چرا سرعت رشد صنعت در ۱۴۰۲ کم شد؟

فردای اقتصاد: روند کاهشی رشد شاخص تولید صنعتی طی سال جاری تا مهرماه هم ادامه یافته است. کاهش رشد فروش سرعت بیشتری داشته و وارد ناحیه منفی شده است. این کاهش از عواملی در دو سوی عرضه و تقاضا نشأت می‌گیرد. بنگاه‌های «خودرو و قطعات»، «کاشی و سرامیک» و «چوب و کاغذ» بیشترین سهم را در کاهش شاخص تولید طی یک سال گذشته داشته و همچنین فعالیت‌های «تجهیزات برقی»، «دارو» و «لاستیک و پلاستیک» بیشترین سهم را در افزایش شاخص تولید داشته‌اند.

آمارهای رسمی از رشد تولید در بخش صنعت با تأخیر زیادی منتشر می‌شوند. با این حال، تحلیل داده‌های شرکت‌های بورسی می‌تواند تقریب خوبی از وضعیت به‌روز صنایع بدهد. پیش‌تر پژوهشکده پولی و بانکی که بازوی پژوهشی بانک مرکزی ایران است، گزارش ماهانه تولید صنعتی را به صورت نسبتاً منظمی منتشر می‌کرد اما این گزارش از مردادماه به روز نشده است؛ مرکز پژوهش‌های مجلس هم اخیراً در اقدام جداگانه‌ای و با شاخص خاص خودش، این گزارش را منتشر می‌کند. بررسی صنایع بورسی که تولیدشان برابر بیش از نصف تولید کشور است، باعث می‌شوند بتوان پیش از انتشار داده‌های رسمی از تصویر صنعت که با تأخیر زیاد و دیر به دیر منتشر می‌شوند، شهودی به وضعیت به‌روز تولید صنعتی به دست آورد. در این گزارش با استفاده از گزارش جدید مرکز پژوهش‌ها درباره تولید و فروش شرکت‌های بورسی در بخش‌های صنعت و معدن در مهرماه، سعی می‌کنیم دیدی نسبت به وضعیت اخیر اقتصاد کشور در این بخش‌ها به دست بیاوریم.

نمودار بالا رشد میانگین شاخص سه ماه منتهی به هر ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل را نشان می‌دهد. طبق این روند، در حالی که رشد تولید و فروش صنایع بورسی در زمستان از ۱۰ درصد عبور کرده بوده، در سال ۱۴۰۲ روندی کاهشی را طی کرده است. به طوری که در مهرماه این رشد به ۰٫۳ درصد رسیده و فروش هم به زیر صفر و عدد منفی ۴٫۷ درصد رسیده است. کاهش سریع‌تر رشد فروش می‌تواند به این معنی باشد که کاهش رشد تولید هم از کاهش تقاضا در بازار سیگنال گرفته است. این روند کاهشی در گزارش‌های پژوهشکده پولی و بانکی تا مردادماه تا هم مشاهده می‌شد اما در محاسبات بازوی پژوهشی مجلس شدت تغییرات بزرگ‌تر است.

افت رشد اقتصادی تحت تأثیر دو سمت عرضه و تقاضا

رشد شاخص صنایع بورسی در سال گذشته هم‌گام با رشد اقتصادی کشور و رشد صنعت به طور خاص رخ داد و در واقع آمار منتشرشده حساب‌های ملی روند کلی آن را تأیید می‌کرد. همان‌طور که رشد اقتصاد کشور طی دو سال گذشته تا حدی تحت تأثیر رفع اثر شوک‌هایی مثل کرونا و کاهش اثر شوک تحریم بوده و  افت شدید پیش از آن هم در شناسایی چنین رشدی مؤثر بوده، درباره رشد صنایع بورسی طی سال گذشته هم چنین تحلیلی می‌توان عنوان کرد. با این تحلیل، کاهش رشد پس از آن اوج هم دور از انتظار به شمار نمی‌رفت. البته در کنار این موضوع، عواملی مثل کنترل رشد ترازنامه بانک‌ها، هم‌زمان با تداوم کسری بودجه و رشد پایه پولی، عملاً باعث برون‌رانی اعتبار در سمت شرکت‌ها و تنگنای اعتباری آن‌ها شده است که می‌تواند به افت رشد تولید منجر شده باشد.

اما علاوه بر این عوامل احتمالی سمت عرضه که افت رشد تولید را رقم زده‌اند، افت تقاضای کوتاه‌مدت هم می‌تواند باعث شده باشد بنگاه‌ها به تدریج از سرعت رشد تولید خود بکاهند. افت تقاضای محصولات واسطه‌ای می‌تواند ناشی از شوک گفته‌شده به عرضه در زنجیره‌های پایین‌تر تولید بوده باشد. اما افت تقاضای محصولات نهایی می‌تواند ناشی از افت مصرف خانوارها باشد؛ از سویی کاهش انتظارات تورمی و افزایش نرخ سود بانکی سپرده‌ها باعث شده در ماه‌های گذشته مقداری نسبت پول از نقدینگی کاهش یافته (بخوانید: کاهش دمای پول در نیمسال اول ۱۴۰۲) و در نتیجه بخشی از نقدینگی به سمت سپرده‌های مدت‌دار حرکت کرده است. از سوی دیگر به طور کلی کاهش رشد نقدینگی و تسهیلات (بخوانید: چرا وام بانکی کم شد؟) می‌تواند به کاهش قدرت تقاضای خانوارها منجر شده باشد.

کدام صنایع به افت شاخص کل دامن زدند؟

طبق گزارش مرکز پژوهش‌ها، طی یک سال منتهی به مهرماه، رشته‌فعالیت‌های «خودرو و قطعات»، «کاشی و سرامیک» و «چوب و کاغذ» بیشترین سهم را در کاهش شاخص تولید داشته و همچنین رشته‌فعالیت‌های «تجهیزات برقی»، «دارو» و «لاستیک و پلاستیک» بیشترین سهم را در افزایش شاخص تولید داشته‌اند.

نمودار زیر رشد نقطه به نقطه هر کدام از بخش‌های صنعت و همچنین کل بخش معدن را نشان می‌دهد. رشد بخش خودرو که سال گذشته از جمله عوامل مهم رشد کل شاخص بود، حالا در مهرماه منفی ۳۲٫۱ درصد (نسبت به مهر ۱۴۰۱) برآورد شده است. مقدار فروش این بخش هم رشد منفی ۴۶٫۳ درصدی داشته است. بنابراین موجودی انبار بنگاه‌های خودرو و قطعات خودرو در این سال افزایش داشته است.

منفی‌ترین رشد تولید در منسوجات رخ داده اما مثبت‌ترین آن مربوط به ماشین‌آلات و تجهیزات بوده است. رشد ۲۷٫۶ درصدی این محصولات واسطه‌ای قابل توجه است. با این حال، در مجموع رشد نقطه‌ای صنعت ۲٫۲ درصد محاسبه شده و معدن هم رشد بزرگ ۲۲٫۵ درصدی داشته است. نرخ‌های رشد ماهانه هم نشان می‌دهند محصولات معدنی طی ماه مهر ۱۰٫۵ درصد کم شده اما تولید صنعت ۱٫۳ درصد رشد کرده است.