حوادث طبیعی و سوانحی که عامل پیدایش آن انسان‌ها هستند، در همه جوامع بشری وجود داشته است. با همه سختی‌ها و بحران‌هایی که حوادث و سوانح برای انسان ایجاد کرده، عامل پیشرفت و بهبود شرایط زندگی هم بوده‌اند. در کشور ما هم اگرچه به نظر می‌آید این حوادث از حد انتظار بیشتر بوده، ولی این پرسش اساسی مطرح است که وقوع این حوادث چقدر مایه عبرت و اصلاح امور بوده است؟ آیا پس از فروکش کردن هیجانات اجتماعی و توفان خبرها و حاشیه‌ها در روزهای ابتدایی، موجب شده که بررسی و کنکاش و علت‌یابی و اصلاح امور توسط کارشناسان و متخصصان صورت گیرد؟ حادثه فروریختن عمارت متروپل آبادان ازجمله این نوع حوادث است. هم‌اینک غبار این حادثه فرونشسته است، فضا تا حدودی در سطح اجتماع آرام شده است. دستگاه‌های کارشناسی و بازرسی و قضایی پرونده این حادثه را چگونه خواهند بست؟ تا دیگر شاهد چنین حوادث قابل پیش‌بینی نباشیم؟ معروف است که عاقل از یک سوراخ، دو بار گزیده نمی‌شود. ولی آیا مسئولین از این تجربه سخت و دردناک درس عبرت گرفته یا در چنبره توالی و تواتر سایر حوادث گرفتار می‌شوند؟
ما با این امید که بار دیگر شاهد چنین حادثه‌ای در کشور نشویم به بازخوانی پرونده عمارت متروپل آبادان پرداخته‌ایم و در آینده بازهم به سراغ مسئولین و مردم خواهیم رفت تا از اقدامات آن‌ها در اصلاح روندها و روش‌ها برای جلوگیری از بروز حوادث اطمینان خاطر حاصل کنیم.
خرداد پرحادثه؛ این بار آبادان
خرداد پرحادثه، این بار حادثه‌ای جانگداز را به نام آبادان رقم زد، داغ‌هایی بر دل نشست و آبادانی ها را در اندوهی به ارتفاع متروپل فرود برد.
ساعت ۱۲ و ۳۰ دقیقه ظهر دوم خرداد سال ۱۴۰۱ ناگهان ساختمان ده طبقه متروپل فروریخت و امید وزندگی ده‌ها جوان دختر، پسر، مادر و پدر خانواده‌هایی را با خود مدفون کرد.
در خیابان‌های نزدیک آوار صدای ناله‌ها و اعتراض خانواده‌های جانباختگان، تجهیزات آواربرداری و صدای امدادگران در هم می‌پیچید.
بازار امیری دیگر رونق ندارد، غبار غم بر چهره مردم آبادان نشسته و نای کار کردن ندارند.
تعداد زیادی از نیروهای مردمی برای کمک آمدند. ایست‌های امنیتی برای عدم ازدحام در منطقه ایجاد شد.
اینترنت بسیار ضعیف یا قطع و کار تبادل اطلاعات برای خبرنگاران سخت شد. بعد از چند روزبه دلیل طولانی شدن امداد و نجات و گرمای شدید هوا بوی خون و تعفن پیکرهای زیر آوار مانده در هم آمیخت، صدای اعتراض شهروندان به گوش می‌رسید، دیدن چهره شکسته اعضای خانواده‌هایی که داغ سنگین از دست دادن عزیزانشان راهی برای مصاحبه با آن‌ها نمی‌گذاشت، دیگر فکر سازنده و کیفیت پایین ساختمان را فراموش کرده و فقط می‌خواستند هر چه زودتر پیکر عزیزانشان را در آغوش بکشند.
پدر رامین و شیرین تن و بدنش می‌لرزید و می‌گفت جسم عروسم مریم هنوز زیر آوار است، حرفی برای گفتن نداریم، شما چه می‌توانید برای ما انجام دهید وقتی اجساد عزیزانمان زیر آوار است. خانم دیگری که برادرش در زیر آوار مانده از گریه‌های بسیار مژه‌هایش شوره‌زده بود و نایی به بدن نداشت. گردوغبار آواربرداری بر سر و روی همه نشسته بود، خانواده‌ها با یکدیگر از آخرین مکالمه‌ها و مراوداتشان با عزیزانشان قبل از اتفاق صحبت می‌کردند و گریه می‌کردند.
