موسیقی ایرانی به روایت علی تجویدی

 رویداد ایران- زهرا آقایی

علی تجویدی که اصالتا اصفهانی بود، در سال 1298 در تهران به دنیا آمد. پدر و برادرانش از نقاشان سرشناس بودند. وی از حدود ۱۰ سالگی دستگاه‌های موسیقی ایرانی را با اسم می‌شناخت و از سن ۱۲ سالگی مرکب خوانی می‌کرد، به این ترتیب که از دستگاه ماهور با یک گدار به سه گاه یا چهارگاه مدگردی یا مدولاسیون می‌کرد. وی ردیف آوازی را به روایت مرحوم نایب اسدالله در مکتب خانوادگی فراگرفت و نزد ابوالحسن صبا ویولن و سه تار را آموخت. سپس بنا به راهنمایی استادش حاج محمد ایرانی از هنر استادانی چون اسماعیل خان قهرمانی، طاهرزاده، اقبال السلطان آذر، سلیمان امیرقاسمی، نورعلی برومند، علی خان مبشر، فروتن، قوام السلطان دادور و عبدالله خان دوامی استفاده کرد. تجویدی در اجرای تکنوازی‌هایش با ویولون حالت‌های مخصوص به خود را داشت. سکوت‌ها و قطع‌های مطبوع میان آوازهایش، وقاری که در موسیقی نوازندگان و خوانندگان اصفهانی را سراغ داریم؛ تداعی می‌کرد. وی علاوه بر مهارت در نوازندگی، در خلق قطعات موسیقی ایرانی، صدها ترانه را با صدای هنرمندان نامدار به اجرا درآورد. علی تجویدی طی سالیان درازی که مشغول تحصیل موسیقی و تدریس آن در هنرستان عالی موسیقی ملی و دانشگاه بوده، کتاب‌هایی را در دو بخش طرح زمینه دستگاه‌های موسیقی ایرانی به رشته تحریر در آورده است. بخش اول چهارگاه، دستگاه همایون و بیات اصفهان و تعداد دیگری از ساخته‌های خود وی را شامل می‌شود. دو جلد اول این مجموعه تحت عنوان موسیقی ایرانی 1 و موسیقی ایرانی 2 توسط انتشارات سروش به چاپ رسیده است. بخش دوم، که آن را با نام ردیف تطبیقی و تحلیلی نامگذاری کرده است، تحت عنوان موسیقی ایرانی 3 توسط انتشارات ماهور به چاپ رسیده است. وی برای تدوین و جمع آوری و ساخت و پرداخت این مجموعه نزدیک به سی سال مطالعه و رنج کشیده است. وی مبنای نگارش ردیف‌سازی بخش دوم را فقط ردیف میرزا عبدالله قرار داده و معتقد است که سایر استادان موسیقی مانند آقا میرزا حسینقلی، ابوالحسن صبا، درویش خان، اسماعیل خان قهرمانی، علیقلی وزیری و بسیاری از اساتید دیگر همه ردیف را از ایشان فرا گرفته اند. هنگامی که ردیف مرحوم میرزا عبدالله در دست قرار دارد، دیگر استناد به ردیف دیگران برای انجام یک کار تحقیقاتی کاملا بی‌مورد است. استاد تجویدی برای تهیه ردیف تطبیقی و تحلیلی، آن‌ها را در دو بند الف و ب نگاشته است. در بند الف عین ردیف مرحوم میرزا عبدالله مبنا قرار گرفته و در بند ب با توجه به بنیه هر گوشه و ارزش آن از جهت موسیقی علمی و پرده-های سازنده آن استخراج ریتم معین که از آن گوشه به دست آورده است، سازندگی و بداهه‌خوانی و بداهه‌نوازی صورت گرفته تا مطالعه کننده بداند که روی هر گوشه به چه طریقی‌می‌تواند بداهه‌نوازی و بداهه‌پردازی کند و با به دست آوردن و استخراج وزن آن و مقابله با افاعیل عروضی بحر شعر متناسب حال و هوای آن ملودی را انتخاب کند.