مهفام سلیمان‌بیگی: اتلاف انرژی در ساختمان‌های ایران یکی از مشکلات جدی است که سالانه خسارات مالی و زیست‌محیطی قابل‌توجهی به همراه دارد. طبق گزارش‌های موجود، حدود ۴۰ درصد از مصرف انرژی کشور در بخش ساختمان‌ها صرف می‌شود. این آمار بالا نتیجه نادیده‌گرفتن مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان و استفاده از مصالح و طراحی‌های غیراستاندارد است که موجبات هدررفت انرژی را فراهم می‌آورد. آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران با هشدار درباره ورشکستگی قریب‌الوقوع صنعت انرژی توضیح می‌دهد که چگونه سال‌هاست فرایند ساختمان‌سازی در ایران، از تولید مصالح و فنون و تجهیزات گرفته تا نبود نظارت کارآمد و دلسوزانه، موجب هدررفت گسترده انرژی و خسارات سنگین شده است. خسارتی که آن را تا ۹ میلیارد دلار تخمین می‌زنند.
خسارت سنگین اتلاف انرژی در ساختمان‌ها
در شرایطی که ناترازی انرژی یکی از ابرچالش‌های اقتصاد کشور است، اعداد و ارقام قابل توجهی از میزان اتلاف انرژی در ساختمان‌های کشور گزارش می‌شود. در همین زمینه به‌تازگی زهرا حکیم‌پور، عضو هیئت‌مدیره سندیکای شرکت‌های تأسیساتی و صنعتی ایران، در یکی از نشست‌های خبری خود اشاره کرد که اگر میزان گاز و برق اتلاف‌شده در ساختمان‌ها را با قیمت‌های جهانی محاسبه کنیم، سالانه شش میلیارد دلار اتلاف برق و سه میلیارد دلار اتلاف گاز فقط در این بخش داریم. به عبارت دیگر، هدررفت انرژی در ساختمان‌های ایران معادل ۹ میلیارد دلار در سال است. محمد هاشمی، دیگر عضو هیئت‌مدیره سندیکای شرکت‌های تأسیساتی و صنعتی ایران، نیز در ادامه همین موضوع توضیح داد که ۷۰ درصد از مصرف انرژی در کشور مربوط به ساختمان‌ها و تأسیسات است. به گفته او، استفاده از تجهیزات با راندمان بالا، هوشمندسازی و اتوماسیون می‌تواند در کاهش مصرف انرژی مؤثر باشد. این فعال صنفی همچنین اشاره کرد که هدررفت انرژی از درها، پنجره‌ها و کانال‌های کولر منجر به اتلاف مقدار زیادی انرژی می‌شود. برای مثال، پنجره‌ها ۴۸ درصد، درها ۲۴ درصد، کانال‌های کولر ۱۳ درصد و شومینه‌ها و بخاری‌ها ۱۰ درصد از انرژی را هدر می‌دهند. هاشمی همچنین تأکید کرد که «کاهش سالانه پنج درصد هدررفت انرژی در ساختمان‌ها ضرورت غیرقابل چشم‌پوشی است».
او افزود: «اگر تمام لوله‌های آب گرم ساختمان‌های تهران عایق شوند، از این طریق حدود ۵۰۰ میلیون دلار صرفه‌جویی در مصرف انرژی حاصل می‌شود که این بازگشت سرمایه در کمتر از دو سال به دست می‌آید». هاشمی همچنین تأکید کرد که با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی و تسهیل‌گری دولت در این حوزه، می‌توان گام‌های مؤثری در اصلاح روند مصرف انرژی و جلوگیری از هدررفت آن برداشت. با تمام این اوصاف به نظر می‌رسد که بهینه‌سازی مصرف انرژی در ساختمان جدی گرفته نشده است؛ نه از سمت دولت، نه سازنده و نه حتی مالک. اگرچه گفته می‌شود با اجرای درست مقررات ملی ساختمان، استفاده از فناوری‌های نوین و بهره‌گیری از تجربیات بین‌المللی، می‌توان مصرف انرژی در ساختمان‌ها را به شکل چشمگیری کاهش داد و در مسیر حفظ منابع طبیعی و کاهش هزینه‌های اقتصادی گام برداشت، اما با نگاهی به وضعیت کنونی ساختمان‌ها در ایران، می‌بینیم که ظاهرا هیچ عزم جدی برای این موضوع وجود ندارد. بدتر اینکه صنعت ساختمان خود با معضلات بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کند.