در آواربرداری پدری که فرزند پسرش را در آغوش گرفته و مشخص است در ساعت اولیه زنده بوده‌اند اما به علت کمبود اکسیژن و عدم دسترسی به‌موقع مانند عده‌ای دیگر از دنیا رفته بودند.
آن‌ها و ده‌ها نفر فدای تخلف و فساد و زد و بند و زیاده‌خواهی افراد سودجو شدند.
هرکدام از قربانیان ماجراهایی دارند و تبعات این حادثه ناگوار بعد از مدتی بیشتر رخ می‌نماید.
حسین عبدالباقی، متولد 1360، مدیرعامل و رئیس هیئت‌مدیره هلدینگ عبدالباقی و فردی متنفذ در استان خوزستان بود.
هلدینگ عبدالباقی دارای پروژه‌های مختلفی در عرصه ساخت‌وساز ساختمان‌های مسکونی بوده و همچنین مراکز رفاهی اداری و تجاری، انبوه‌سازی، مراکز درمانی و شهرسازی را انجام می‌دهد این شرکت از سال 1371 توسط حسین عبدالباقی توسعه یافت و وارد عرصه مدیریت کارگاه‌ها و مغازه‌های تولید و توزیع آجیل و خشکبار شد و رستوران‌های زنجیره‌ای تأسیس کرد و هلدینگ عبدالباقی تشکیل شد.
مدیریت در بحران!
از روز اول نیروهای متخصص از اهواز و آبادان حضور داشتند ولی پیش از همه، مردم بودند که همیشه پیشگام‌اند. سپس نیروهای امدادی از سایر نقاط کشور به محل حادثه اعزام شدند و به‌صورت نوبتی کار آواربرداری را انجام می‌دادند.
سردرگمی و عدم ناهماهنگی در بین نیروها و ازدحام باعث کندی روند آواربرداری است. بیشتر خبرها ضدونقیض و از منابع مختلف و غیر موثق اند. اطلاع‌رسانی منسجم نیست و محل مشخص و مسئول واحدی هم وجود ندارد تا خبرهای موثق توسط خبرنگاران به‌خوبی انعکاس یابد و بازار شایعات داغ نشود. مردم هم به خبرهای رسمی اعتماد کافی ندارند.
بر طبق گفته کارشناسان از روز اول سازه بسیار ناپایدار بود. بعد از چند روز کارشناسی، گفتند که ۱۱ طبقه به حالت کیک روی یک طبقه ریزش کرده‌اند. اختلاف‌نظر میان کارشناسان هلال‌احمر، ایمنی و آتش‌نشانی در دو سه روز اول کار را سخت‌تر کرده، کارشناسان می‌گفتند بزرگ‌ترین مانعِ جلوی کارمان، موانع انسانی است و مردم باید کنار بروند تا کارمان را اصولی انجام دهیم. در مقابل مردم به کند بودنِ پیشرفت در آواربرداری از سوی کارشناسان اعتراض دارند و ابراز نارضایتی می‌کنند. بااین‌حال بسیاری از ناظران بر این باور بودند که لازم است سازمان و ارگان‌های رسمی در تصمیم‌گیری‌هایشان حتما مسائل اجتماعی مربوط به نواحی مختلف را در نظر بگیرند و در این مورد خاص مشارکت مردم را در کنار خود داشته باشند و درخواست کمک‌های مردمی هدایت‌شده باشد.
تیرآهن‌های چسبیده به قطعه‌های بتن و نخاله‌های ساختمانی و حجم زیاد میلگردهای استفاده‌شده در ساختمان کار نیروهای امدادی را سخت کرده بود. باید همه این‌ها را به تکه‌هایی برش می‌دادند تا لودرها آوار را بردارند. دوخانه تخریب شدند تا کار آواربرداری تسهیل شود.
چند روز اول ماشین‌آلات کوچک به دلیل باریک بودن کوچه ضلع شرقی ساختمان و خطر ریزش، کار آواربرداری را انجام می‌دادند و تجهیزات سنگین امکان ورود نداشتند.
سازه باقیمانده بشدت ناپایدار و خطر ریزش مجدد وجود دارد، از روز دوم تا شعاع ۱۵۰ متر تمامی ساکنان و کسبه منطقه نسبت به ترک محل اقدام کردند و بعد از هماهنگی از سوی فرمانداری آبادان شرایط اسکان موقت برای آنان ایجاد شد. تعدادی از خانه‌های اطراف از ساکنین خریداری‌شده بود تا در صورت ریزش ساختمان خسارات مالی و جانی برای اهالی ایجاد نشود. تعدادی از خانه‌ها نیز جهت تسهیل آواربرداری تخریب شد. بعضی خانه‌های تخلیه‌شده و مساجد و حسینیه‌های اطراف در اختیار نیروهای امدادی و امنیتی قرار گرفت.
