جای خالی احزاب

سال‌هاست متخصصان حوزه سیاست نسبت به ناکارآمدی احزاب در کشور هشدار داده‌اند. در ناآرامی‌های اخیر هم خلأ وجود احزاب کارآمد در کشور بیش‌ازپیش به چشم آمد. احزابی که از طرفی نماینده مردم باشند و بر حکومت تأثیر بگذارند و از طرف دیگر بتوانند در شرایط بحرانی حامیان حزب خود را مدیریت کنند.
در کشورمان برخلاف کشورهای غربی، احزاب همواره نقش‌نمایشی و فرعی داشته‌اند. در یک نگاه واقع بینانه می‌توان گفت احزاب در اجرایی کردن اهداف و کارکردهای خود توان کافی نداشته‌اند. ناکارآمدی احزاب و عدم اقبال عمومی از آن‌ها صرفا مربوط به بعد از انقلاب اسلامی نبوده و از همان ابتدای شکل‌گیری حزب در کشور همواره این بی‌اعتمادی عمومی وجود داشته است. در دوران قاجار که روشنفکران و رجال سیاسی ایرانی روابط خود را با غربی‌ها گسترش دادند و تحت تأثیر فرهنگ غرب قرار گرفتند، احزاب به‌مرور در کشور شکل گرفتند اما متأسفانه خشت اول بد بنا شد و درحالی‌که جامعه ایرانی هنوز با مقتضیات، کارکردها و دلایل اهمیت احزاب آشنا نبود این پدیده سیاسی بر جامعه تحمیل شد تا نگاه منفی به احزاب وجود داشته باشد. با تغییر و تحولات نظام سیاسی در ایران و شکل‌گیری انقلاب انتظار می‌رفت که احزاب در نظام سیاسی کشور نقش مهمی ایفا کنند؛ اگرچه در ابتدای انقلاب نقش احزاب پررنگ‌تر بود به‌مرور مجددا نقش آن‌ها کمرنگ و اقبال عمومی از آن‌ها کاهش یافت. این مشکل در شرایطی ایجادشده که اساس شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی ایران بر ایجاد حکومتی اسلامی بر پایه مشارکت مردم بناشده است. ازجمله مهم‌ترین کانال‌های تحقق مشارکت گروه‌های مختلف مردم، شکل‌گیری نهادهای مدنی است و در این میان احزاب به دلیل اینکه نماینده منافع گروه‌های مختلف اجتماعی هستند از جایگاه مهمی برخوردارند... حزب‌ها در ایران به‌شدت به منابع مالی دولتی وابسته‌اند آن‌ها معمولا در زمان انتخابات و یا هنگام شکل‌گیری دولت‌ها یا پس‌ازآن و توسط خود دولت‌مردان به وجود آمده در چنین شرایطی مادامی‌که آن دولت بر سرکار است، به دلیل وجود منابع مالی فعالیت خوبی دارند و با پایان کار آن دولت و عدم دسترسی به منابع مالی دولتی، دیگر قادر به ادامه حیات و تأمین هزینه‌های خود را ندارند. با این تعریف می‌توان گفت در کشورمان احزاب به معنای حقیقی کلمه شکل نگرفته‌اند بلکه گروه‌های سیاسی بنام حزب هرازگاهی موقتا فعالیت می‌کنند. واضح است که شرط اولیه حکومت‌های دموکراتیک، وجود احزاب گوناگون است. برای دستیابی به توسعه سیاسی و اقتصادی و نیز کنترل و تحدید قدرت، ایجاد احزاب قانونی و قدرتمند در جامعه، لازم و ضروری است.