رویداد ایران - توحید ورستان
برنامه‌های حمل‌ونقل و یکپارچگی اقتصادی اوراسیا به ابتکار راه ابریشم جدید چین (NSRI) محدود نمی‌شود. در این میان، پروژه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال - جنوب (ITC) نیز از اهمیت بالایی برخوردار است که شرکت‌کنندگان اصلی این پروژه روسیه، ایران، هند و آذربایجان هستند. انتظار می‌رود که ITC؛ هند، خاورمیانه، آسیای مرکزی و قفقاز را از طریق روسیه با کشورهای اروپایی و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) مرتبط کند. این مسیر شامل نقاطی مانند شهر بندر بمبئی هند، بندرعباس ایران، باکو پایتخت آذربایجان و شهرهای آستاراخان، مسکو و سن‌پترزبورگ روسیه است. سپس ITC تا شمال اروپا گسترش خواهد یافت. انتظار می‌رود که هزینه و طول حمل بار بین مناطق فوق‌الذکر به میزان قابل‌توجهی کاهش یابد و در نتیجه به افزایش قابل‌توجه تجارت بین‌المللی در قاره اوراسیا کمک کند.
مزایای کریدور اوراسی6ا
پروژه کریدور شمال - جنوب از اواخر دهه ۱۹۹۰ در مرحله طراحی قرار گرفته است. به یک معنا، در حال حاضر نیز فعال است، زیرا به طور فعال کالاهای خود را از طریق آذربایجان به روسیه ارسال می‌کند. بااین‌حال، کریدور شمال - جنوب هنوز تا راه‌اندازی کامل فاصله دارد. به‌عنوان‌مثال، هند و بسیاری از کشورهای خاورمیانه هنوز بیشتر ارتباطات خود با اروپا را با استفاده از یک مسیر دریایی طولانی که از کانال سوئز می‌گذرد، انجام می‌دهند. مزیت اصلی ITC شمال - جنوب این است که بیشتر مسیر از طریق زمین انجام می‌شود که سریع‌تر، ارزان‌تر و ایمن‌تر از دریا است. در این میان، برای حمل‌ونقل کارآمد حجم زیادی از کالا از طریق زمین، استفاده از راه‌آهن راحت‌تر است. تاکنون زیرساخت‌های ریلی مناسبی وجود نداشته و قسمت زیادی از محموله‌ها از طریق جاده از ایران به آذربایجان منتقل می‌شود. این احتمالا یکی از دلایلی بود که کریدور شمال - جنوب هنوز جزو مهم‌ترین مسیرهای اوراسیا به‌حساب نیامده است. بااین‌حال، در سال‌های اخیر، کار بر روی سیستم یکپارچه راه‌آهن در سراسر ITC به میزان قابل‌توجهی افزایش‌یافته است و تمام سایت‌های جدید آن در حال ایجاد و راه‌اندازی هستند. ایران و آذربایجان سهم قابل‌توجهی در این پروژه داشته‌اند. دو کشور برای اتصال سیستم‌‌های ریلی خود تصمیم به ساخت راه‌آهن آستارا - رشت - قزوین گرفتند. طول کل جاده در حال ساخت تقریبا ۳۶۰ کیلومتر است که احتمالا با مشارکت و تأمین مالی روسیه، به‌زودی آماده بهره‌برداری می‌شود. راه منتهی به شهر آذری آستارا از همان رودخانه‌ای آغاز می‌شود که مرز ایران و آذربایجان از کنار آن می‌گذرد. این جاده با عبور از رودخانه آستارا بر روی پل جدیدی که به طور خاص ساخته شده است، به شهر ایرانی آستارا می‌رسد. این مسیر از شهرهای رشت و قزوین در شمال ایران می‌گذرد و سپس به شبکه اصلی راه‌آهن ایران متصل می‌شود. این جاده به‌عنوان یک کریدور حیاتی برای حمل مسافر و کالا به بندرعباس در ساحل خلیج‌فارس استفاده می‌شود. این بندر قطب مهم حمل‌ونقل ایران است و ترافیک دریایی از سراسر آسیا احتمالا از آنجا حمل شود. دورترین نقطه ITC شمال - جنوب، بندر بمبئی هند، یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای جهان است. بمبئی یک مرکز اقتصادی مهم نه‌تنها در هند، بلکه در کل آسیا است. این شهر در ساحل دریای عرب قرار دارد و یکی از بنادر اصلی منطقه در تقاطع بسیاری از مسیرهای بین‌المللی است.
