(عکس) سفر به تهران قدیم؛ گذری بر تاریخ خیابان پاسداران؛ سلطنت‌آباد سقوط کرد!

مگر سلطنت‌آباد کجا بود که از سقوطش، مردم خوشحال بودند؟ در اینجا، به سلطنت آباد می‌پردازیم و تاریخش را مرور می‌کنیم.

• انگیزه تاسیس کاخ

وقتی کاخی بنا می‌شود، البته کوخی فرو می‌ریزد و این قصه، در دوران سلطنت شاهان قاجار و پهلوی فراوان رخ می‌داد. یکی از آنها، کاخ جهان‌نما بود؛ عمارتی در شمال تهران که ناصرالدین‌شاه، آن را ساخت؛ اما چندان به دلش ننشست! چون وقتی از آنجا به شمال می‌نگریست، ‌فقط کوه می‌دید دلش می‌گرفت!

شاه ایران، دلش نمی‌خواست سوی چشمانش به کوه محدود شود یا به زبان امروزی، جناب شاه، ویوی ابدی می‌خواست. همین انگیزه، باعث شد سنگ‌بنای عمارتی دیگر در تهران به نام شاه قاجار زده شود و کاخ سلطنت‌آباد متولد شود.

• تاریخ سلطنت‌آباد

ناصرالدین‌شاه، روستای سلطنت‌آباد را در شمال شرق تهران برای ساخت کاخش درنظر گرفت؛ روستایی ییلاقی در شمال خیابان پاسداران کنونی که در نقشه‌های گذشته، در شرق رستم‌آباد، میان ازگل در شمال و لویزان در جنوب قرار داشت. جناب شاه برای ساخت کاخش، اراضی وسیعی را در این روستای مرتفع تصرف کرد، آنقدر که سلطنت‌آباد، بزرگ‌ترین کاخ ییلاقی قاجار شد. ساخت این بنا در سال ۱۳۰۵قمری به پایان رسید؛ اما جناب شاه خبر نداشت که به رسم طبیعت، تنها ۸سال دیگر اجل به او فرصت داد تا از حضور در این کاخ، ‌لذت ببرد.

• ویرانی!

برخلاف تصور که حضور شاه و رفت‌وآمدهای او به چنین مناطقی رونق می‌دهد، معمولا برکت از آن مناطق کوچ می‌کند. به این دلیل که معمولا نخستین کار عوامل شاه، کوچاندن روستاییان از زمین‌های کشاورزی و باغ‌هایشان بود. حتی برای سیراب‌کردن کاخ سلطنت‌آباد، شاه رشته‌ قنات‌هایی را که به سمت روستای اصفهانک در نزدیکی دولاب در مرکز تهران می‌رفت، ضبط و مسیرشان را به سمت سلطنت‌آباد منحرف کرد که باعث خشکسالی در آن روستا شد.

چون سلطنت آباد، خارج از شهر هم بود و شاه مجبور بود با کالسکه به آنجا سفر کند، راه ناهموار و سنگ‌های ریز و درشت، خاطر او را آزرده می‌کرد، پس دستور داد، کلی از مزارع سر راه را ویران کنند و در آن راه شوسه سلطنتی بسازند که بهترین فناوری راهسازی آن روزگار در ایران بود. این مسیر، همان خیابان پاسداران این روزهای تهران است.

• عاقبتش

مجموعه کاخ‌های سلطنت‌آباد از یک کاخ دوطبقه بیرونی، برج چندطبقه اندرونی با حیاط و حوضخانه‌ای مستقل، کلاه‌فرنگی، ‌برج ساعت، برج کبوتر خانه، ساختمان تکیه و... تشکیل شده بود. کاخ سلطنت‌آباد، بعد از انقراض دودمان قاجار، به مرور تخریب شد و در بهترین شرایط و در دوره پهلوی اول، بخشی از آن، دفتر ولیعهد شد. رویدادهای مهمی چون تاجگذاری احمدشاه و محاکمه دکتر مصدق بعد از کودتای ۲۸مرداد ۱۳۳۲شمسی در همین کاخ اتفاق افتاد. بد نیست بدانید اراضی سلطنت‌آباد در دوره رضاشاه، در اختیار ارتش قرار گرفت که به بهانه ساخت کارخانه مهمات‌سازی، ساختمان‌های جدیدی ساخته و ساختمان‌های قدیمی تخریب شد. در دوره پهلوی دوم، تهران دیگر گسترش یافته بود و گروهی از اعیان، در سلطنت‌آباد آن روزها یا همان خیابان پاسدارانی که به کاخ ختم می‌شد، خانه ساختند.

از این بنا اکنون تنها عمارت حوضخانه، تالار آیینه و برج سلطنت‌آباد به جا مانده که اکنون در اختیار وزارت دفاع است.