از جمله این مشکلات می‌توان به تکرار روش‌های سنتی ساخت‌وساز، کمبود نیروهای ماهر، ارتباط ضعیف بین مراکز قانون‌گذار و سازندگان، و تخریب محیط زیست اشاره کرد. مصرف بی‌رویه انرژی در ساختمان‌ها نیز مزید بر علت شده است. نکته تکان‌دهنده اینکه باید گفت هدررفت بالا و ناترازی انرژی در کشور در شرایطی است که ایران با حدود یک درصد از جمعیت جهانی، تقریبا چهار درصد از انرژی جهانی را مصرف می‌کند و بخش ساختمان با مصرف بیش از ۴۰ درصد از انرژی کشور، سهم قابل توجهی در اتلاف انرژی دارد. همین‌طور ساختمان‌های کشور بین ۳۵ تا ۴۵ درصد از تولید گازهای گلخانه‌ای را به خود اختصاص می‌دهند. این ارقام، قطعا تکان‌دهنده هستند. طراحی و ساخت ساختمان‌های کم‌مصرف و تمرکز بر اجرای دقیق اصول پایداری، یکی از بهترین راهکارها برای کنترل مصرف انرژی و جلوگیری از هدررفت آن است.
راهکارهای ساده برای یک بحران
هدررفت بالای انرژی در ساختمان‌های کشور در شرایطی رقم می‌خورد که راهکارهای ساده اما مفیدی برای کاهش مصرف انرژی در ساختمان وجود دارد. پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد که با انجام کارهای ساده‌ای مانند تقویت عایق‌بندی ساختمان، می‌توان مصرف انرژی را به میزان قابل‌توجهی کاهش داد. بر اساس گزارش‌های موجود، تقویت عایق‌بندی دیواره‌ها ۱۵ درصد، عایق‌بندی بام هشت درصد و تغییر پنجره‌ها به دوجداره با گاز آرگون دو درصد مصرف انرژی را کاهش می‌دهد. ترکیب این تغییرات همراه با استفاده از بویلرهای با راندمان بالا و موتورخانه‌های کم‌مصرف، می‌تواند مصرف انرژی را تا ۴۵ درصد کاهش دهد و همین‌طور به کاهش ۷۵ تن دی‌اکسید کربن منجر شود. همچنین محققان توضیح می‌دهند که سیستم‌های تهویه هوای برگشتی و پرتوهای سرد می‌تواند تا ۴۴ درصد مصرف انرژی را کاهش دهد و سه‌جداره‌کردن پنجره‌ها، چهار درصد دیگر مصرف انرژی را کاهش می‌دهند. علاوه بر این، اضافه‌کردن ۲۰ سانتی‌متر فوم مرغوب در دیوارها، مصرف انرژی را ۱۲.۶ درصد کاهش می‌دهد و در نهایت، با استفاده از دو لایه عایق در سقف و دیگر کارهای ساده، می‌شود مصرف انرژی ساختمان را به طور کلی ۷۱ درصد کاهش داد. جالب اینکه فهم عمیق کشورهای توسعه‌یافته از تبعات هدررفت انرژی و معضلات تغییر اقلیم سبب شده این کشورها مشوق‌هایی برای کاهش مصرف انرژی در نظر بگیرند. برای مثال دولت کانادا به‌منظور تشویق مردم به بهینه‌سازی ساختمان‌ها و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، وام ۱۰ ساله ارائه می‌دهد. بازگشت سرمایه از این برنامه برای شهر مونترال ۱۴.۹ سال و برای شهر ونکوور ۷.۷ سال است.
