معرفی رشته علوم آزمایشگاهی؛ لیست دروس، گرایش ها و درآمد

رشته علوم آزمایشگاهی جزو پرطرفدارترین رشته ها در گروه علوم تجربی است که در این مطلب به بیان بازار کار رشته علوم آزمایشگاهی، تاریخچه رشته، دوره تحصیلی ، مزایا و معایب این رشته ... می پردازیم.

رشته علوم آزمایشگاهی

رشته علوم آزمایشگاهی (Laboratory sciences) یکی از شاخه های علوم پزشکی در کنکور سراسری به شمار می رود، که عمده مباحث آن شامل تحقیق و آزمایش روی نمونه خون و بافت های بدن است.

تحصیل در دوره کارشناسی این رشته از سال 1347 در ایران آغاز شده و هم اکنون این رشته در مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در دانشگاه های مختلف کشور ارائه می شود.

ماهیت رشته علوم آزمایشگاهی

 ماهیت رشته علوم آزمایشگاهی تربیت افراد به منظور ارائه خدمات آزمایشگاهی است. این رشته کمک زیادی به بیماران و پزشکان در تشخیص عفونت ها و بیماری های داخلی کرده در حالت کلی، بیشتر به عنوان یک رشته عملی شناخته می شود که جنبه تشخیصی دارد.

تاریخچه علوم آزمایشگاهی

تا سال ۱۹۷۶ میلادی رشته علوم آزمایشگاهی با نام Medical Technology یا همان تکنولوژی پزشکی خوانده می شد و پس از آن به Medical Laboratory Sciences یعنی همان علوم آزمایشگاهی تغییر نام داد. در ایران دوره کارشناسی پیوسته رشته علوم آزمایشگاهی از سال 1347 در دانشگاه های تهران، شیراز، اصفهان، تبریز، اهواز و.... تاسیس شد. بعد آن به کاردانی و دکترای حرفه ای تغییر رویه داد و از سال ۱۳۷۲ شمسی تا امروز مقاطع کاردانی و کارشناسی ناپیوسته این رشته در دانشگاه ها ارائه می شود.

از سال 1385 مقطع کاردانی این رشته حذف شد و دانش آموزان با قبولی در کنکور مستقیما وارد مقطع کارشناسی پیوسته علوم آزمایشگاهی می شوند. این رشته به موازات پیشرفت علوم پزشکی، پیشرفت بسیاری در سال های اخیر داشته به طوری که شاغلین این رشته از دستگاه های الکترونیکی و اتوماتیک بسیار دقیق و حساس برای انجام آزمایشات مختلف استفاده می کنند. فارغ التحصیلان دوره کارشناسی علوم آزمایشگاهی می توانند در رشته های مرتبطی همچون بیوشیمی، خون شناسی، ایمنی شناسی، باکتری شناسی، میکروب شناسی، انگل شناسی، ویروس شناسی، قارچ شناسی، سم شناسی، بیو تکنولوژی، و... در مقطع کارشناسی ارشد و سپس مقاطع بالاتر در دکترای تخصصی (Ph.D ) ادامه تحصیل دهند. از سال ۱۳۸۲ شمسی روز ۳۰ فروردین برای گرامیداشت دانشمند ایرانی، سید اسماعیل جرجانی، بنیانگذار علم آزمایشگاه عنوان روز علوم آزمایشگاهیان تعیین شد.

کارشناسی رشته علوم آزمایشگاهی در یک نگاه

در جدول و نمودار زیر به اجمال رشته علوم آزمایشگاهی را بررسی می کنیم.

وظایف متخصصان علوم آزمایشگاهی

نمونه گیری از خون به شکل صحیح
• گزارش نتایج آزمایش به پزشکان متخصص
• انجام اقدامات مربوط به آزمایش امتحان کامل ادرار، اندازه گیری قند و اوره خون
• شرکت در برنامه های اپیدمیولوژی
• انجام آزمایش های خون شناسی، سرولوژی، بیوشیمی و توانایی تشخیص انگل ها و قارچ ها
• تهیه و تنظیم مطالب آموزشی و نظارت بر انجام آموزش آزمایشگاهی برای مؤسسات آموزشی مربوط
• تهیه، تنظیم و بررسی مقالات و گزارشات تهیه شده قابل نشر

توانایی های لازم برای رشته علوم آزمایشگاهی

دانشجویان رشته علوم آزمایشگاهی باید به‌ دروس تخصصی رشته تجربی که همان ‌ شیمی و زیست شناسی است،‌ علاقمند باشد.