با توجه به تخلیه تعداد زیادی از اماکن محیط پیرامونی محل حادثه شرایط برای سارقین فراهم‌شده، نیروی انتظامی در منطقه حضور فعال دارند و عده‌ای از سارقان را دستگیر کرده و امنیت نسبی را برقرار کردند.
شش تونل برای دسترسی به اجساد ایجاد شد، پیکرهایی پیدا شدند، ولی گاهی به دلیل عدم دسترسی ایمن و بوی تعفن اجساد تکه‌تکه شده در طبقه منفی که پر از آب‌شده بود خروج آن‌ها را از زیر آوار مشکل کرده است.
مشارکت مردم عادی و گروه‌های جهادی و بسیجی در این سانحه بسیار چشمگیر است. از کودکان تا جوانان و افراد میان‌سال از همان ابتدا پای‌کار آمدند، مردم آبادآن‌که آبادی شهرشان را ندیده بودند با داغ بر دل نشسته متروپل برای کمک به اعضای تیم‌های عملیات آواربرداری در ویرانه‌های متروپل حاضر شدند؛ نوشیدنی گرم، آب‌میوه طبیعی و آب‌خنک، از غذای گرم تا ساندویچ‌های سرد، از قهوه عربی تا نان گرم و تازه، از بستنی گرفته تا عرقیات خنک و موکب‌ها همه و همه مشغول کار هستند.
با اعلام معاون استاندار و فرماندار ویژه آبادان، ستاد پیگیری و رسیدگی امور حقوقی و قضایی حادثه متروپل با همکاری دادستان استان و منطقه آزاد اروند راه‌اندازی شد که افراد بتوانند با مراجعه به این محل اطلاعات و آمار خود را به گروه‌های مستقر ارائه و راهنمایی قضایی و اداری مربوطه را دریافت کنند.
طبق اعلام هیئت دولت ۷۰ میلیارد تومان اعتبار برای پوشش بخشی از هزینه‌های این حادثه در نظر گرفته شد.
اینکه چطور نمی‌توان تعداد کارگران فعال در هلدینگ عبدالباقی را که یک شرکت خصوصی پیمانکاری است از طریق نهادهای ذی‌ربط اعلام کرد تا به آمار صحیح کارگران مفقودی این برج رسید، یکی دیگر از ابهامات ماجراست.
طبق اعلام دادستان خوزستان دستورات قضائی برای تخریب باقیمانده ساختمان و با اخذ نظر کارشناسان ذی‌ربط ازجمله سازمان نظام‌مهندسی، راه، مسکن و شهرداری صادرشده است.
ازیک‌طرف بی‌تدبیری و ضعف در نظارت بر ساخت‌وسازها و از طرف دیگر فساد و روابط ناسالم پشت پرده که سبب چنین فاجعه‌ای شد و پس از حادثه نیز فقدان مدیریت کارآمد بحران و ناهماهنگی‌ها جهت آواربرداری اصولی و حضور نیروهای غیرمتخصص در محل از عواملی است که اگر مدیریت واحد و متخصصی وجود داشت امدادرسانی و روند آواربرداری با خطر کمتر و روال منسجم‌تری پیش می‌رفت.
برخورد با عاملان حادثه؟
روز اول که شهردار آبادان برای بازدید از محل حادثه می‌آید مورد هجوم مردم حاضر درصحنه قرار می‌گیرد و مجبور به بازگشت! که بعدا اعلام شد او بازداشت‌شده است.
مسئولان می‌گویند تاکنون ۱۳ نفر به‌عنوان متهم در این حادثه دستگیر و مورد بازجویی قرار گرفتند، خبرهای ضدونقیض از بازداشت حسین عبدالباقی به گوش می‌رسد که بعدا تکذیب شد و اعلام شد که او هم جزو کشته‌شدگان است، ولی به‌راحتی موردقبول افکار عمومی قرار نمی‌گیرد.