جای خالی شناسنامه انرژی
آرش نجفی، رئیس کمیسون انرژی اتاق بازرگانی ایران، توضیح می‌دهد که مسئله هدررفت انرژی در ساختمان‌سازی را از دو منظر می‌توان بررسی کرد: اول، تولید ساختمان و مصالح ساختمانی که در فرایند ساخت مورد استفاده قرار می‌گیرند، و دوم، تکنیک‌ها، تجهیزات و پایداری‌هایی که ساختمان‌ها پس از احداث به آن نیاز دارند. به گفته او در مورد مصالح مصرفی، باید اشاره کرد که به دلیل عواملی متعدد، که نباید صرفا به تحریم تقلیل پیدا کند، مصالح ساختمانی مصرفی در کشور هدررفت بالای انرژی دارند. او می‌گوید:«در این زمینه، هنوز از مصالحی استفاده می‌کنیم که در بسیاری از نقاط جهان منسوخ شده و همین امر باعث افزایش سرانه مصرف انرژی و تولید کربن در کشور می‌شود. این یکی از چالش‌های اصلی است که باید به آن پرداخته شود. از طرف دیگر، وقتی ساختمانی ساخته می‌شود، گاهی اوقات رعایت حداقل استانداردهای موجود در آیین‌نامه‌ها مانند مبحث 19 مقررات ملی ساختمان به‌درستی انجام نمی‌شود. این آیین‌نامه‌ها در برخی موارد نیز قدیمی شده‌اند و حتی نسخه‌های جدید آن هنوز به طور کامل به کار گرفته نمی‌شوند». همچنین به باور او یکی از مشکلات دیگر این است که در ایران هنوز برای ساختمان‌ها برچسب انرژی و گریدبندی انرژی وجود ندارد و درحقیقت، به عنوان خریدار ساختمان، نمی‌توانیم از میزان مصرف انرژی آن آگاه شویم. درحالی‌که اگر این امکان فراهم شود که هر ساختمان دارای شناسنامه انرژی باشد، خریدار می‌تواند با درک میزان مصرف انرژی یک ساختمان، تصمیم به خرید آن بگیرد و این مسئله به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند.
نجفی درباره اقدامات کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی برای جلوگیری از هدررفت انرژی در فرایند ساختمان‌سازی نیز توضیح می‌دهد که در کمیسیون انرژی، تلاش شده است تا یک کمیته فنی ایجاد شود و به بررسی روش‌های مختلف برای کاهش هدررفت انرژی در صنعت ساختمان بپردازد. او ادامه می‌دهد: «یکی از راهکارهایی که به آن توجه کرده‌ایم، توسعه صنعتی‌سازی ساختمان‌ها با استفاده از روش‌های مدولار و سری‌سازی است. این روش‌ها هم به کاهش زمان ساخت و هم به کاهش پرتی و هدررفت مصالح ساختمانی کمک می‌کند. از سوی دیگر، صنعتی‌سازی موجب می‌شود که مصرف انرژی در ساختمان‌ها کاهش یابد و قیمت تمام‌شده نیز مناسب‌تر باشد.
همچنین یکی از اهداف کمیسیون انرژی این است که پس از بررسی‌های بیشتر، بتوانیم کربن تولیدشده در فرایند ساخت ساختمان‌ها را نیز محاسبه کرده و این میزان را در مقایسه با ساختمان‌های قدیمی‌تر کاهش دهیم. برای تحقق این هدف، کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی به دنبال ایجاد یک شناسنامه انرژی برای ساختمان‌ها است که بتواند معیارهای مصرف انرژی را نشان دهد.
علاوه بر این، ما امیدواریم بتوانیم به ساختمان‌ها ستاره انرژی اختصاص دهیم که این ستاره‌ها برای نشان‌دادن کارآمدی مصرف انرژی ساختمان‌ها مورد استفاده قرار خواهند گرفت. هرچند برخی از ساختمان‌ها در حال حاضر موفق به دریافت این ستاره‌ها شده‌اند و کارآمدبودن مصرف انرژی آنها تأیید شده است». رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی می‌افزاید: «در راستای بهینه‌سازی مصرف انرژی، اتاق بازرگانی ایران قصد دارد برخی اقدامات دیگر را نیز در دستور کار قرار دهد. از جمله اینکه پیش از هرچیز باید به صنعتی‌سازی توجه بیشتری داشته باشیم. دوم، باید با استفاده از مصالح ساختمانی جدید و پیشرفته، مصرف انرژی ساختمان‌ها را کاهش دهیم. این مصالح باید قابلیت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی را داشته باشند. سوم، باید از پیشرفته‌ترین عایق‌ها در ساختمان‌ها استفاده کنیم تا هدررفت انرژی کاهش یابد. نکته آخر اینکه باید فرایند تولید مصالح ساختمانی را به‌دقت رصد کرده تا از تولید مصالح پرمصرف جلوگیری کنیم و به سمت استفاده از مصالح کم‌مصرف‌تر برویم».
