شاید نوبت وزغ‌ها برسد

پیداشدن آنها واقعا به خشکی زاینده‌رود مربوط است؟ اصلا این‌گونه چه ارزشی دارد و از بین‌رفتنش چه خطری دارد؟ «کامران کمالی»، خزنده‌شناس می‌گوید: این مارها نیستند که به خانه‌ها آمده‌اند، ما آدم‌ها هستیم که زیستگاهشان  را از بین برده‌ایم و در مسیر مهاجرت آنها شهرسازی کرده‌ایم. او  در گفت‌وگو با «شهروند» به سوالاتی که با آمدن مارهای آبی به خانه‌ها ایجاد شده
 جواب می‌دهد.
 چقدر احتمال دارد با خشکی رودخانه‌ای، گونه‌ای مثل مار آبی به سمت خانه‌های اطراف رودخانه‌ها برود؟
وقتی رودخانه خشک می‌شود- به‌خصوص مار آبی که زندگی‌اش وابستگی زیادی به آب دارد- ممکن است در جست‌وجوی مکان‌های مرطوب و خنک، منبع آب و طعمه، مهاجرت و در مسیر حرکتش از مناطق مسکونی عبور کند. این‌که مقصدش دقیقا مناطق مسکونی باشد، بعید است. مارهای آبی در مسیر گذرشان در جست‌وجوی آب و طعمه، به خانه‌ها رسیده‌اند. زاینده‌رود از داخل شهر عبور می‌کند و بخشی از آن در روستاست. خب آنها به روستاها هم می‌روند و کسی خبردار نمی‌شود، اما وقتی به شهر می‌آیند، داستان را در بوق و کرنا می‌کنند. دلیل مهم این‌که مار در خانه‌ها دیده می‌شود این است که ما زیستگاهشان را از بین برده‌ایم. آنها گناهی ندارند، ما آب و غذا و پناه را از آنها گرفته‌ایم و انتظار داریم آن‌گونه که همه چیزش را از دست داده، به سمت ما نیاید. ما در طبیعت دستکاری کرده‌ایم و این اتفاق ممکن است بیفتد که مار به خانه‌ها بیاید و پناه بگیرد. بنابراین ممکن است آنها در جست‌وجوی آب، در خانه‌ها و مغازه‌هایی که کنار رودخانه‌اند یا آب فاضلاب دارند
 دیده شوند.
 این مارها دقیقا از کدام گونه هستند و آیا همه جای ایران زندگی می‌کنند؟
اینها مارهایی آبی‌اند به نام «چِلیپر». هر جا آب باشد؛ رودخانه‌ها، تالاب‌ها، باغ‌ها و در دریاچه‌ها- هرجا رطوبت باشد، حتی اطراف فاضلاب‌ها- زندگی می‌کنند. اطراف تهران هم دریاچه و رودی اگر باشد، از چلیپر پر است. آنها هیچ خطری برای مردم ندارند. چلیپرها سمی نیستند و جزو مارهای بی‌آزارند. نباید از آنها ترسید. با مدیریت درست می‌توان
 کنترلشان کرد.
  ریشه اصلی این مهاجرت چه می‌تواند باشد؟
به نظر من مشکل کم‌آبی در ایران دلیل شروع این ماجراست. در سفری که اخیرا به غرب ایران داشتم، دیدم که خیلی از رودخانه‌ها فصلی و دایمی خشک شده بودند. پیشتر هم شاهد بوده‌ایم که برخی دریاچه‌ها مثل پریشان واقعا به کویر تبدیل شده‌اند. این بی‌آبی باعث دیده‌شدن گونه‌ها در خانه‌هاست. امروز نوبت مارها بوده، شاید دو روز دیگر این رفتار را در وزغ‌ها هم ببینیم.
