گفتگو با حمزه محمودی، شاعر و فعال ادبی و رسانه ای
حمزه محمودی، متولد 1372 و دانش آموخته کارشناسی روانشناسی است. وی دبیر اجرایی انجمن خانه مولانا و انجمن هنر و ادبیات آیینی افغانستان است. برگزیده کنگره بین المللی شعر غدیر1396، مجموعه نوحه شاعران معاصر افغانستان را با عنوان «مویه‌های فرات» منتشر کرده است. دبیر اجرایی ده‌ها کنگره، همایش و فعالیت رسانه‌ای و ادبی، بخش دیگری از فعالیت های فرهنگی این شاعر محسوب می شود. وی در این گفتگو به عنصر رنج در شعر، ادبیات مهاجرت و مقاومت در ادبیات معاصر افغانستان و وضعیت کتاب و نشر در افغانستان و چند مورد دیگر اشاره هایی دارد. با هم پاسخ های محمودی را می خوانیم:
*حمزه محمودی را چقدر می شناسید؟
همیشه دنبال آموختن است و انبوهی از دغدغه‌ها را به دوش می‌کشد و راه پیش‌رویش راهی‌است سخت و ناهموار... .
* شده است کتابهایی که دوست ندارید را هم تا انتها بخوانید؟
همیشه کتابهایی را انتخاب کردم که به داشته‌هایم چیزی اضافه کنند.حتی آنهایی را که دوست نداشته‌ام را نیز با همین رویکرد تورق کرده‌ام و خیلی‌هایش را به آخر رسانده‌ام و همین مساله الگوی مطالعه‌ام بوده.
*رابطه شما با فضای مجازی چطور است؟
فضای مجازی جزء جدا نشدنی عصر ماست من هم مثل جوانان دیگر کمابیش مبتلای آن هستم. مخصوصا اگر درگیر فضای فرهنگی باشید زمان بیشتری هم باید برایش بگذارید. خروجی خیلی از برنامه‌ها و اشعار سروده شده ما از همین درگاه‌ها منتشر می‌شود. چندی پیش یکی-دو یادداشت نوشتم که شاید به روایت‌نویسی نزدیک باشد، بازخورد خوبی گرفتم و به فضای نوشتن روایت علاقمند شدم. در کنار دسترسی آسان به هر مطلبی شاید از آفات فضای مجازی ساندویچی شدن مباحث و سطحی بودن آنها باشد.
*شما سراغ شعر رفتید یا شعر سراغ شما آمد؟
دقیق نمی‌دانم اما دوستانی داشتم که همیشه مشوقم بودند و مرا به سمت شعر راهنمایی می‌کردند.
*رنج تا چه اندازه می تواند گوهر شعر را صیقل بدهد و مهم ترین رنج هایی که در شعر شما دیده می شوند، کدام رنج ها هستند؟
هر احساس و هیجانی می‌تواند منجر به شعر شود؛ نگاه عمیق، زاویه‌دید و نوع مواجهه شاعر با آن رنج و احساس خاص است که به شعر قوت می‌دهد. خاصیتی در رنج‌هایی از جنس غم است که شاید بیشتر فرصت تامل و خلوت کردن به شاعر را می‌دهد شاید به همین دلیل است که بسامد آن در اشعار زیاد است. شعرهای من هم در کنار همه احساساتی که به همراه دارند صورتی از جنس رنج و غم را همیشه با خود دارد؛ گاهی غم‌هایی از جنس عشق زمینی، گاهی رنج‌های مهاجرت و گاهی سعی کرده‌اند آیینه‌ای برای رنج‌های اهلبیت علیهم السلام باشند.
