تلاطم ارزی در بازار صنایع دستی

حال و روز صنایع دستی به عنوان ایرانی‌ترین کالا در سال حمایت از کالای ایرانی خوب نیست. گرچه چندین سالی می‌شود که بیماری به جان صنایع دستی ایران افتاده و دیگر رونق سابقش را ندارد و حتی بعضی از صنایع دستی به باد فراموشی سپرده شده و آخرین نسل از صنعتگرانش نیز از دنیا رفته‌اند، اما با از سرگیری احیای برخی از رشته‌ها، ثبت ملی آنها، معافیت مالیاتی فعالان و حمایت کم و بیش دولت از صنایع دستی به نظر می‌رسید شرایط بهتری در سال 97 پیش روی فعالان این حوزه باشد. با این حال اما بازار صنایع دستی از وضعیت نا به سامان اقتصادی مصون نمانده است. افزایش قیمت دلار و کمیاب شدنش در بازار اوضاع را بدتر از سابق کرده است. بازار صنایع دستی در دهه‌های اخیر اما مسیر پرتلاطمی را پشت سر گذاشته است. فعالان صنایع دستی می‌گویند صنایع دستی در ایران در سه مرحله متحمل ضرر شده که در هر مرحله شوک بزرگی به آن وارد شده است. اوایل سال 79 تا 82-81  که پای اجناس چینی به داخل کشور باز شد، بسیاری از مواد اولیه و حتی یراق‌آلات مخصوص محصولات صنایع دستی که تا پیش از این در داخل تولید می‌شده از کشورهای دیگر به ایران روانه شد و بسیاری از تولیدکنندگان و کارگاه‌های بزرگ را ورشکسته کرد. مرحله دوم اما زمانی بود که هدفمندی یارانه‌ها آغاز شد و با واریز 45 هزار تومان قیمت کالاها یک‌شبه افزایش یافت. شوک سوم اما که از چند سال اخیر آغاز شده و اوجش پس از پایان تعطیلات نوروزی و همزمان با شروع افزایش قیمت ارز در ایران بود. اگرچه با دستور مسئولان افزایش قیمت ارز متوقف شده اما امواج این بمب افزایش قیمت همچنان تبعات خود را در بازارهای ایران به خصوص صنایع دستی نشان می‌دهد.
سال حمایت از کالای ایرانی با گرانی تمامی مواد اولیه
فرید ذاکری سعید، فعال صنایع دستی در گفت‌وگو با «ابتکار» در این باره می‌گوید: «قبل از عید اعلام کردند که امسال سال حمایت از کالای ایرانی است اما پس از اتمام تعطیلات عید قیمت تمامی اجناس هم راستا با افزایش قیمت دلار افزایش پیدا کرد. این در حالی است که بسیاری از مواد اولیه به غیر از یراق‌آلات، برخی از رنگ‌ها و نقره که از چین به ایران وارد می‌شوند، ما بقی در داخل کشور تولید می‌شوند. تقریبا می‌توان گفت که این اتفاق تاثیر بسیاری در بازار صنایع دستی در کلیه رشته‌ها گذاشته است.» او می‌گوید: «اگر تا قبل از عید یراق از سوی عرضه کننده به تعداد بالا فروخته می‌شد امروز به تعداد پایین به فعالان و تولیدکنندگان فروخته می‌شود.» ذاکری سعید دلیل این کم‌فروشی را اینگونه عنوان می‌کند که «اگر فروشندگان امروز مواد اولیه‌ای مانند یراق را به تولیدکننده به قیمت هزار تومان بفروشند فردا باید با قیمت دوبرابر آن را خریداری کنند.»