  گفتید مارها در جست‌وجوی آب و طعمه مهاجرت می‌کنند. طعمه چلیپر چیست و چه خلق‌وخویی دارد؟
این‌گونه معمولا در کنار آب زیست می‌کند و خیلی وابسته به علف‌ها و نیزارهای اطراف رودخانه‌ها و تالاب‌هاست. عمده صید آن از ماهی‌هاست، لارو دوزیست‌ها و کمتر لارو حشرات است. در این شرایط تخم‌گذاری دوزیستان هم اتفاق نمی‌افتد.
  اینطور که آتش‌نشانی اعلام کرده، دیده‌شدن مارها، قبلا که رودخانه آب داشته هم گزارش می‌شده. وقتی آب هم باشد امکان مهاجرت مارها هست؟
نه، این همیشگی نیست. وقتی جمعیت مارها بزرگ می‌شود- در شرایطی که آب و غذا هست-  شاید برای رقابت با همنوعانشان جابه‌جا شوند. یک دلیل دیگر در شرایط پرآبی می‌تواند حضور آدم‌ها در رودخانه باشد، آنها از ترس می‌گریزند.
  برخورد مردم وقتی یک مار می‌بینند، باید چگونه باشد؟ ممکن است از ترس آنها را بکشند.
اینکه آنها را بکشند، اصلا درست نیست. یادمان باشد ما این بلا را سر زیستگاه آنها آورده‌ایم که حالا بی‌پناه شده‌اند. نخستین وظیفه درباره این ماجرا متوجه مردم نیست، بلکه شهرداری و فرهنگسراها باید روی موضوع کار کنند؛ در بیلبوردهای شهری آموزش دهند و در سرای محله به مردم بگویند که اینها خطر ندارند. شهرداری‌ها با کمک آتش‌نشانی و مردم باید آنها را مهار و صید کنند و به کمک محیط‌زیست استان به تالاب‌ها و رودخانه‌هایی که هنوز آب دارند ببرند. شناسایی این‌که مار دیده‌شده در ساختمان چریپل است یا مار سمی، برای مردم عادی خیلی راحت نیست، بنابراین بهترین کار این است که نیروهای آتش‌نشانی و شهرداری، افرادی را به این هدف بسیج کرده باشند و اطلاع‌رسانی به مردم شده باشد تا آنها خبر بدهند.
 البته اینطور که تصاویر منتشرشده از عملیات آتش‌نشانی‌ها نشان می‌دهد - مثلا این‌که بال‌های عقاب را باز می‌کنند و عکس می‌گیرند-  نیروهای این نهاد هم چندان درباره برخورد با گونه‌ها آموزش ندیده‌اند.
خود آتش نشانی نباید سرخود عمل کند، بلکه باید زیر نظر بخش خزندگان سازمان محیط‌زیست، رهایشان کنند. نیروهای آتش‌نشانی هم برای گرفتن مارها باید آموزش ببیند، اما مشکل این است که کارشناسان محیط‌زیست هم اطلاعاتشان درباره خزندگان کم است و حیات‌وحش را فقط پرنده و گوسفند و بز وحشی و ... می‌دانند.
  مارهای پیداشده را کجا باید برد؟
می‌شود با یک مدیریت صحیح با کمک آتش‌نشانی آنها را در مکان‌هایی رهاسازی کرد. این رهاسازی می‌تواند در زیستگاه‌های مشابه یا تالاب‌های باقی‌مانده اطراف باشد، ازجمله گاوخونی که نزدیک اصفهان است، هر چند بخش زیادی از فاضلاب اصفهان به آن
وارد می‌شود.
  جایگاه این گونه از نظر ارزش کجاست؟
خزندگان اگرچه به آنها کم‌توجهی می‌شود، اما در چرخه غذایی، گونه‌های خیلی ارزشمندی هستند. این مارها نقش بسیار مهمی در کنترل آفات دارند و به کشاورزی کمک می‌کنند. از بین رفتن آنها ما را مجبور می‌کند برای از بین بردن آفات از سموم قوی‌تر و شیمیایی استفاده و درنهایت آب و خاک را آلوده کنیم که باعث می‌شود بیماری و سندروم‌های ژنتیکی ایجاد و سایر گونه‌ها را هم تهدید کند.