*موضوع مهاجرت در شعر از چه زمانی مورد توجه شعرا واقع شده است؟
شعر مهاجرت در افغانستان را می‌شود از اواخر دهه 60 شمسی و اوایل دهه 70 پیگیری کرد که اتفاقات سیاسی-اجتماعی افغانستان موجی از مهاجرت‌های گسترده را رقم می‌زند و در این بین شاعران و نویسندگان هم مثل مردم دیگر به کشورهای دور و نزدیک مهاجرت می‌کنند. مشخصا در ایران، مشهد از پیش‌گام‌ترین شهرها از نظر تاسیس و ظهور نحله‌های ادبی مربوط به مهاجرین افغانستانی است. در آن سال‌ها شعر «پیاده آمده بودم، پیاده خواهم رفت» استاد کاظمی بسیار مورد استقبال قرار گرفت و هنوز هم وقتی مثالی برای شعر مهاجرت بخواهیم بزنیم اولین نمونه ما همان شعر است. امروزه نگاه به موضوع مهاجرت در شعر شاعران افغانستان بسامد بالایی دارد و آثار زیادی نوشته شده است. یکی از موارد جالبی که در شعر شاعران افغانستان دیده می‌شود، پیوند خوردن شعر مهاجرت با شعر آیینی است.
*ادبیات تبعید با ادبیات مهاجرت چه تفاوت هایی دارد؟
دو موضوع جداگانه هستند اما گاهی رنج‌ها و دغدغه‌های مشترکی شاید به همراه داشته باشند. عمده آثار شاعران افغانستان در حوزه شعر مهاجرت قرار می‌گیرد.
*ادبیات مهاجرت در آثار معاصر زبان فارسی و در کشورهای مختلفی چون افغانستان و ایران چقدر رشد کرده است؟
ادبیات مهاجرت در افغانستان به رغم تحولات طولانی و عمیق سیاسی و اجتماعی سالیان پی‌در‌پی و تولید آثار فراوان و شاخص جزء جدا نشدنی از ادبیات شده است و بخش قابل توجهی از ادبیات افغانستان را در بر می‌گیرد. احساس می‌کنم ادبیات مهاجرت در کشورهای فارسی زبان دیگر به دلایل خاص به گستردگی ادبیات مهاجرت افغانستان نیست چون یکی از دلایل عمده آن این است که دهه‌های فراوانی افغانستان با تحولات گوناگونی دست و پنجه نرم می‌کند که باعث مهاجرت‌های گسترده شده.
*وضعیت کتاب و ادبیات در افغانستان و همچنین در بین مهاجران افغانستانی در ایران چه‌طور است؟
بعد از فروپاشی جمهوریت کتاب و نشر در افغانستان وضعیت خوبی ندارد. در سال‌های پیش انتشارات فراوانی در افغانستان کار می‌کردند و تولیدات فراوانی داشتند. حتی بروزترین محصولات حوزه نشر ایران را می‌شد در کابل پیدا کرد. کتاب‌های زیادی از نویسندگان و شاعران افغانستان در ایران چاپ شده چه مهاجرین افغانستانی در ایران چه از هنرمندانی که در افغانستان یا کشورهای دیگر هستند. مشکلات اقتصادی و گرانی‌هایی که در حوزه نشر اتفاق افتاده روی روند انتشار آثار جدید اثر گذار بوده اما این روند هنوز هم پا برجاست و هر سال شاهد تولیدات تازه‌ای را در قالب کتاب‌های شعر و داستان هستیم.
*ادبیات مقاومت در بین شاعران معاصر افغانستانی چه جایگاهی دارد؟
شعر مقاومت نسبت به شعر مهاجرت قدمت بیشتری دارد، خیلی از بزرگان و مشاهیر ادبیات افغانستان نسبت به رویدادهای سیاسی و اجتماعی توسط سرودن شعر واکنش نشان دادند. خیلی از کارهای شهید علامه بلخی را می‌توان در زمره ادبیات مقاومت قرار داد. یکی از کسانی که کمتر شناخته شده شهید قهار عاصی است که سهم بسزایی در ادبیات مقاومت افغانستان دارد. آثار زیادی در این حوزه تولید شده و به صورت کتاب در آمده از جمله: «شعر مقاومت افغانستان» دفتر اول به کوشش محمدکاظم کاظمی و محمدآصف رحمانی ، «شعر مقاومت افغانستان» دفتر دوم به کوشش سیدابوطالب مظفری و سیدنادر احمدی و کتابی که اخیرا به چاپ رسیده کتاب«زمرد و اژدها» گزیده شعر مقاومت افغانستان به کوشش سید فضل الله قدسی می‌توان نام برد. بنده و دوستانم هم به قدر وسع در این زمینه کار کردیم.
