وقتی روانشناسی سرنوشت جنگ‌ها را عوض می‌کند

منبع:  Institute of Art and Ideas 
پیام ولودیمیر زلنسکی که در اواخر فوریه سال گذشته منتشر شد، صریح بود: «ما نمی‌رویم.»
در روزهای اولیه حمله روسیه به اوکراین، تبلیغات کرملین هدفش شکستن روحیه اوکراینی‌ها بود. به‌عنوان‌مثال روس‌ها شایع کردند که زلنسکی قرار است فرار کند یا شایعه تسلیم شدن نیروهای اوکراینی را پخش کردند اما اوکراینی‌ها با ایستادن شانه‌به‌شانه و رو به روی تانک‌ها به آن‌ها پاسخ دادند. زلنسکی ماند و تبدیل به نماد جهانی مقاومت شد.
کم‌کم داستان‌های دلاوری اوکراینی‌ها در شبکه‌های اجتماعی غربی پخش شد. در ساعات اولیه جنگ، یک زن اوکراینی با سربازان روسی روبرو شد و به آن‌ها گل آفتابگردان تعارف کرد. او با تمسخر گفت: «این دانه‌ها را بردارید و در جیب خود بگذارید تا حداقل آفتابگردان رشد کند.» در دریای سیاه، ملوانان اوکراینی به یک رزم‌ناو روسی که به جزیره مار حمله می‌کرد، پاسخ دادند و با طعنه به آن‌ها گفتند: «ناو جنگی روسیه، برو به خودت لعنت بفرست». زلنسکی در پاسخ پیشنهاد آمریکا برای اینکه او را با هواپیما از اوکراین خارج کنند، پاسخ داد: «مبارزه اینجاست. من به مهمات نیاز دارم، نه سواری.»
هنگامی‌که پوتین در فوریه گذشته به سربازان خود دستور داد از مرز اوکراین عبور کنند، قربانی آنچه استفان ون اورا، محقق روابط بین‌الملل، کیش تهاجمی نامیده است - باور سیری‌ناپذیر سیاستمداران و استراتژیست های نظامی به توانایی‌های تهاجمی خود و ضعف‌های دفاعی مخالفان- شدند چراکه انتظار می‌رفت که نیروها ظرف چند ساعت وارد کی‌یف شوند، اما متوجه شدند که وسایل نقلیه آن‌ها برای حرکت در جاده‌های اوکراین بسیار سنگین است. حتی به برخی از سربازان لباس رژه داده‌شده بود تا برای راهپیمایی جشن در خیابان‌های کی‌یف آماده شوند. اشتباهات نظامی روسیه به اوکراین اجازه داد تا ابتکار عمل را در دست بگیرد، حملات به شهرهای بزرگ را دفع کند و داستانی تقریبا افسانه‌ای از مقاومت خود بسازد و روحیه را هم در ارتش و هم در بین شهروندان و مهم‌تر از همه در میان متحدان عصبی غرب افزایش دهد.
دست‌کم گرفتن روانشناسی دشمن در طول تاریخ نقش اصلی را در شکست‌های میدان نبرد ایفا کرده است. ایالات‌متحده این را بهتر از همه می‌داند، زیرا نتوانست قلب و ذهن مردم محلی را در طول جنگ‌های خود از جمله در ویتنام و افغانستان، تسخیر کند. روسیه نیز در افغانستان موفق نشد چراکه نتوانست ارتباط مجاهدین را با مردم افغانستان قطع کند. در جنگ جهانی اول، برنامه ریزان آلمانی به‌اشتباه محاسبه کردند که سربازان فرانسوی زیر آتش مداوم در وردون تسلیم خواهند شد. پیروزی فرانسه در نبرد به پیروزی متفقین کمک کرد. در طول جنگ جهانی بعدی، دولت بریتانیا از تبلیغات رادیویی برای فروکش کردن شور و شوق در آلمان استفاده کرد.
در سال 2018، دانشمندان بن کانبل و مایکل مک‌نرنی به تحلیلگران نظامی نسبت به اغراق‌آمیز بودن توانایی‌های روسیه هشدار دادند. آن‌ها استدلال کردند: شکی نیست که قدرت فیزیکی برای موفقیت نظامی ضروری است اما با وجود تمام توانایی‌های فیزیکی، نقاط قوت و ضعف اساسی آن در ذهن سربازان و رهبران آن نهفته است.
وقتی روحیه بالا باشد، نظامیان راحت‌تر می‌توانند گردان‌ها و کشتی‌های جنگی خود را تکمیل کنند و عموم مردم تمایل بیشتری به جیره‌بندی غذا و انرژی برای کمک به جبهه جنگ دارند. روحیه پایین، قدرت و آمادگی نیروها را تضعیف می‌کند. روسیه تلاش کرده است تا در میان سربازان محاصره‌شده خود در جبهه روحیه ایجاد کند، با اعزام خوانندگان اپرا و گروه‌های خلاق سعی کرده است ماه‌های تلخ زمستان را برای سربازان خودشیرین کند. بااین‌حال، مشخص نیست که آیا چنین اقداماتی مؤثر خواهند بود یا خیر. بررسی اطلاعاتی وزارت دفاع بریتانیا  نشان می دهد، ضریب تلفات بسیار بالا، رهبری ضعیف، مشکلات حقوق، کمبود تجهیزات و مهمات و عدم شفافیت در مورد اهداف جنگ را به‌عنوان دلایل اصلی ناتوانی روسیه در بالا بردن روحیه در میان نیروهایش ذکر کرد.
شاید مهم‌ترین ضربه به روحیه سربازان روس شکست‌های پی‌درپی در میدان جنگ بوده است. در 11 ماه اول این جنگ در اوکراین، اوکراینی‌ها خود را یک نیروی جنگی قدرتمند نشان داده‌اند که هم در مقابل حملات مقاومت می‌کند و هم می‌تواند ضد حمله انجام دهد و هم می‌تواند دشمن را در درگیری‌های متعارف درگیر کند و هم طیفی از شیوه‌های نامنظم را به‌کارگیرند. شکست اراده نشان‌دهنده پایان تقریبا هر درگیری نظامی در تاریخ جهان است؛ بنابراین، اولویت مطلق اوکراین و حامیان آن، اطمینان از حفظ روحیه بالاست.
با توجه به اینکه به‌احتمال‌زیاد در جنگ روسیه و اوکراین شاهد پیروزی اراده و روحیه بر ادوات جنگی خواهیم بود محققان جنگ باید زمان و منابع بیشتری را به درک ناملموس‌ترین عنصر اثربخشی یک ارتش -تمایل سربازانش برای جنگیدن- اختصاص دهند. برنامه ریزان روسی به‌شدت از روحیه هر دو طرف درگیری و اینکه چگونه این عامل ممکن است بر جنگ‌های بزرگ آینده تأثیر بگذارد، فهم درستی نداشتند.