روزها، گزارش گذار جامعه ایرانی

 رویداد ایران- زهرا آقایی

 روزها کتابی است به نثر که در چهار جلد که در آن شرح زندگانی دکتر محمد اسلامی ندوشن از سن 4 تا 53 سالگی به قلم خود استاد و بادقت بسیار و موشکافانه به نگارش درآمده است. اسلامی ندوشن همه آثار خود را با نثری ساده و دلکش به رشته تحریر درآورده است. در هنگام نوشتن عموم مردم کتاب‌خوان را در نظر گرفته است و برای افاده منظور خود واژگان متداول زبان را استخدام کرده است. البته منظور از سادگی نوشته استفاده از واژگان پست و سخیف بازاری نیست. از واژه‌هایی استفاده کرده که ازلحاظ آوایی آهنگی خوش و ازلحاظ معنایی، مفهومی صریح و روشن دارند؛ اما آنچه کتاب روزها را از سایر آثار دکتر اسلامی ندوشن متمایز می‌کند این است که این کتاب هم سرگذشت نامه است هم سفرنامه؛ هم‌داستان است هم رمان؛ هم تاریخ ادبیات ایران است، هم تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران، هم تاریخ است، هم مردم‌شناسی. چکیده و تراوش افکار اجتماعی، سیاسی، ادبی و فرهنگی اسلامی ندوشن در لابه‌لای سطرهای درس‌نامه روزها دیده می‌شود و کمتر نکته اجتماعی و انسانی از دید نکته‌سنج نویسنده پنهان مانده است. کتاب روزها بازگشت به گذشته خود است و حسابرسی از خود. وی در این کتاب به تأثیر سعدی بر روی شکل‌گیری و استخوان‌بندی شکل و نوشتار خود اشاره می‌کند. اسلامی ندوشن از زبانی صریح و مستقیم برای بیان مطالبش یعنی اصلاح الگوی فرهنگی جهان بهره می‌گیرد. او مشکلات را تحلیل می‌کند و راه‌حل‌هایی را پیشنهاد می‌دهد. گرچه در مواردی به طنز و کنایه سخن می‌گوید اما آن‌هم برای خواننده دیریاب نیست. جلد نخست کتاب دربرگیرنده از چهارسالگی تا چهارده‌سالگی نویسنده است. جلد دوم کتاب روزها حوادث زندگی نویسنده را از شهریور 1317 تا شهریور 1323 در برمی‌گیرد، دورانی که محمدعلی اسلامی در دبستان و دبیرستان مشغول تحصیل بود. جلد سوم کتاب دوران تحصیل نویسنده در تهران و چند سالی از خارج کشور را روایت می‌کند و جلد چهارم نیز از مرداد 1332 تا بهمن 57 را شامل می‌شود. پنجاه سالی که این روزها را در برمی‌گیرد سال¬هایی پرماجرا و عبرت‌آموز است. ایران دستخوش ولوله¬ایی خاموش بوده است؛ هم دل‌زده از وضع موجود و هم امیدوار به فردایی بهتر. چنانچه خود گفته در تمامی این نوشته‌ها انسان و انسان ایرانی برایش مطرح بوده، نه فلسفه‌ای در کار بوده و نه جهان‌بینی خاصی؛ در هیچ مکتبی متوقف نگشته و هیچ طریقتی بی‌چون‌وچرا وی را در برنگرفته است. وی با نوشتن این خاطرات سعی کرده است از گذشته¬ای که در دست نیست شمایلی بسازد و به یادگار گذارد و با چنگ زدن به این گذشته چیزی را به دیگران بیاموزد. دلیل دیگر نوشتن خاطرت ازنظر اسلامی یادآوری روزهای خوش گذشته و راحت پذیرا شدن مرگی است که روزبه‌روز به انسان نزدیک‌تر می‌شود. این اثر، تاریخ اجتماعی، سیاسی، فرهنگی حساس‌ترین و سرنوشت‌سازترین دوان جامعه ایران را در برمی‌گیرد؛ دوران گذار جامعه ایرانی از دنیای سنت به دنیای مدرنیته، عصر گذر از دنیای خرده مالکی نیمه فئودالی به دنیای فردگرایی.