‌آموز کلاس دوازدهم، به علاوه فارغ‌التحصیلانی که می‌خواهند سابقه تحصیلی خود را برای کنکور ترمیم کنند. بستری مملو از سود خالص برای کلاهبردارانی که نه دلشان برای دانش‌آموزان و کیفیت تحصیلی‌شان می‌سوزد، نه والدین آنها و نه مدارس و معلمانش؛ آنها فقط به پول فکر می‌کنند.

موضوع بر سر مصوبه‌ای جنجالی است که از زمان اجرائی‌شدنش، بحران‌های قابل توجهی ایجاد کرده است. دو روز پیش در حالی ویدئویی از لو‌رفتن سؤالات امتحان فارسی نهایی مقطع دوازدهم در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که پیش‌تر پلیس فتا هرگونه خرید و فروش سؤالات امتحانی را تکذیب کرده بود. حالا دانش‌آموزان مانده‌اند و اعتمادی که به نظر می‌رسد به‌شدت مخدوش شده و در این میان آنچه قربانی می‌شود، آینده کیفیت آموزشی و سواد دانش‌آموزان است. دانش‌آموزانی که برخی از آنها در نتیجه فشار یک‌ماهه ناشی از این امتحانات یا دچار حمله عصبی و راهی اورژانس بیمارستان‌ها می‌شوند‌ یا به مصرف ریتالین و داروهای آرام‌بخش روی می‌آورند.

حمله عصبی یک شب قبل از امتحان

امتحان نهایی پایه یازدهم در تاریخ ۲۹ اردیبهشت شروع شده و ۱۹ خرداد به پایان می‌رسد. همچنین امتحانات نهایی پایه دوازدهم در تاریخ ۲۸ اردیبهشت آغاز شده و تا ۲۲ خرداد ادامه دارد. این زمان قابل توجه همراه با خودش میزان قابل توجهی تنش و اضطراب نیز برای دانش‌آموزان همراه داشته است. مادر یکی از این دانش‌آموزان، در شرح حمله عصبی پسرش شب قبل از امتحان نخست به «شرق» می‌گوید: «شب پیش از نخستین امتحان نهایی پسرم بود و همه در خانه بودیم که ناگهان پسرم گفت حالش خوب نیست. اولش فکر کردم شاید خودش را لوس می‌کند. اما کم‌کم حالتش تغییر کرد. رنگ از صورتش رفت و شروع به لرزیدن کرد. با پدرش او را به نزدیک‌ترین کلینیک بردیم. پزشک اورژانس به محض اینکه پسرم را دید گفت این بچه دچار حمله عصبی شده و پس از یک‌سری معاینه و پرسش‌ از ما، گفت‌ به‌ دلیل اضطراب ناشی از امتحانات این‌طور شده است».

این مادر که حالا دیگر بیشتر نگران سلامتی پسرش است، گاهی از ادامه تحصیل او هم منصرف می‌شود: «این‌قدر این مدت به ما سخت گذشته که گاهی با خودم فکر می‌کنم شاید اصلا ارزشش را هم نداشته باشد این‌همه درس بخواند و آخر هم مشخص نیست شغل و درآمد خوبی داشته باشد یا نه. حداقل سلامتی جسم و روانش را حفظ کند. چند دانش‌آموز دیگر هم در مدرسه پسرم همین وضعیت را داشته‌اند. این‌قدر در سن کم تنش تحمل می‌کنند که دچار چنین حملات عصبی می‌شوند».

از سوی دیگر، برخی از دانش‌آموزان برای تحمل چنین تنش‌های سراغ راه‌های جایگزین بسیار خطرناک‌تری هم می‌روند. مریم اخگری، رئیس کنترل کیفی امور آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی کشور، به‌تازگی با هشدار درباره مصرف داروی ریتالین توسط دانشجویان و دانش‌آموزان گفته: «برخی دانش‌آموزان و دانشجویان برای حفظ تمرکز در شب امتحان داروی ریتالین را از بازار غیررسمی تهیه و مصرف می‌کنند، در حالی که از عوارض خطرناک آن مطلع نیستند. داروی ریتالین تنها با نسخه پزشک برای افراد بیش‌فعال و در موارد کاهش تمرکز تجویز می‌شود در حالی که متأسفانه برخی دانشجویان و یا دانش‌آموزان این دارو را از بازارهای غیررسمی تهیه و برای حفظ تمرکز در شب امتحان استفاده می‌کنند بی‌خبر از اینکه این دارو در مغز آنها ایجاد عارضه برگشت‌ناپذیر می‌کند و موجب اختلال در یادآوری خاطرات و حافظه می‌شود».