قانون‌شکنی به شرط پرداخت پول
نجفی اما تأکید می‌کند: «رصد و نظارت بر استفاده از مصالح ساختمانی مناسب، باید توسط ارگان‌های مختلفی انجام شود. مؤسسه استاندارد، مرکز تحقیقات راه و شهرسازی و انجمن‌ها و تشکل‌های مرتبط می‌توانند در این زمینه نقش داشته باشند. همچنین سازمان نظام مهندسی باید در این مورد نقش اصلی را ایفا کرده و شهرداری‌ها را در عملیاتی‌کردن این اقدامات کمک کند. در نهایت، باید یک فرایند نظارتی جامع ایجاد شود تا تمامی ارگان‌ها با همکاری یکدیگر، این مسائل را پیگیری کنند. یکی از مشکلات اساسی در این زمینه، ضعف نظارت و نبود سختگیری کافی از سوی شهرداری‌ها و نهادهای نظارتی است و من فکر می‌کنم که ساختارهای نظارتی باید به‌شدت تقویت شوند و نظام مهندسی نیز باید مسئولیت بیشتری در ممیزی و نظارت داشته باشد. در حال حاضر، تخلفات در صنعت ساختمان به‌راحتی با پرداخت جریمه حل می‌شود، اما این روش صحیحی نیست و ما باید بر اساس معیارهای مشخص، مانند رعایت استانداردهای فنی، از صدور پایان کار برای ساختمان‌ها جلوگیری کنیم تا بتوانیم به کاهش مصرف انرژی و حفظ منابع طبیعی کمک کنیم. یعنی به جای اینکه پایان کار را با جریمه بدهیم که آن هم بعدا با پرداخت پول حل شود، اصلا پایان کار ندهیم. درواقع ما باید به جای استفاده از جریمه‌ها، مکانیسم‌هایی را ایجاد کنیم که تخلفات را از ابتدا پیشگیری کنند. این امر فقط با نظارت دقیق و سختگیرانه ممکن است. مشکل فعلی ما این است که در حال حاضر پول، تمام مشکلات مربوط به جریمه‌ها را حل می‌کند. یعنی در مواردی شهرداری و گاهی حتی نظام مهندسی پول می‌گیرند و اجازه تخلف می‌دهند. درواقع قانون‌شکنی با پرداخت پول ممکن می‌شود و این ضعف بسیار بزرگی است».
او تأکید می‌کند: «اگر به سرعت توجه جدی به کاهش مصرف انرژی نداشته باشیم، قطعا با یک ورشکستگی جدی صنعت انرژی و بحران مواجه خواهیم شد؛ چراکه سال گذشته و فقط در صنایع خرد بیش از ۳۰۰ هزار میلیارد ریال خسارت ناشی از قطع برق رخ داده و بخشی از این مشکل از طریق ساختمان‌سازی صحیح قابل حل‌شدن است».
نجفی می‌افزاید: «درمورد منازل و ساختمان‌ها، اگر ساختمان‌ها عایق‌بندی بهتری داشته باشند و موازین مهندسی به‌درستی رعایت شود، شدت مصرف برق در کشور تا این اندازه افزایش نخواهد یافت و همین مکانیزم درباره مصرف گاز هم صدق می‌کند. به‌عنوان مثال، اکنون با کمبود ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز روزانه مواجهیم، که بخش عمده‌ای از آن در حوزه ساختمان‌ها به‌عنوان سیستم‌های حرارتی مصرف می‌شود. بنابراین، باید مکانیزم‌های تهویه مطبوع، سیستم‌های حرارتی، حفاظت از حرارت و عایق‌بندی را به‌طور اساسی متحول کنیم تا از واردآمدن چنین خساراتی به کشور جلوگیری کنیم. در غیر این صورت، در دو یا سه سال آینده، با شرایط کنونی و نبود سرمایه‌گذاری در تولید بیشتر و نبود برنامه‌ریزی صحیح برای افزایش تولید، کشور با بحران جدی مواجه خواهد شد. درحقیقت، مسئله اصلی نه افزایش تولید، بلکه کاهش مصرف است. اگر این روند هرچه سریع‌تر متحول نشود، قطعا با ورشکستگی اقتصادی در تمامی بخش‌های صنعتی کشور روبه‌رو خواهیم شد».
منبع: sharghdaily-997208