*ادبیات آیینی در بین شاعران افغانستانی چقدر مورد استقبال واقع شده است؟
گستره‌ای که ادبیات آیینی در ایران دارد در افغانستان دیده نمی‌شود. به شعر آیینی در افغانستان کم پرداخته شده و نمی‌توان از آن به عنوان یک جریان یاد کرد و ازکمیت خوبی برخوردار نیست اما تولیدات این حوزه کیفیت قابل توجهی دارد. ما در این سال‌ها در انجمن هنر و ادبیات آیینی افغانستان سعی داشتیم در کنار تولیدمحور بودن فعالیت‌ها و حمایت از هنرمندان این عرصه، ادبیات آیینی افغانستان را به جریانی اثر گذار در افغانستان تبدیل کنیم به نحوی که می‌توان گفت جریان شعر آیینی افغانستان در حال شکل گرفتن است. از فعالیت‌های مستمر ما در افغانستان که یکی از پایه‌های مهم شعر آیینی محسوب می‌شود شعر عاشورایی است اگر خدا بخواهد امسال نهمین کنگره ادبیات عاشورایی واژه‌های تشنه را در افغانستان برگزار خواهیم کرد. بخش زیادی از شعرهای آیینی من هم عاشورایی است از این بین شعر فاطمی، مناجات، شعر علوی و رضوی هم در آثار من دیده می‌شود.
*«مویه‌های فرات» چگونه شکل گرفت؟
مویه‌های فرات پاسخی بود به نیاز شدید جامعه مذهبی و هیئات افغانستان به نوحه سنتی افغانستان؛ متاسفانه همان طور که شعر آیینی در افغانستان مهجور بوده درباره شعر هیئت و نوحه هم غفلت صورت گرفته است. مویه‌های فرات یک اثر تولیدی‌است نه صرفا جمع‌آوری، چون از شاعران دغدغه‌مند درخواست شد که در این وادی قلم بزنند و تولید اثر کنند، الحمدلله در فضای هیئت این آثار مورد استقبال قرار گرفت و خیلی از نوحه‌های آن به صورت بسته رسانه‌ای در قالب نوحه‌های استدیویی در فضای مجازی منتشر شد.
*شما تجربه اجرا برنامه های ادبی و به خصوص شعر و جشنواره های مختلف از این دست را بر عهده داشته اید. این تجربه ها در زندگی ادبی و هنری شما چه جایگاهی دارد؟
ما برای برگزاری برنامه‌های ادبی، نشست‌ها، کنگره‌ها و حتی تولیدات رسانه‌ای که در شبکه‌های تلویزیونی افغانستان منتشر شد بسیار تلاش کردیم. دغدغه‌مندانه و با دست خالی همه آنها به ثمر نشست و نیت‌مان هم اعتلا و خدمت به ادبیات بود. حالا که بعد از گذشت چند سال به عقب نگاه می‌کنم می‌بینم که اگر خواست خدا و عنایت اهل بیت علیهم السلام نمی‌بود ما با دست خالی و بدون امکانات این حجم از فعالیت را در حوزه ادبیات افغانستان نمی‌توانستیم انجام دهیم. افغانستانی که امروز دست‌خوش تغییرات و تهدیدات فراوانی شده و ادبیات و فرهنگ فارسی در خطر افتاده و علنا فارسی‌ستیزی در جای جای آن مشهود است. این نکته را می‌خواستم در پایان بگویم که من اگر جای مسئولان فرهنگی باشم به مباحث فرهنگی در افغانستان و تمدن و وطن پارسی با اهمیت، جدیت و ظرافت بیشتری نگاه می‌کردم.