فشار کنکور چندین برابر شد

حالا در این میان انتشار ویدئویی مبنی بر لورفتن سؤالات امتحان ادبیات فارسی مقطع دوازدهم، منجر شد کارزاری با همین موضوع راه‌اندازی شود. در بخشی از متن این مطالبه کارزاری که خطاب به وزیر آموزش‌و‌پرورش نوشته شده، آمده است: «به دلیل فروش جزوه‌ای با ۵۰ سؤال، توسط یکی از دبیران معروف که تطابق صددرصدی با ۴۸ سؤال امتحان ادبیات فارسی دوازدهم داشته و نیز منتشرنشدن پاسخنامه تا یک روز پس از آزمون توسط وزارت آموزش و پرورش، شبهات زیادی در خصوص درستی و سلامت آزمون به وجود آمده است. همچنین انتشار اصل سؤالات بدون واترمارک در فضای مجازی و تأثیر بسیار زیاد این درس در نتایج دانش‌آموزان موجب تضییع حقوق بسیاری از دانش‌آموزانی که به‌خوبی برای این امتحان تلاش کرده‌اند، شده است. از این رو، ما امضاکنندگان این کارزار از شما تقاضای لغو امتحان ادبیات فارسی دوازدهم و برگزاری مجدد آن در انتهای امتحانات خرداد را داریم».

بازار داغ کنکور با ارز دیجیتال

گردش مالی فروش سؤالات امتحان نهایی به جایی رسیده که دلالان برای اینکه نام‌شان فاش نشود، از خریداران یا دانش‌آموزان می‌خواهند از طریق ارز دیجیتال و تتر، معامله را انجام بدهند. آن هم در حالی که پلیس فتا پیش‌تر مدعی شده بود هیچ موردی از فروش سؤالات نهایی کشف نشده است. طبق گفته رئیس پلیس فتا فراجا، تمام وعده‌ها و تبلیغات مطرح‌‌شده در این حوزه، صرفا تبلیغاتی دروغین هستند و هیچ‌گونه واقعیتی ندارند؛ اطلاعات مربوط به برگزاری امتحانات نهایی‌ کاملا محرمانه است و انتشار یا فروش سؤالات پیش از زمان برگزاری امتحان غیرممکن بوده و توسط مراجع ذی‌ربط با جدیت پیگیری می‌شود.

مدیرکل دفتر آموزش دوره دوم متوسطه نظری، افشای سؤال‌های امتحانی را غیرممکن می‌داند. ابراهیم رفیعی در واکنش به شایعاتی که در فضای مجازی منتشر شده، توضیح داده: «ما چیزی به نام افشای سؤالات امتحان نهایی نداریم و این غیرممکن و محال است؛ زیرا یک سیستم امنیتی بسیار محکم پشت ارسال سؤال‌ها وجود دارد. سؤال‌های امتحانات نهایی در یک‌سری سامانه امن قرار می‌گیرد که هرگز امکان انتشار آنها وجود ندارد».

او در پاسخ به این پرسش که چطور برخی کانال‌های تلگرامی و صفحه‌های اینستاگرامی ادعا می‌کنند سؤال‌های امتحانی را در اختیار دارند، توضیح می‌دهد: «امتحان دانش‌آموزان رأس ساعت ۸ آغاز می‌شود و آنها موظفند ۳۰ تا ۴۰ دقیقه قبل از شروع امتحان در حوزه‌ها حضور داشته باشند. هنوز امتحان شروع نشده، دانش‌آموزان در جلسه نشسته‌اند و در حوزه امتحانی بسته می‌شود، آنها آرام‌آرام آماده می‌شوند که برگه‌هایشان را بگیرند. در این هنگام ممکن است یک خطای انسانی رخ بدهد. من نمی‌گویم صددرصد خطا نداریم اما اینکه قبل از آزمون یا شب قبل از امتحان سؤالات به بیرون درز پیدا کند، محال است».

