آیا گره قره‌باغ به دست اروپا باز می‌شود؟

 نویسنده: مارک تمنیچکی
مترجم: آرین پورقدیری
در ماه جاری تنش‌ها بین ارمنستان و آذربایجان بر سر قره‌باغ کوهستانی افزایش یافته است. در موارد متعدد نقض آتش‌بس گزارش شده و تعدادی از نظامیان ارمنی و آذربایجانی مجروح شده‌اند. در این درگیری اخیر نیز چند سرباز کشته شده‌اند.
بیش از سی سال است که این دو کشور بر سر قره‌باغ با هم می‌جنگند. هزاران نفر در جریان درگیری‌ها کشته شده و افراد زیادی زخمی شده‌اند. روسیه و ترکیه قبلا تلاش کرده‌اند به عنوان واسطه در مناقشه عمل کنند، اما هیچ کدام موفق نشده‌اند. در سال 2020، هر دو کشور در اجرای توافقنامه آتش‌بس جدید بین ارمنستان و آذربایجان نقش اساسی داشتند. روس‌ها دو هزار سرباز را برای خدمت به عنوان حافظ صلح در منطقه مستقر کردند. این در حالی است که ترکیه به دنبال برقراری روابط خوب بین دو کشور بوده است.
حوادث اخیر هم روسیه و هم ترکیه را به خود مشغول کرده است. اکنون روسیه درگیر جنگ اوکراین است. صدها هزار نفر در طول جنگ کشته شده‌اند و روس‌ها میلیاردها تجهیزات نظامی را از دست داده‌اند. با وجود این خسارات، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه مصمم به ادامه این جنگ است. تهاجم روسیه به اوکراین حواس روس‌ها را از دیگر مسائل منطقه منحرف کرده است. در نتیجه، دخالت روسیه به عنوان یک واسطه در مناقشه قره‌باغ کاهش یافته است.
در مورد ترکیه، عوامل مختلفی بر توانایی این کشور برای خدمت به عنوان یک واسطه تأثیر گذاشته است. تورم و اقتصاد رو به افول یکی از آنهاست. علاوه بر این، ترکیه در حال حاضر دغدغه انتخابات ریاست جمهوری را دارد. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه مصمم به حفظ قدرت است و با ورود به مرحله دوم انتخابات در اواخر این ماه، او به دنبال شکست مخالفان خود خواهد بود. در نتیجه، علاقه ترکیه به مناقشه قره‌باغ کاهش یافته است.
ارمنستان و آذربایجان با درک اینکه این دو کشور به امور خود مشغول هستند، تصمیم گرفته‌اند راه‌های دیگری را برای حل و فصل اختلافات خود جستجو کنند. در اوایل ماه جاری، نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان و الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور آذربایجان، با مقامات آمریکایی در واشنگتن دیدار کردند تا در مورد مناقشه جاری گفتگو کنند. آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا در این نشست گفت: گفتگو برای رسیدن به صلح پایدار در منطقه قفقاز جنوبی کلیدی است. وی افزود: ایالات‌متحده به حمایت از حرکت مثبت اخیر در مذاکرات صلح بین آذربایجان و ارمنستان ادامه خواهد داد. اما مهم‌تر از همه، اتحادیه اروپا تعاملات خود را با پاشینیان و علی اف افزایش داده است. به عنوان مثال، اتحادیه اروپا اعلام کرد که برای نظارت بر تنش‌ها بین ارمنستان و آذربایجان، هیئتی در ارمنستان ایجاد خواهد کرد. اروپایی‌ها به دنبال تثبیت مرزهای ارمنستان و آذربایجان هستند و افرادی را نیز برای بررسی مسئله به منطقه فرستاده‌اند.
علاوه بر این، چارلز میشل، رئیس شورای اروپا، در چندین نوبت با رهبران ارمنستان و آذربایجان دیدار کرده تا در مورد تنش‌ها و چگونگی بهبود روابط بین دو کشور گفتگو کند. میشل همچنین میزبان سری جدیدی از مذاکرات بین ارمنستان و آذربایجان در بروکسل در این ماه بود. در این دیدار، میشل تأکید کرد که ارمنستان و آذربایجان تعهد صریح خود را به اعلامیه «آلما آتا» تائید می‌کنند. وی همچنین از هر دو کشور خواست تمامیت ارضی یکدیگر را به رسمیت بشناسند. سپس این گروه درباره حقوق بشر و امنیت ملی در منطقه بحث و تبادل‌نظر کردند.
دیپلماسی بین ارمنستان و آذربایجان در چند هفته گذشته تقویت شده است. در حالی که اختلافات اساسی بر سر منطقه قره‌باغ کوهستانی وجود دارد، به نظر می‌رسد دو کشور به آرامی در حال حل اختلافات خود هستند.
نشست بعدی برای تقویت گفتگو بین ارمنستان و آذربایجان برای اوایل ژوئن برنامه ریزی شده است. این دیدار در دومین اجلاس سران جامعه سیاسی اروپا برگزار خواهد شد. پاشینیان و علی اف بار دیگر با میشل دیدار خواهند کرد تا گفتگوهای خود را ادامه دهند. در این نشست که در مولداوی برگزار می‌شود، امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه و اولاف شولز آلمانی نیز حضور خواهند داشت.
این تحولات نشان می‌دهد که اتحادیه اروپا در رابطه با ارمنستان و آذربایجان جدی و علاقه‌مند به پایان دادن به مناقشه قره‌باغ هستند و تا زمانی که این تنش‌ها حل نشود آرام نخواهند گرفت. در نهایت، تحولات اخیر نشان می‌دهد که نفوذ اتحادیه اروپا در منطقه در حال افزایش و نفوذ روسیه و ترکیه در حال کاهش است. درگیری مجدد در قره‌باغ نشان می‌دهد که روش‌های فعلی روسیه و ترکیه ناموفق بوده است. هر دو کشور در حال حاضر به امور داخلی خود مشغول هستند. در نتیجه، شاید افزایش مشارکت اتحادیه اروپا بتواند به بهبود وضعیت کمک کند. رهبران اروپایی اغلب خود را برای گفتگو با همتایان ارمنی و آذربایجانی خود آماده می‌کنند؛ درست است که پیشرفت کند بوده است ولی هر دو طرف هنوز مایل به ملاقات با یکدیگر و حل مشکل از طریق دیپلماسی هستند. زمان نشان خواهد داد که چگونه درگیری پایان خواهد یافت. آنچه اکنون به نظر می‌رسد این است که سرانجام مشکل بین ارمنستان و آذربایجان با رهبری اتحادیه اروپا حل شود.