همچنین از آنجایی که رشته‌ علوم آزمایشگاهی‌ به‌ خصوص‌ در مقطع‌ کاردانی‌‌ رشته ای‌ عملی‌ است‌ و با نمونه های بافتی و ادرار و مدفوع سروکار دارد، کسانی‌ که نسبت‌ به‌ بو یا آزمایش با ادرار و مدفوع‌ حساس‌ نیستند و‌ به‌ کارهای عملی و آزمایشگاهی علاقه‌مند‌ هستند در این‌ رشته‌ می توانند موفق‌ شوند. 

برخی از مهارت های لازم برای رشته علوم آزمایشگاهی به شرح زیر است:

علاقه به دروسی مانند شیمی و زیست
• نداشتن حساسیت به مواد شیمیایی و آزمایشگاهی
• علاقه مند به کار با لوازم و دستگاه های آزمایشگاهی
• داشتن صبر و حوصله زیاد
• آمادگی روحی و بدنی و سلامت جسمانی

ضرایب کنکور رشته علوم آزمایشگاهی

رشته ی علوم آزمایشگاهی در زیر گروه 1 رشته های علوم تجربی قرار می گیرد، به همین علت تسلط بر دروس تخصصی همچون زیست شناسی، شیمی، فیزیک، و ریاضیات برای کنکور تجربی اهمیت بالایی دارد و ضرایب دروس اختصاصی برای این رشته ی دانشگاهی برای درس زمین شناسی صفر، زیست شناسی 4، شیمی 3، فیزیک 2، و ریاضیات 2 است. همه دروس ذکر شده تخصصی بوده و ضریب همه در 3 ضرب می شود.

دوره تحصیل کارشناسی علوم آزمایشگاهی

رشته علوم آزمایشگاهی دوره چهارساله است و دانشجویان موظف اند در این دوره 130 واحد درسی را بگذرانند. واحدهای درسی دوره کارشناسی رشته علوم آزمایشگاهی عبارتند از؛

دروس عمومی : 22 واحد
دروس پایه : 31 واحد
دروس اختصاصی : 61 واحد
کارآموزی در عرصه : 16 واحد

درس های عمومی رشته علوم آزمایشگاهی

مبانی نظری اسلام
• اخلاق اسلامی
• انقلاب اسلامی
• تاریخ و تمدن اسلامی
• آشنایی با منابع اسلامی
• جمعیت و تنظیم خانواده
• ادبیات فارسی
• زبان عمومی
• تربیت بدنی 1 و 2

درس های پایه و اصلی رشته علوم آزمایشگاهی

فیزیک عمومی و آزمایشگاه فیزیک عمومی
• فیزیولوژی نظری و فیزیولوژی عملی
• فیزیک حیاتی
• شیمی عمومی و آزمایشگاه شیمی عمومی
• بافت شناسی نظری و آزمایشگاه بافت شناسی
• بیوشیمی عمومی و آزمایشگاهی بیوشیمی عمومی
• بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی
• روانشناسی عمومی
• زیست شناسی سلولی و مولکولی
• کامپیوتر
• آناتومی نظری
• آناتومی عملی
• آمار حیاتی

