زبان باز و توسعه

روایت داریوش

روایت داریوش آشوری از مسئله توسعه در ایران

مختار‌ نوری

زیر نظر محسن رنانی

«روایت داریوش» نوشته مختار‌ نوری به آرا و نظرات‌ داریوش آشوری در حوزه توسعه می‌پردازد که اگرچه به‌طور مستقیم به موضوع توسعه در ایران نپرداخته، اما در آرا و آثار آشوری رگه‌هایی پررنگ از تفکر توسعه وجود دارد. کتاب «روایت داریوش» بر اساس بازخوانی نظرات آشوری درباره توسعه و گفت‌وگو با او شکل گرفته است. الگوی موردنظر آشوری در حوزه توسعه را می‌توان «زبان به‌مثابه سنگ‌بنای توسعه» خواند؛ آشوری در این الگوی فکری قصد دارد نقش زبان را در ترقی و توسعه نشان دهد. او معتقد است تمام جنبه‌های زندگی مدرن با مقوله زبان پیوند دارد و از راه واکاوی در فضای زبانی است که می‌توان تفاوت‌های بنیادی میان ذهنیت مدرن و سنتی و نیز جهان‌های توسعه‌یافته و توسعه‌نیافته را درک کرد. آشوری شکاف میان ما و جهان مدرن را با شکاف زبانی مرتبط می‌داند و از جهان‌گیر شدنِ تمدن مدرن غربی به‌واسطه «انقلاب زبانی» سخن می‌گوید و باور دارد که این الگوی جهانی ما را نیز درگیر خود کرده است. او در مقاله «جان پریشان ایران»، جهان مدرن را جهانی می‌داند که با ابزارها و تکنیک‌هایش ما را رها نمی‌کند، از این‌رو ناگزیریم تا تکلیف خود را با آن روشن کنیم. مسئله اصلی آشوری فهم توسعه و پیشرفت در جهانِ غرب و درک عقب‌ماندگی ما ایرانیان است و او برای درک این شکاف میان ما و جهان مدرنِ غرب بر ابعاد زبانی و فرهنگی توسعه تمرکز کرده است. بنابراین هسته مرکزی تفکر آشوری در زمینه توسعه جهان غرب و توسعه‌نیافتگی ما مبتنی بر نسبتِ زبان و توسعه است و به بیان دیگر، «سرنخ فکری پیونددهنده نظرات آشوری درباره توسعه‌نیافتگی ما ایرانیان در زبان و فرهنگ نهفته است». آشوری این مسئله را در نظریه «زبان باز» مطرح می‌کند و معتقد است در جهان مدرن انقلاب زبانی به‌موازات انقلاب سیاسی و صنعتی پدید آمده که به زبان‌های پیشروی مدرنیته امکان توسعه بی‌پایان داده است. پس مسئله، نوسازی و بازسازی زبان ملی است تا از پس بیان علمی، فلسفی، هنری و فنی مدرن بربیاید. و از نظر آشوری، هر متفکری که به مسئله نسبت تاریخ و فرهنگ و زبان خود می‌‌اندیشد، ناگزیر باید در اندیشه بازسازی و نوسازی زبان خود باشد.