در مقابل اما علیرضا وردستی، فعال حوزه آموزش، معتقد است شواهد چیزهای دیگری را نشان می‌دهد: «مسئولان می‌گویند فروشی در کار نیست، اما هر سال پرسش و پاسخ‌ها در حین امتحان روی کانال‌ها قرار می‌گیرد. انکارکردنش دردی را دوا نمی‌کند. عجیب هم نیست. وقتی ضریب تأثیر معدل آن‌قدر زیاد می‌شود که 25صدم بالا و پایین بودن نمره دانش‌آموز می‌تواند شهر قبولی‌اش در کنکور را تحت تأثیر قرار دهد، قطعا بستری برای کلاهبرداری سودجویان می‌شود».

سؤالات حین آزمون‌ لو می‌رود

مهدی حسین‌دوست، پژوهشگر حوزه آموزش است. او می‌گوید‌ لو‌رفتن سؤالات پیش از برگزاری امتحان ممکن نیست و این اتفاق، یعنی لو‌رفتن سؤالات، پس از شروع آزمون انجام می‌شود. او در گفت‌و‌گو با «شرق» از رصدهایی که خودش از سال 97 تا به امروز انجام داده است، می‌گوید: «سؤالات امتحانات از سال 97 رمزنگاری می‌شود و ادعای لو‌رفتن آنها قبل از برگزاری آزمون طبق بررسی‌های من صحت ندارد. محتوای کانال‌ها هم نشان می‌دهد که تصاویرشان ‌از نظر زمانی دستکاری شده است. اما حین برگزاری امتحانات این اتفاق رخ می‌دهد و غیرعادی هم نیست. وقتی سیاست‌گذار به 12 درس از یک مقطع ضریب با تأثیرگذاری قطعی در کنکور می‌دهد، بستر سودجویی و کلاهبرداری را مهیا می‌کند. پلیس فتا هر سال تعداد زیادی از کانال‌هایی که سؤالات را می‌فروشند مسدود می‌‌کند. تعدادی از کلاهبرداران را هم بازداشت می‌کند، اما هیچ چیز عوض نمی‌شود؛ سال بعد دوباره همان روال تکرار می‌شود. از آنجایی که مجازات جرائم مرتبط با چنین کلاهبرداری هم آنچنان جدی و بازدارنده نیست، افراد به سودای کسب درآمد راحت‌تر واردش می‌شوند. نتیجه چنین رویکردی‌ می‌شود بی‌انگیزگی دانش‌آموزان از درس‌خواندن».

او در توضیح فرایند بروز چنین تخلفاتی می‌گوید: «زیرساخت مناسب برای برگزاری آزمون‌های نهایی با چنین تأثیرگذاری عمیقی بر کنکور در کشور ما وجود ندارد؛ آن‌هم به مدت 30 روز. افراد به راحتی تجهیزات تقلب‌کردن را وارد جلسه امتحان می‌کنند و همان‌جا هم تکثیر کرده و به فروش می‌رسانند. همین می‌شود که نظام اخلاقی نیز به‌طور کلی فرومی‌پاشد، باب تقلب و تبانی باز می‌شود و فقط هم به خریدن سؤالات محدود نمی‌ماند و به تبانی با اولیای مدرسه و مراقب‌های امتحانی هم می‌رسد. دانش‌آموز هم دیگر نمی‌گوید درس بخوانم که نمره خوبی بگیرم؛ با خودش می‌گوید‌ اگر شانس بیاورم، مصحح خوبی داشته باشم و بتوانم سؤالات را بخرم، آینده‌ام تضمین می‌شود».

به گفته او، گردش مالی کلاهبرداران در این حوزه، فراتر از تصور است: «این کانال‌های فروش سؤالات هر‌کدام حدود 200 هزار دنبال‌کننده دارند. میانگین فروش سؤالات هم عموما درسی یک میلیون تومان است. 12 درس در هر مقطع تحصیلی وجود دارد. تصور کنید ‌نزدیک 30 میلیون تومان برای دو مقطع ضرب در تعداد بالای متقاضیانش به کجا می‌رسد. به همین دلیل می‌گوییم تا زمانی که امکان برگزاری ایمن و بدون تقلب امتحانات وجود نداشته باشد، تأثیر معدل جز ضرر حاصلی ندارد و بهتر است شورای عالی انقلاب فرهنگی هم از مواضع خود عدول کند».