درس های اختصاصی رشته علوم آزمایشگاهی

بیوشیمی پزشکی 1 و آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی 1
• اصول ایمنی و حفاظت در آزمایشگاه
• خون شناسی 1 و آزمایشگاه خون شناسی 1
• میکروب شناسی عمومی و آزمایشگاه میکروب شناسی عمومی
• اصول فنی و نگهداری تجهیزات آزمایشگاهی
• انگل شناسی 1 (کرم ها) و آزمایشگاه انگل شناسی 1
• ایمونوهماتولوژی و آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی
• ایمنی شناسی پزشکی و آزمایشگاه ایمنی شناسی پزشکی
• هورمون شناسی و آزمایشگاه هورمون شناسی
• ویروس شناسی پزشکی و آزمایشگاه ویروس شناسی پزشکی
• قارچ شناسی پزشکی و آزمایشگاه قارچ شناسی پزشکی
• انگل شناسی 2 (تک یاخته و حشره شناسی پزشکی) و آزمایشگاه انگل شناسی 2
• خون شناسی 2 و آزمایشگاه خون شناسی 2
• آسیب شناسی عمومی و آزمایشگاه آسیب شناسی عملی
• اصول مدیریت و قوانین آزمایشگاه
• روش های کنترل کیفی در آزمایشگاه های بالینی
• بیوشیمی پزشکی 2 و آزمایشگاه بیوشیمی پزشکی 2
• باکتری شناسی پزشکی و آزمایشگاه باکتری شناسی پزشکی
• فارماکولوژی
• آشنایی با بیماری های داخلی
• سم شناسی و آزمایشگاه سم شناسی
• ژنتیک پزشکی
• سمینار
• متون انگلیسی و ترمینولوژی پزشکی.

دانشگاه های پذیرنده رشته علوم آزمایشگاهی

رشته علوم آزمایشگاهی از زیر مجموعه های کنکور تجربی است. پذیرش در این رشته در دانشگاه های دولتی روزانه ، ظرفیت مازاد ، پردیس خود گردان، دانشگاه آزاد اسلامی و غیر انتفاعی صورت می گیرد .

دانشگاه علوم پزشکی اراک
• دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران
• دانشگاه علوم پزشکی اردبیل
• دانشگاه علوم پزشکی ارومیه
• دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
• دانشگاه علوم پزشکی البرز – کرج
• دانشگاه علوم پزشکی ایران
• دانشگاه علوم پزشکی ایلام
• دانشگاه علوم پزشکی بابل
• دانشگاه علوم پزشکی بم
• دانشگاه علوم پزشکی بندرعباس
• دانشگاه علوم پزشکی بوشهر
• دانشگاه علوم پزشکی بیرجند
• دانشگاه علوم پزشکی تبریز
• دانشگاه علوم پزشکی تربت حیدریه
• دانشگاه علوم پزشکی تهران
• دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور – اهواز
• دانشگاه علوم پزشکی جهرم
• دانشگاه علوم پزشکی جیرفت
• دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی – بجنورد
• دانشگاه علوم پزشکی دزفول
• دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان
• دانشگاه علوم پزشکی زابل
• دانشگاه علوم پزشکی زاهدان
• دانشگاه علوم پزشکی زنجان
• دانشگاه علوم پزشکی سبزوار
• دانشگاه علوم پزشکی سمنان
• دانشگاه علوم پزشکی شاهرود
• دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی – تهران
• دانشگاه علوم پزشکی شیراز
• دانشگاه علوم پزشکی فسا
• دانشگاه علوم پزشکی قزوین
• دانشگاه علوم پزشکی کاشان
• دانشگاه علوم پزشکی کردستان – سنندج
• دانشگاه علوم پزشکی کرمان
• دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه
• دانشگاه علوم پزشکی گلستان – گرگان
• دانشگاه علوم پزشکی گناباد
• دانشگاه علوم پزشکی گیلان – رشت
• دانشگاه علوم پزشکی لرستان – خرم آباد
• دانشگاه علوم پزشکی مازندران – ساری
• دانشگاه علوم پزشکی مشهد
• دانشگاه علوم پزشکی همدان
• دانشگاه علوم پزشکی یاسوج
• دانشگاه علوم پزشکی یزد
• دانشگاه علوم پزشکی آبادان
• دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر
• دانشگاه علوم پزشکی خمین
• دانشگاه علوم پزشکی سراب
• دانشگاه علوم پزشکی سیرجان
• دانشگاه علوم پزشکی گراش
• دانشگاه علوم پزشکی مراغه

طرح دو ساله رشته علوم آزمایشگاهی

رشته علوم آزمایشگاهی همانند پزشکی ، دندانپزشکی ، دارو سازی ، پرستاری ، رادیولوژی ، اتاق عمل ، هوشبری ، فوریت های پزشکی ، پرستاری دندانپزشکی از جمله رشته هایی است که طرح آنها اجباری (مورد نیاز ) است.