تأثیر اختلافات تهران - باکو
در اوایل اسفندماه ۱۳۹۶، یک دوره آزمایشی از فعالیت آستارا - آستارا آغاز شد. اگرچه این بزرگ‌ترین قطعه جاده آستارا - رشت - قزوین نیست، اما افتتاح آن از اهمیت سیاسی بالایی برخوردار است. آغاز عملیات راه‌آهن آستارا - آستارا از مرز ایران و آذربایجان، گواه اعتماد متقابل دو کشور و عدم وجود اختلافات قابل‌توجه میان آنها بود. اما در دو سال اخیر و پس از جنگ دوم قره‌باغ، تهران و باکو در مورد برخی مسائل منطقه‌ای مانند کریدور زنگزور دچار اختلافات سیاسی شده‌اند که بدون تردید بر توسعه کریدور شمال - جنوب نیز سایه افکنده است. در ژوئیه ۲۰۱۷، دو شرکت راه‌آهن ایران و راه‌آهن آذربایجان توافق‌نامه‌ای را برای ساخت یک پایانه راه‌آهن بزرگ در آستارا ایران امضا کردند که آذربایجان قصد دارد کالاهای خود را به مقدار زیاد از طریق آن ترانزیت کند. طرف آذربایجانی آمادگی کرد ۶۰ میلیون دلار در این پروژه سرمایه‌گذاری کند. هم‌زمان، رسانه‌ها از امضای زودهنگام معاهده ایران و آذربایجان برای ساخت قطعه آستارا - رشت، حلقه مفقوده جاده آستارا - قزوین - رشت در ایران خبر دادند. پیش‌بینی می‌شد ساخت‌وساز بیش از ۱ میلیارد دلار هزینه داشته باشد. آذربایجان در نظر داشت اعتباری بالغ بر ۵۰۰ میلیون دلار به ایران بدهد. ایجاد جاده آستارا - رشت آخرین گام برای برقراری ارتباط بین خطوط ریلی آذربایجان و ایران خواهد بود. این یکی از مهم‌ترین رویدادها در تاریخ پروژه شمال - جنوب خواهد بود. در نهایت ایران و روسیه توافقنامه تکمیل راه‌آهن رشت - آستارا را امضا کردند که بدون تردید اختلافات تهران - باکو در این زمینه تأثیرگذار بوده است.
دلیل افزایش اهمیت کریدور شمال - جنوب
احیای مجدد علاقه هند به این پروژه می‌تواند به‌عنوان نشانه‌ای از پیشرفت ظاهرا موفق ITC در نظر گرفته شود. در ژوئیه ۲۰۱۷، یک هیئت پارلمانی هند برای شرکت در نشست کمیسیون بین پارلمانی روسیه و هند از مسکو بازدید کرد. در ادامه این دیدار، سومیترا ماهاجان، رئیس مجلس سفلی هند اظهار داشت: روسیه و هند باید در زمینه‌های مختلف از جمله پروژه شمال - جنوب ITC همکاری کنند. عوامل زیادی وجود دارد که می‌تواند در تبدیل‌شدن کریدور شمال به جنوب به یکی از مهم‌ترین شریان‌های حمل‌ونقل اوراسیا کمک کند. نخست، هزینه و مدت طولانی مسیر دریایی سنتی آسیا - اروپا است. دوم، بی‌ثباتی فعلی در خاورمیانه است که خطرات بیشتری را برای ترافیک دریایی عبوری از کانال سوئز ایجاد می‌کند. عامل سوم، توسعه پایدار پروژه جاده ابریشم جدید چین است. با وجود تمام مزایای ابتکار کمربند و جاده، بسیاری از بازیگران اصلی در منطقه آسیا (عمدتاً هند) از افزایش سریع نفوذ چین بیم دارند. درعین‌حال، آنها از نیاز به یکپارچگی اقتصادی و حمل‌ونقل اوراسیا آگاه هستند. در نتیجه، آنها برای یافتن یا ایجاد کریدورهای حمل‌ونقل جایگزین چین عجله دارند. کریدور شمال - جنوب به‌خوبی برای این نقش مناسب است. این امکان وجود دارد که ایجاد یک سیستم راه‌آهن کارآمد در تمام طول آن به‌عنوان آخرین نقطه خط عمل کند و پس از آن محبوبیت درخوری را به دست آورد.