امنیت برگزاری امتحانات نهایی

تا پیش از سال 1402، معدل امتحانات نهایی دانش‌آموزان این ظرفیت را داشت که تأثیر مثبتی در آزمون کنکور آنها بگذارد؛ اما با مصوبه‌ شورای عالی انقلاب فرهنگی، با موضوع تأثیر قطعی معدل بر کنکور سراسری، ورق برگشت. به این معنا که نمره بالای معدل به سیاق گذشته نتیجه مثبت بر رتبه کنکور داشت و در مقابل، نمره پایین معدل هم تأثیر منفی خود را بر نتیجه آزمون کنکور داوطلبان اعمال می‌کرد. آنچه مرتبط با حواشی پیرامونی کنکور بود، از استرس‌های شب آزمون گرفته تا مافیای کنکور و گردش مالی کلاس‌ها و کتاب‌های تست‌زنی، به دوره متوسطه دوم منتقل شد. طبق این مصوبه، تأثیر آزمون سراسری در نتایج ورود به دانشگاه به 40 درصد رسید و ۶۰ درصد باقی‌مانده، سهم معدل داوطلبان و دانش‌آموزان در سه پایه دهم، یازدهم و دوازدهم شد.

ضمن اینکه دیگر از آزمون دروس عمومی در کنکور خبری نبود و خود آزمون کنکور هم در قالبی دومرحله‌ای طراحی شد. از همان روز تا به حال، مسئله امتحانات نهایی به بحرانی جدی در خانواده‌ها، مدارس و از همه مهم‌تر برای دانش‌آموزان بدل شده است؛ بحرانی که به عقیده بسیاری از افراد و به‌خصوص فعالان و پژوهشگران حوزه آموزش، به بستری برای کلاهبرداری، سودجویی و درآمدزایی افرادی تبدیل شده که بازار فروش سؤالات امتحانات نهایی را راه‌اندازی کرده‌اند. اگرچه هر سال آموزش‌ و‌ پرورش ادعا می‌کند‌ مو لای درز امنیت برگزاری آن نمی‌رود، اما خیلی زود اخبار دیگری از لو‌رفتن پرسش و پاسخ‌های امتحان به گوش می‌رسد؛ موضوعی که امسال هم بار دیگر تکرار شد. این امر، خانواده‌ها و دانش‌آموزان را به این سمت می‌برد تا تصمیم بگیرند‌ جای تمرکز بر درس و یادگیری،‌ روش‌های مختلف پیدا‌کردن و خرید سؤالات را در پیش بگیرند.

لادن تیموری، استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی انستیتو پاستور، معتقد است‌ فروش سؤالات پیش از برگزاری آزمون‌ها رخ می‌دهد: «امتحان فارسی دو روز پیش پایه دوازدهم، ساعت 7:30 بود، اما سؤالات ساعت 7:26 دقیقه صبح در کانال‌ها منتشر شد. جواب را هم در همان کانال‌های تلگرامی داده بودند. هیچ امنیتی در حوزه‌های امتحانی وجود ندارد. تصاویر زیادی وجود دارد که دانش‌آموزان روی کفش یا بطری آب خود تقلب نوشته‌اند. می‌دانیم که بسیاری با خود موبایل می‌برند و نوشتن از روی دست بغل‌دستی هم که بسیار شایع است».

او معتقد است‌ تصمیم‌گیران تأثیر قطعی معدل قصد داشتند فشار کنکور را کمتر کنند، اما آن را چندین برابر بیشتر کرده‌اند: «امتحانات نهایی بسیار سخت‌تر از گذشته شده است. مصحح‌ها سلیقه‌ای تصحیح می‌کنند و با وجود اعتراضات بسیار مبنی بر نامناسب‌بودن پرسش‌های تشریحی، تغییری در این زمینه انجام نداده‌اند. یک روز کنکور تبدیل به یک ماه کامل عذاب برای دانش‌آموزان شده است که هر روز با آن بیدار می‌شوند و شب به خواب می‌روند. با این روند، تنها چیزی که حاصل نمی‌شود، سواد و تحصیل برای دانش‌آموزان ماست‌».