افزایش پلکانی قیمت مواد اولیه اما به گفته این فعال صنایع دستی از بعد از تعطیلات نوروز سه تا چهار مرحله رشد داشته است. این نابسامانی قیمت که به کم‌فروشی مواد اولیه به فعالان صنایع دستی منجر شده که مجموعه این عوامل به کاهش تولید و ناقص ماندن تولید محصولات دستی رقم زده در حالی است که بازار به دلیل اینکه عرضه‌کننده مواد اولیه است، سود خود را از این تلاطم برده است. این فعال صنایع دستی می‌گوید: «قیمت چرم، چسب، پارچه و یراق بالا رفته و تاثیر در قیمت تمام شده محصولات دارد.» اما این ماجرا به همین جا ختم نشده، حالا با افزایش قیمت مواد اولیه‌ای که پایه تولید محصولات صنایع دستی است، افزایش قیمت آب، برق و گاز نیز به مجموع قیمت تمام شده محصولات اضافه شده است. بر مجموع این مشکلات اما باید کاهش تقاضای خرید محصولات را نیز افزود. ذاکری سعید در این باره می‌گوید: «به دلیل نابسامانی بازار و مشخص نبودن قیمت‌ها، بعد از تعطیلات نوروزی حتی خریدارانی که تا قبل از آن از تولیدکنندگان صنایع دستی خرید می‌کردند، ثبت سفارش یا خریدهای خود را کاهش داده‌اند یا اصلا خرید نمی‌کنند.»
توقف صادرات و خروج صنایع دستی از ایران
حالا با کاهش تولید، افزایش قیمت محصولات و کاهش تقاضای بازار به خرید محصولات صنایع دستی آخرین سنگر برای فروش این محصولات هنری نمایشگاه‌های خارجی و صادرات به خارج از کشور است که آن هم به گفته فعالان با چالش‌هایی روبه‌رو است که فعالان را از صادرات باز می‌دارد. ذاکری سعید می‌گوید: «کاهش شدید ارزش ریال در بحث نمایشگاه‌های صنایع دستی در خارج از ایران نیز تاثیر گذار بوده است. سفر تولیدکنندگان صنایع دستی به کشورهای خارجی گران است و اکثر تولیدکنندگان قید این سفر را زده‌اند. هر تولیدکننده‌ای که بخواهد به نمایشگاه خارجی سفر کند باید هزینه‌های بالایی را برای انتقال اجناس به خارج بپردازد. حتی برگشت از نمایشگاه خارجی هم به صرفه نیست. حتی بسیاری از تولیدکنندگانی که محصولات خود را به خارج از کشور صادر می‌کردند امروز با مشکل مواجه شده‌اند. خریداران خارجی امروز به دلیل نوسانات قیمت ارز و افزایش قیمت دلار میزان سفارشات خود را کاهش داده‌اند و از سوی دیگر خود تولیدکنندگان صنایع دستی به دلیل هزینه بالای ارسال محصول به خارج از کشور نسبت به صادرات صنایع دستی بی‌میل شده‌اند. این اتفاق تاثیر بسیاری بر فروش و تولید صنایع دستی داشته است.»
مهاجرت فعالان و تعطیلی کارگاه‌ها
رکود بازار مهمترین چالش امروز صنایع دستی است. بازاری که اگرچه با کاربردی شدن و نزدیک شدن محصولات صنایع دستی به سبد خرید مردم رونقی اندک یافته بود اما حالا تنها امیدش به فروش در نمایشگاه‌ و بازارچه‌های داخلی است. اتفاقی که شاید بتواند اندکی از نگرانی فعالان نسبت به تعطیلی کارگاه‌ها یا مهاجرت فعالان را کاهش دهد. ذاکری سعید می‌گوید: «به نظر من معاونت صنایع دستی باید فکری به حال صنایع دستی کند چرا که اگر فکری برای این وضعیت نکنند بسیاری از کارگاه‌های صنایع دستی یا مجبور به تعطیلی می‌شوند یا مهاجرت فعالان صنایع دستی را رقم خواهد زد. صنایع دستی در کشور در حالی با چنین وضعیتی دست به گریبان است که در خارج از مرزهای ایران طالبان بسیاری دارند. این در حالی است که با عدم حمایت از جانب دولت مواجهیم نه از سوی معاونت صنایع دستی..»
گرچه ممنوعیت واردات کالا به کشور توسط دولت گام مثبتی در جهت رونق بازار محصولات صنایع دستی است و فعالان صنایع دستی اعلام می‌کنند که تمایل بازار به خرید محصولات بالارفته اما این گام مثبت بدون ثبات ارز ممکن نخواهد بود و امید را از فعالان خواهد گرفت.