رشته علوم آزمایشگاهی در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد

ادامه تحصیل در این رشته مانند سایر رشته‌ها تا مقطع دکتری امکان پذیر است. همانطور که گفته شد این رشته، یک رشته تشخیصی است که امکان تدریس در دانشگاه علوم پزشکی در مقاطع بالا را به فارغ التحصیلان می‌دهد.

همچنین فارغ التحصیلان رشته علوم آزمایشگاهی در مقطع دکترا امکان راه‌اندازی آزمایشگاه مرتبط با حیطه خود را دارند.

به طور کلی برای ادامه تحصیل در رشته علوم آزمایشگاهی گرایش‌هایی متفاوت در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترا توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش ارائه می‌شود.

گرایشات مقاطع ارشد و دکتری به شرح زیر می باشد:

مزایا و معایب رشته علوم آزمایشگاهی

از جمله مزایای این رشته می توان به اینکه شغلی به مراتب راحت تر نسبت به سایر رشته های پیراپزشکی اشاره کرد؛ زیرا این رشته از نظر کاربردی بودن و بازار کار یکی از رشته های بسیار موفق گروه پزشکی است. همچنین وضعیت شغلی خیلی خوب درصورت ادامه تحصیل تا دکتری دارد.

ارتباط کمتر با بیمار و مسئولیت مستقیم کمتر درباره جان بیمار در رشته علوم آزمایشگاهی وجود دارد. علاوه براین رشته علوم آزمایشگاهی دامنه ی تحقیقاتی به نسبت وسیع تری به نسبت پرستاری دارد.
از معایب آن درآمد خیلی کمتر از پرستاری و پزشکی در مقطع کارشناسی و وضعیت شغلی ضعیف تر نسبت به پرستاری در مقطع کارشناسی است. همچنین در صورت رعایت نکردن اصول ایمنی و بهداشتی خطر ابتلای کارشناسان این رشته به انواع میکروب ها و آلودگی ها وجود دارد.

بازار کار و درآمد رشته علوم آزمایشگاهی

رشته علوم آزمایشگاهی مانند اکثر رشته های گروه علوم پزشکی بازار کار مناسبی دارد و فرد فارغ التحصیل از این رشته می تواند در بیمارستان ها، آزمایشگاه ها، و مراکز درمانی مشغول به کار شود. همانند کار در آزمایشگاه های بالینی، بیمارستان های دولتی و خصوصی، و نیز آزمایشگاه های مراکز بهداشتی درمانی، انستیتو ها و مراکز تحقیقاتی و آموزشی، پزشکی قانونی، سازمان انتقال خون، کارخانه های تولید وسایل و مواد آزمایشگاهی، آزمایشگاه های تشخیص طبی خصوصی و غیر خصوصی، شرکت های پخش فراورده های بیولوژیکی و آزمایشگاهی، کار در مراکز درمانی و بهداشتی، تدریس، محقق و کارشناس آزمایشگاه ها و مراکز دولتی، استاد دانشگاه و..

اطلاعات دقیقی از میزان درآمد متخصصین در حوزه ی علوم آزمایشگاهی کشور در دسترس نیست. بیشترین درآمد را فارغ التحصیلان دوره دکتری که می توانند پس از کسب مجوز های لازم، اقدام به تاسیس آزمایشگاه کنند و شخصا شروع به کار کنند، دارا می باشد. علوم آزمایشگاهی در کشور ما از وضعیت خوبی در بحث درآمد برخوردار است و همین موضوع افراد زیادی را به سمت این رشته جذب می کند. کارشناسان آزمایشگاه با توجه به میزان تجربه، توانایی و توافقی که با کارفرمای خود می کنند، درآمد های متفاوتی دارند.