میانگین نمرات نهایی به زیر 8 می‌رسد

اما یک نکته دیگر هم وجود دارد. شاید بعضی از دانش‌آموزان با ترفندهای خاصی با تلفن همراه وارد کلاس و جلسه امتحان شوند و در لحظه بتوانند سؤال‌ها را ببینند. مدیرکل دفتر آموزش دوره دوم متوسطه نظری اما این موضوع را رد کرده است: «دانش‌آموزان قبل از آزمون داخل حیاط مدرسه می‌آیند، سپس درِ حوزه امتحانی بسته و تک‌تک دانش‌آموزان بازرسی بدنی می‌شوند. ضمن اینکه تمام حوزه‌های امتحانی ما سیگنال‌یاب دارند و اگر کسی گوشی تلفن همراه داشته باشد، توسط سیگنال‌یاب‌ها ردیابی و شناسایی خواهد شد. در حوزه‌های امتحانی راکت‌های الکترونیکی هم وجود دارد؛ به‌ویژه در حوزه‌های دخترانه که پوشش دارند، دانش‌آموزان با راکت بازرسی بدنی می‌شوند، چون ممکن است میان موها یا پشت گوش‌هایشان گوشی تلفن همراه را مخفی کنند. البته این بازرسی بدنی برای دانش‌آموزان پسر هم هست. ما می‌دانیم که در امنیتی‌ترین حوزه‌ها هم امکان تخلف وجود دارد، ولی به همراه داشتن موبایل حتی اگر خاموش باشد، قابل ردیابی است».

او ‌درباره همکاری بین پلیس فتا و آموزش‌ و‌ پرورش نیز توضیح داده: «موضوع امتحانات نهایی در شورای امنیت کشور و شورای تأمین شهرستان‌ها مطرح شده است؛‌ به این شکل که برای هر حوزه یک پاسگاه معین در نظر می‌گیرند، یعنی رئیس هر حوزه امتحانی می‌داند ‌یک پاسگاه انتظامی معین آنهاست و اگر هر اتفاقی بیفتد، آنها بلافاصله هماهنگی لازم را انجام می‌دهند. علاوه بر این، واحد حراست وزارت آموزش و پرورش برای تمامی حوزه‌ها نیروی حراست در نظر گرفته است. البته ممکن است برخی از حوزه‌ها سه تا چهار ناظر حراستی داشته باشند. این ناظران مسائل امنیتی و الکترونیکی حوزه‌ها را چک می‌کنند و بعد دانش‌آموزان می‌توانند با خیال راحت وارد جلسه شوند. ما نمی‌گوییم خطا به صفر می‌رسد، زیرا در هیچ سیستمی صفر وجود ندارد، بالاخره ممکن است یک درصدی از خطا وجود داشته باشد، اما تمام تدابیر اندیشیده شده تا دانش‌آموزان در یک محیط امن و راحت با یک رقابت جوانمردانه امتحان دهند».

وردستی اما این ادعاها را هم رد می‌کند و به «شرق» می‌گوید: «دانش‌آموزان در شهرهای مختلف شهادت داده‌اند که اغلب این راکت‌ها خراب است. اصلا مگر در کشور ما چقدر زیرساخت برای ایجاد امنیتی در این سطح، آن‌هم به مدت یک ماه تمام وجود دارد؟ ما با خانواده‌های زیادی در این زمینه حرف زده‌ایم، اما چون نگران هستند‌ برایشان مشکلی رخ دهد، از درز اطلاعاتشان جلوگیری می‌کنند و از ما می‌خواهند که بدون نام، صحبت‌هایشان را منعکس کنیم». او با هشدار درباره کیفیت آموزشی کشور در سال‌های آینده، تأکید می‌کند: «از زمان قطعی‌شدن تأثیر معدل بر کنکور، میانگین نمرات کشور افول کرده است. سال گذشته میانگین نمرات نهایی زیر 10 بود، ادامه این روند آن را به زیر هشت نیز خواهد رساند».

تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره این مصوبه اگر درست هم باشد، به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر تبعات پیچیده‌ای بر بدنه آموزشی کشور وارد کرده است که دست‌کم نیاز به بررسی این مخاطرات حالا دیگر به‌طور جدی احساس می‌شود؛ به‌خصوص آنکه طبق برنامه، قرار است از سال آینده تمام دروس مقطع یازدهم و دوازدهم مشمول این مصوبه شوند.