ادامه ناترازی انرژی چالشی اجتماعی خواهد شد

‌زهرا قاسمی: نایب‌رئیس اول کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، با اشاره به خطرات ناترازی برق در کشور، تأکید کرد باید اقدامات اساسی در راستای تقویت تولید برق، مشارکت بخش خصوصی و افزایش بهره‌وری انجام شود تا از پیامدهای امنیتی مانند قطعی گسترده برق و اختلال در اینترنت جلوگیری شود. در شرایطی که مصرف انرژی در ایران با سرعتی بی‌سابقه و فراتر از الگوهای جهانی در حال افزایش است، ظرفیت تولید و توزیع نتوانسته هم‌پای این رشد پیش برود. حاصل این شکاف روزافزون، ناترازی انرژی است؛ بحرانی که دیگر نمی‌توان آن را صرفا مسئله‌ای فنی یا اقتصادی دانست، بلکه به‌تدریج به یکی از کانون‌های اصلی تهدید امنیت اجتماعی بدل شده است.

زمستان‌ها با بحران کمبود گاز و تابستان‌ها با خاموشی‌های گسترده مواجه می‌شویم. گزارش‌های رسمی طبق گزارش رسمی دیوان محاسبات، در سال ۱۴۰۲ هم ۶۴ میلیارد مترمکعب کمبود گاز از ۲۶۰ میلیارد مترمکعب مصرفمان داشتیم. این یعنی سال ۱۴۰۲، نزدیک ۲۵ درصد کمبود داشتیم. برآورد می‌شود این میران ناترازی در سال ۱۴۰۳ به ۳۰ درصد رسیده باشد و در سال ۱۴۰۴ کشور با ۳۵ درصد چالش ناترازی گاز مواجه خواهد شد. در بخش برق نیز شرایط مشابهی حاکم است. اما آنچه این آمارها را نگران‌کننده‌تر می‌کند، گره‌خوردن آنها با امنیت جامعه است. به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار، هر قطعی گاز یا برق می‌تواند مستقیم بر معیشت، آموزش، بهداشت و حتی احساس تعلق و اعتماد عمومی تأثیر بگذارد.

شکاف انرژی، شکاف اجتماعی

در استان‌هایی مانند سیستان‌‌و‌بلوچستان، خوزستان، کرمان و کهگیلویه‌‌و‌بویراحمد، بسیاری از روستاها همچنان دسترسی پایدار به انرژی ندارند. این در حالی است در کلان‌شهرها، الگوی مصرفی مبتنی بر یارانه‌های سنگین انرژی‌ نه‌تنها اصلاح نشده، بلکه با تشویق به مصرف بیشتر همراه بوده است. برآوردها نشان می‌دهد دهک‌های بالا، چند برابر دهک‌های پایین از یارانه پنهان انرژی بهره‌مند می‌شوند. در چنین شرایطی، ناترازی انرژی نه‌تنها پیامد اقتصادی دارد، بلکه می‌تواند به عامل بازتولید نابرابری و تشدید شکاف‌های اجتماعی تبدیل شود.

امنیت اجتماعی در تنگنای انرژی

قطع ناگهانی برق در یک روز گرم تابستانی یا افت فشار گاز در میانه زمستان، فقط یک مسئله فنی نیست. این وضعیت در مقاطعی به نارضایتی‌های افکار عمومی و بروز نارضایتی‌های اجتماعی و حتی تهدید نظم عمومی منجر شده است. ضعف در زیرساخت‌های انرژی در حاشیه شهرها و مناطق مرزی، مستقیم بر شاخص‌های احساس امنیت، رضایت عمومی و تاب‌آوری اجتماعی اثر می‌گذارد. در واقع، انرژی در ایران صرفا یک منبع اقتصادی نیست، بلکه عنصر مهمی در نظم اجتماعی و سیاسی کشور به‌ شمار می‌آید.

راهی برای برون‌رفت؟

کارشناسان معتقدند بدون اصلاح نظام قیمت‌گذاری انرژی، ارتقای بهره‌وری و سرمایه‌گذاری گسترده در انرژی‌های تجدیدپذیر، وضعیت ناترازی در سال‌های آینده بحرانی‌تر خواهد شد. در عین حال، ملاحظات معیشتی نیز نباید نادیده گرفته شود. یکی از مسیرهای پیشنهادی، اجرای نظام تعرفه‌گذاری پلکانی واقعی، به‌ویژه در مناطق شهری و پرمصرف است؛ همراه با سیاست‌های حمایتی برای دهک‌های پایین و ساکنان مناطق محروم. همچنین‌ سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌های خورشیدی و بادی در مناطق شرقی کشور می‌تواند هم از وابستگی به انرژی‌های فسیلی بکاهد و هم تاب‌آوری اجتماعی و امنیت انرژی را افزایش دهد. ناترازی انرژی، آینه‌ای از بحران‌های انباشته در حوزه حکمرانی است؛ از نظام ناکارآمد یارانه‌ای تا بی‌توجهی به عدالت منطقه‌ای و غفلت از آینده‌نگری در سیاست‌گذاری. تا زمانی که انرژی صرفا به‌ عنوان یک کالای ارزان‌قیمت دیده شود و نه یک مؤلفه امنیت ملی، نمی‌توان انتظار داشت جامعه در برابر شوک‌های آتی، از جمله تغییرات اقلیمی یا تهدیدهای ژئوپلیتیک، ایمن بماند.