در بازار کار رشته علوم آزمایشگاهی برای گرایش های متفاوت چه مشاغلی در نظر گرفته شده است ؟

شرایط تاسیس آزمایشگاه

تابعیت جمهوری اسلامی ایران
• داشتن دکتری تخصصی آسیب شناسی بالینی و تشریحی جهت آزمایشگاه آسیب شناسی بالینی و تشریحی
• داشتن دکتری تخصصی آسیب شناسی بالینی جهت آزمایشگاه آسیب شناسی بالینی
• داشتن دکتری تخصصی آسیب شناسی تشریحی جهت آزمایشگاه آسیب شناسی تشریحی
• داشتن دکتری تخصصی عمومی علوم آزمایشگاهی
• داشتن دکتری حرفه ای علوم آزمایشگاهی

تجهیزات علوم آزمایشگاهی

اتوکلاو اتوکلاو
• سانتریفیوژ آزمایشگاهی
• آنالایزرهای سنجش ایمنی رادیو اکتیو خودکار
• دستگاه گاماکانتر در پزشکی هسته ای یا روش های رادیو بیواسی
• کالیبراسیون میکروپیپت
• کلونی کانتر
• شیکر الایزا
• دارک
• سیستم کامل الکتروفورز
• واشر الایزا
• اسپاتول
• بورت
• بالن تقطیری
• ارلن
• کپسول چینیکپسول چینی
• پیپت
• و...

پذیرش بدون کنکور رشته علوم آزمایشگاهی

داوطلبانی که مایل هستند شانس خود را در پذیرش بدون کنکور رشته علوم آزمایشگاهی امتحان کنند، باید در تاریخ مقرر اقدام به ثبت نام (بر اساس سوابق تحصیلی) از طریق سایت سنجش نمایند.

مرحله بعدی شامل بررسی و ارزیابی سوابق تحصیلی داوطلبان توسط سازمان سنجش بوده و داوطلبانی که شرایط لازم برای پذیرش بر اساس سوابق تحصیلی در این رشته را داشته باشند، برای انجام مصاحبه دعوت خواهند شد.

پذیرش داوطلبان صرفا بر اساس سوابق تحصیلی در دانشگاههای مختلف دوره های روزانه و شبانه، پیام نور و موسسات عالی در یک زمان مشخص صورت می گیرد.

پذیرش بدون کنکور در مقطع کاردانی این رشته بر اساس معدل کتبی دیپلم و سوابق تحصیلی دانشجو انجام می گیرد.
• داوطلب باید طبق دفترچه راهنمای منتشر شده از سوی سازمان سنجش اطلاعات کافی را برای ثبت نام در این رشته کسب نمایند
• هنگام ثبت نام داوطلبان باید در وارد کردن اطلاعات و مشخصات خود مراقب باشند، چرا که در صورت مغایرت اطلاعات ثبت شده با اطلاعات مورد نظر، پذیرش داوطلب منتفی خواهد قلمداد خواهد شد.

 مهاجرت

شاید یکی از سوالاتی که متقاضیان این رشته داشته باشند این است که این رشته در جهان دارای چه جایگاهی می باشد؟ در پاسخ باید گفت تحصیل در رشته علوم آزمایشگاهی بسیار جذاب و هیجان انگیز است زیرا دانشجویان دائما در حال ارزیابی و بررسی روش ها و متدهای مورد استفاده در آزمایشگاه هستند و حتی گاهی موارد نا شناخته ای را در آزمایشگاه کشف می کنند. بسیاری از افراد کار در آزمایشگاه را دوست دارند و به همین دلیل رشته علوم آزمایشگاهی را به عنوان رشته تحصیلی خود در دانشگاه انتخاب می کنند.

سخن آخر

 هدف از دوره کارشناسی علوم آزمایشگاهی تربیت افراد برای ارائه خدمات آزمایشگاهی است.این رشته در مقطع کاردانی شامل 72 واحد و در مقطع کارشناسی پیوسته شامل 130 واحد است که 16 واحد به کارآموزی در مراکز درمانی اختصاص دارد. فرصت های شغلی و و شرایط ورود به دانشگاه این رشته، در مطلب فوق توضیح داده شد.

سوالات متداول رشته علوم آزمایشگاهی