*اگر قرار باشد تنها یک شعر از اشعار خودتان را انتخاب کنید، آن شعر کدام است؟
من هنوز به شعر دل‌خواهم نرسیدم و هنوز دنبال یاد گرفتن و کشف کردن هستم. اما آخرین غزل عاشورایی‌ام را دوست دارم...
« قطره‌های اشک در اندیشه‌ی دریا شدن/ چشم‌های پر گناهی در تب بینا شدن/ آرزوی مانده بر دل، آرزوی هر نفس.../ ناله‌ای در حنجر آشفته‌ی نی‌ها شدن/ نقطه‌ی سرخی میان دفتر تقدیر شد/ خط به خطِ زندگی با عشق تو شیدا شدن/ حر شدن یا شمر بودن فرق‌شان عشق‌است و بس/ شکِ در این راه یعنی عبرت فردا شدن/ هم زمینی بودن و هم آسمانی زیستن/ در شکوهِ شورِ اهلی مِن‌عسل معنا شدن/ با عبور فصل‌ها هر سال این غم تازه‌تر.../ اینچنین باید که با عشق تو نامیرا شدن/ با هجوم غصه‌ها یک لحظه در خود گم شدن / در شلوغی‌های موکب ناگهان پیدا شدن/ جاده‌ها عزم قدم برداشتن دارند و کاش.../ در شکوه اربعین قدر غباری جا شدن»
بیوگرافی و کارنامه کاری حمزه محمودی
حمزه محمودی
متولد 1372
فارغ التحصیل روانشناسی در مقطع کارشناسی
دبیر اجرایی انجمن خانه مولانا
دبیر اجرایی انجمن هنر و ادبیات آیینی افغانستان
برگزیده کنگره بین المللی شعر غدیر 1396
کتاب‌های چاپ شده:
"مویه‌های فرات" مجموعه نوحه شاعران معاصر افغانستان
کتاب‌های آماده چاپ:
مجموعه شعر"غم‌نوشی"
مجموعه شعر نبوی شاعران معاصر افغانستان
دبیر اجرایی ده‌ها کنگره، همایش و فعالیت رسانه‌ای و ادبی:
اولین کنگره شعر فاطمی افغانستان عقیق کبود سال۱۳۹۷
ششمین کنگره ادبیات عاشورایی واژه‌های تشنه ۱۳۹۸
سومین همایش ادبی دریا در غدیر ۱۳۹۸
شب شعر غمزه‌ی ملکوت ویژه برنامه میلاد پیامبر اکرم(ص) ۱۳۹۸
کارگاه تخصصی شعر و داستان عاشورایی ۱۳۹۸
دومین همایش ادبی عقیق کبود ۱۳۹۸
پویش مجازی شعرعلوی ۱۳۹۸
شب شعر مجازی تسبیح نسیم ، ویژه ماه مبارک رمضان و شهادت امیرالمومنین علی(ع)۱۳۹۹
پویش شعر مناجات تسبیح نسیم ۱۴۰۰
اولین نشست ادبی از بلخ تا نیشابور بزرگداشت واصف باختری ۱۴۰۰
دومین نشست ادبی از بلخ تا نیشابور نمایشگاه کتاب تهران ۱۴۰۱
آلبوم تصویری گذرگاه ستاره‌ها، شعرخوانی شاعران افغانستان ۱۳۹۸
آلبوم صوتی آیین چشم براهی، شعر مهدوی افغانستان ۱۳۹۹
آلبوم تصویری الفبای سرخ، شعرعاشورایی افغانستان ۱۳۹۹
آلبوم صوتی آیین حُسن، شعر امام حسن مجتبی(ع) ۱۳۹۹
آلبوم صوتی تسبیح نسیم، شعر مناجات افغانستان ۱۴۰۰
دومین جشنواره شعر توحیدی تسبیح نسیم، اردیبهشت ۱۴۰۲ در بلخ
