انتشار یک کتاب، نقطه عطف مهمی در زندگی هر نویسنده یا مترجم است؛ چون پس‌از صرف زمان و تلاش فراوان برای نگارش اثر، انتخاب ناشر مناسب و عقد قرارداد با او، گامی حیاتی در مسیر به ثمر نشستن این تلاش‌ها محسوب می‌شود. یک قرارداد چاپ کتاب جامع و منصفانه، حقوق نویسنده و ناشر را به‌طور واضح مشخص می‌کند تا در آینده اختلافی از این نظر پیش نیاید. در این مقاله به سراغ بررسی مراحل عقد قرارداد با ناشر می‌رویم و به نکات حقوقی مهمی اشاره می‌کنیم که هر نویسنده‌ای باید پیش‌از امضای قرارداد و همکاری با ناشر از آن‌ها آگاه باشد.
قراردادهای انتشار کتاب، دقیقاً چه کاری انجام می‌دهند؟
قرارداد چاپ کتاب، یک توافقنامه حقوقی بنیادین است که بین نویسنده و ناشر منعقد می‌شود. این اسناد، چارچوب همکاری را برای انتشار اثر نویسنده توسط ناشر تعیین می‌کنند و در اصل، مکانیسمی برای حفاظت از منافع هر دو طرف درگیر در این فرایند به شمار می‌روند. معمولاً این نوع قراردادها زمانی تنظیم می‌شوند که نویسنده از طریق روال سنتی نشر، موفق به جلب نظر مثبت یک ناشر برای چاپ اثرش شده باشد. بااین‌حال، نویسندگان باید همواره هوشیار باشند و از پیشنهادهای فریبنده و قراردادهای نامناسبی که از سوی برخی افراد کلاهبردار عرضه می‌شود، پرهیز کنند.
5 گام طلایی در مراحل عقد قرارداد با ناشر
قبل و در طول عقد قرارداد و همکاری با ناشر، چندین گام وجود دارند که شما به‌عنوان یک مؤلف باید آن‌ها را سپری کنید. توجه داشته باشید که این قرارداد برای چاپ دیجتال کتاب و یا چاپ افست کتاب فرقی ندارد.
گام اول: ارسال پیش‌نویس اثر
شما به‌عنوان نویسنده باید پس‌از تمام‌شدن نگارش اثر خود یا تهیه یک طرح پیشنهادی جامع (شامل خلاصه داستان، فصل‌های نمونه، مخاطبان هدف و غیره)، آن را برا
گام دوم: انجام مذاکرات اولیه
گام چهارم: بررسی دقیق قرارداد توسط نویسنده
گام پنجم: امضای قرارداد و انجام تعهدات
آشنایی با انواع قراردادهای چاپ کتاب با ناشر
برخلاف تصور نویسنده‌های تازه‌کار، فقط یک نوع قرارداد چاپ کتاب وجود ندارد و شما برای همکاری با ناشر، چندین گزینه را در اختیار دارید. در این بخش می‌خواهیم شما را با پنج مورد از این قراردادها آشنا کنیم.
1. قرارداد حق تألیف (Royalty Agreement)
این مورد، رایج‌ترین نوع قرارداد بین نویسندگان و ناشران است. براساس شرایط قرارداد حق تألیف، نویسنده برای مدت معینی، حق انحصاری نشر و توزیع کتاب را به ناشر واگذار می‌کند. در مقابل، ناشر متعهد می‌شود که کتاب را با هزینه خود چاپ، توزیع و بازاریابی کند و درصدی از فروش کتاب را به‌عنوان حق‌التألیف به نویسنده بپردازد.
2. قرارداد مشارکت در چاپ (Co-publishing Agreement)
در این نوع قرارداد، نویسنده و ناشر در تأمین هزینه‌های چاپ و انتشار کتاب با یکدیگر مشارکت می‌کنند. میزان مشارکت هر طرف براساس توافق تعیین می‌شود. سود حاصل از فروش کتاب را هم براساس همان نسبت مشارکت بین طرفین تقسیم می‌کنند.
3. قرارداد فروش امتیاز اثر (Rights Sale Agreement)
نویسنده در این نوع قرارداد چاپ کتاب، تمام یا بخشی از حقوق مربوط به اثر خود (مانند حق چاپ به زبان‌های دیگر، حق اقتباس سینمایی یا تئاتری، حق انتشار نسخه الکترونیکی و غیره) را به ناشر یا یک نهاد دیگر (مانند یک آژانس ادبی یا یک تهیه‌کننده فیلم) واگذار می‌کند. در ازای این واگذاری، نویسنده مبلغی را به‌صورت یکجا یا در قالب حق‌التألیف از فروش محصولات مشتق‌شده می‌گیرد.
4. قرارداد ناشر-مؤلف (Author-as-Publisher Agreement)
در این مدل، نویسنده نقش ناشر را هم برعهده می‌گیرد. او باید تمام مراحل مربوط به چاپ، توزیع و بازاریابی کتاب خود را انجام دهد یا از خدمات شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات خودانتشاری (Self-publishing) استفاده کند. در این حالت، قراردادی به‌‌معنای سنتی با یک ناشر وجود ندارد، بلکه نویسنده به‌طور مستقیم با چاپخانه‌ها، توزیع‌کنندگان و پلتفرم‌های فروش آنلاین همکاری می‌کند.