‌‌ناترازی برق امنیتی شده و بی‌توجهی به آن ممکن است اینترنت را هم قطع کند

در ادامه این موضوع، رمضانعلی سنگدوینی، نماینده مردم آق‌قلا و گرگان در مجلس شورای اسلامی و نایب‌رئیس اول کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با «شرق»، با بیان اینکه کشور در آستانه فصل گرما با مشکل ناترازی شدید برق مواجه است، گفت: «بنا به دستور رئیس مجلس، قرارگاه ناترازی در کمیسیون انرژی تشکیل شده و قبل از شروع سال جدید نخستین جلسه آن با حضور معاونان وزارتخانه‌های نفت، نیرو، صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی برگزار شد». او با اشاره به منابع تأمین برق کشور گفت: «منابع تأمین برق ما شامل نیروگاه‌های سیکل ترکیبی، گازی، نیروگاه‌های برق‌آبی و انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشیدی است. برخی از پروژه‌های وزارت نیرو قرار است پیش از تابستان به بهره‌برداری برسند، اما هنوز نگرانی‌هایی وجود دارد».  سنگدوینی با اشاره به اهمیت امنیت زیرساخت‌های برق افزود: «این موضوع نه‌فقط یک مشکل فنی، بلکه یک مسئله امنیتی است. اگر تولید برق به میزان کافی نباشد، نه‌تنها بخش خانگی و صنعتی آسیب می‌بیند، بلکه حتی دکل‌های مخابراتی و شبکه اینترنت نیز ممکن است با اختلال مواجه شوند. این تهدید جدی باید از سوی همه دستگاه‌ها با حساسیت دنبال شود». او ادامه داد: «سه‌شنبه هفته آینده وزیر نیرو را به کمیسیون انرژی دعوت کرده‌ایم تا وضعیت پروژه‌ها را بررسی کنیم. حتی ممکن است بازدید میدانی برای پیگیری روند پیشرفت پروژه‌ها داشته باشیم».

سنگدوینی در ادامه با انتقاد از پایین‌بودن بازدهی تجهیزات و مصرف بالای انرژی در کشور گفت: «قیمت انرژی در کشور بسیار پایین است. برق، گاز، فراورده‌های نفتی، همه ارزان هستند. این ارزانی منجر به قاچاق، مصرف بی‌رویه و بی‌عدالتی شده است. اما با همه این مشکلات، قطعی برق و گاز نباید اتفاق بیفتد. ما باید راه‌حل بدهیم، نه اینکه صورت‌مسئله را پاک کنیم». این نماینده مجلس شورای اسلامی با تأکید بر نقش بخش خصوصی گفت: «اگر می‌خواهیم از این وضعیت خارج شویم، باید حتما بخش خصوصی را وارد میدان کنیم. باید برای آنها شرایط فراهم شود؛ سرمایه‌گذار باید اعتماد داشته باشد که می‌تواند سود ببرد. وقتی بخش خصوصی برق تولید می‌کند، باید پولش را به‌موقع دریافت کند، نه اینکه دولت پولش را نگه دارد یا ارز صادراتی را خودش بگیرد. اینها باعث بی‌اعتمادی می‌شود». ‌نایب‌رئیس کمیسیون انرژی همچنین گفت: «در برنامه هفتم توسعه، احکام خوبی برای حمایت از بخش خصوصی، استفاده از صندوق توسعه ملی و پشتیبانی بانک‌ها دیده شده، اما باید این موارد به‌درستی اجرا شود». او در پایان با اشاره به اهمیت توسعه انرژی خورشیدی گفت: «هر واحد مسکونی باید بتواند پنل خورشیدی نصب کند. وام‌هایی باید داده شود تا مردم مخصوصا افراد تحت پوشش نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد، از این طریق درآمدی ماهانه داشته باشند. برخی از آنها با نصب پنل خورشیدی درآمدی بین سه تا پنج میلیون تومان در ماه دارند. توسعه این طرح‌ها بسیار حیاتی است».