5. قرارداد سرمایه‌گذاری مؤلف (Author-Funded Publishing Agreement / Vanity Press)
نویسنده در این نوع قرارداد چاپ کتاب، تمام یا بخش اعظم هزینه‌های مربوط به چاپ و انتشار کتاب خود را به ناشر می‌پردازد. در واقع، نویسنده به ناشر پول می‌دهد تا کتابش را منتشر کند. این مدل معمولاً متفاوت از شیوه کار ناشران سنتی است و بیشتر توسط ناشرانی عرضه می‌شود که تمرکز اصلی آن‌ها بر کسب درآمد از نویسندگان است نه فروش کتاب به مخاطبان.
بررسی نکات حقوقی مهم در قرارداد با ناشر
هنگام بررسی قرارداد با ناشر، باید به نکات حقوقی زیر توجه ویژه‌ای داشته باشید تا در آینده دچار چالش نشوید و همکاری بلندمدتی را با ناشر خود تجربه کنید.
آشنایی با موضوع اعطای حق نشر و بازه زمانی آن
قراردادی که شما با ناشر می‌بندید باید به‌طور واضح مشخص کند که نویسنده چه حقوقی را به ناشر واگذار می‌کند. آیا این حقوق فقط شامل انتشار کتاب به زبان فارسی و در ایران هستند؟ آیا حقوق انتشار به زبان‌های دیگر و در کشورهای دیگر هم واگذار می‌شود؟ آیا حقوق انتشار به‌صورت چاپی محدود می‌شود یا نسخه‌های الکترونیکی و صوتی را هم در برمی‌گیرد؟ شما باید تا حد امکان از واگذاری انحصاری تمام حقوق به ناشر برای مدت طولانی خودداری کنید، مگر اینکه در ازای آن مزایای قابل‌توجهی از ناشر بگیرید.
از این گذشته، باید مدت‌زمان واگذاری حقوق نشر هم به‌طور دقیق در قرارداد قید شود. شما باید تلاش کنید تا این مدت‌زمان، معقول و محدود باشد و پس‌از انقضای آن، حقوق اثر دوباره به شما بازگردد.
نکته‌های حق‌التألیف و شیوه محاسبه آن
قرارداد چاپ کتاب باید درصد دقیق حق‌التألیف نویسنده از فروش هر نسخه از کتاب را مشخص کند. معمولاً این درصد براساس قیمت فروش کتاب تعیین می‌شود و شاید برای نسخه‌های چاپی، الکترونیکی و صوتی متفاوت باشد. شما باید در مورد عرف صنعت نشر و میزان حق‌التألیف پیشنهادی ناشر تحقیق کنید و در صورت نیاز برای افزایش آن با ناشر وارد مذاکره شوید.
ازسوی‌دیگر، قرارداد باید به‌طور واضح، شیوه محاسبه حق‌التألیف (براساس قیمت خالص فروش یا قیمت خرده‌فروشی) و دوره‌های پرداخت آن (مثلاً هر سه ماه یا شش ماه یکبار) را مشخص کند. همچنین، ناشر باید موظف به گزارش فروش دقیق و شفاف به نویسنده باشد.
چالش‌های حقوق معنوی بین ناشر و مؤلف
نویسنده نسبت به اثر خود حقوق معنوی دارد که شامل حق انتساب اثر به خود و حق مخالفت با هرگونه تحریف یا تغییر در آن می‌شود. قرارداد باید به این حقوق احترام بگذارد و اطمینان بدهد که ناشر بدون اجازه نویسنده حق ایجاد تغییر اساسی را در محتوای کتاب ندارد.
میزان مسئولیت‌ها و تعهدات ناشر
هنگام عقد قرارداد باید به‌طور واضح مسئولیت‌ها و تعهدات ناشر در قبال چاپ، توزیع، بازاریابی و تبلیغات کتاب را مشخص کنید. همچنین از بازه تعهدات خودتان به ناشر هم به‌طور مشخص آگاهی داشته باشید تا بعدها دچار مشکلات حقوقی نشوید.
ریزه‌کاری‌های فسخ قرارداد
قرارداد باید شرایطی را که تحت آن هر یک از طرفین می‌توانند قرارداد را فسخ کنند، مشخص کند. این شرایط می‌توانند شامل انجام ندادن تعهدات توسط طرف مقابل و حتی ورشکستگی یا انتشار نیافتن کتاب در مدت‌زمان مشخص باشند.
با اشتیاق اما آگاهانه برای چاپ کتاب خود قدم بردارید
عقد قرارداد چاپ کتاب با ناشر، گامی سرنوشت‌ساز در مسیر انتشار کتاب است. شما به‌عنوان نویسنده با آگاهی از مراحل عقد قرارداد و توجه به نکات حقوقی مهم، می‌توانید قراردادی منصفانه و سودمند را با ناشر ببندید و از حقوق خود در طول فرایند انتشار و پس‌از آن محافظت کنید. بررسی دقیق شرایط قرارداد، مذاکره آگاهانه و در صورت نیاز، دریافت مشاوره حقوقی، چند مورد از اقداماتی هستند که هر نویسنده‌ای باید برای تضمین یک همکاری موفق با ناشر انجام بدهد.
منبع: https://self-publishingschool.com/book-publishing-contracts/