صادق خلیلیان استاندار خوزستآن‌که از شب اول در آبادان و محل حادثه مستقرشده است و خود شخصا مدیریت را به عهده گرفته است می‌گوید:
تمامی حساب‌های مالی مالک ساختمان متروپل مسدود شده تا برای پرداخت به خسارت دیدگان تعیین تکلیف شود.
استاندار خوزستان تأکید کرد: ۲۰ تا ۳۰ درصد ساختمان متروپل توسط افراد خریداری‌شده که باید مورد تعیین تکلیف قرار بگیرند.
او اطمینان داد تمامی اموال و املاک، مالک ساختمان متروپل در اختیار دادستان قرارگرفته تا پس از بررسی میزان خسارات به زیان دیدگان داده شود و منازل و مغازه‌هایی اطراف این ساختمآن‌که دچار خسارت شدند نیز مورد جبران خسارت قرار خواهند گرفت و همه حق‌وحقوق کارگرانی که در این پروژه و سایر پروژه‌های مالک ساختمان متروپل مشغول به کار بودند از محل حساب و اموال او پرداخت خواهد شد.
استاندار خوزستان اعلام می‌کند هم‌اکنون ۱۳ نفر از کسانی که به‌عنوان متهم در این حادثه معرفی‌شده‌اند دستگیر و مورد بازجویی قرار دارند که در میان آن‌ها سه شهردار، شهردار منطقه یک آبادان، ناظران ساختمان و نفراتی از نظام‌مهندسی جزو دستگیرشدگان هستند.
او تصریح کرد: همچنین برخی مقامات استان خوزستآن‌که بین سال‌های ۹۵ تا نیمه اول ۱۴۰۰ در این پرونده نقش داشتند و حتی در افتتاحیه ساختمان حضور داشتند موردتحقیق قرار گرفتند.
خلیلیان در پایان گفت: برای جلوگیری از فاجعه دیگر تمامی ساختمان‌هایی که توسط هلدینگ عبدالباقی در استان خوزستان ساخته‌شده موردبررسی قرار خواهند گرفت.
در گزارش‌ها و اخبار غیر رسمی سخن از نقش مدیریت قبلی منطقه آزاد اروند و هیئت‌مدیره در بروز این حادثه است که باید منتظر رسیدگی قضایی به این اتهامات بود.
بعد از ریزش ساختمان متروپل آبادان، دادستان ویژه آبادان دستور بازداشت عبدالباقی مالک برج و ده نفر از متخلفان و مسببان حادثه (سه شهردار، شهردار منطقه یک آبادان، ناظران ساختمان و نفراتی از نظام‌مهندسی) را صادر کرد.
روز سوم خرداد هویت جسد حسین عبدالباقی متهم اصلی، مالک و پیمانکار ساختمان متروپل آبادان توسط دادستان عمومی و انقلاب استان خوزستان تائید شد. شایعات و بی‌اعتمادی به خبر کشته شدن حسین عبدالباقی یک گرفتاری خبری برای اطلاع‌رسانی مدیریت بحران ایجاد کرد. انگشت‌نگاری از جسد، آزمایش‌های DNA و ژنتیک تا حدودی تعیین تکلیف کرد ولی واکاوی علل بی‌اعتمادی به اخبار رسمی و توجه مردم به اخبار غیر موثق و خارج از مرزها از مواردی است که باید در آینده به فکر حل آن بود.
بازدیدها از متروپل آغاز می‌شود
مردم اولین بازدیدکننده‌های همه حوادث هستند و البته بیشتر آن‌ها با قصد کمک و نجات وارد می‌شوند. بعد از مردم مأموران آتش‌نشانی، هلال‌احمر و سایر نیروهای امدادی به میدان می‌آیند. خبرنگاران و عکاسان خوزستانی که انصافا در حوادث مختلف مسئولانه عمل کردند. مسئولان محلی و استانی مهمانان بعدی هستند و پس‌ازآن معاون اول رئیس‌جمهوری و بعد از او حجت‌الاسلام رئیسی به‌صورت سرزده خود را به محل حادثه ی رسانند. مقامات قضایی و امنیتی و انتظامی همه بازدید می‌کنند و در حد مقدورات برای سرعت بخشیدن به کار امداد و نجات تلاش می‌کنند، دستوراتی می‌دهند، امکانات خود را به صحنه می‌آورند، مجروحان و خانواده‌های قربانیان عیادت و مورد همدردی قرار می‌گیرند.
رهبر انقلاب پیام تسلیت می‌دهند و همدردی می‌کنند و فضا تا حدودی آرام‌تر می‌شود تا آن زمان مردم آبادآن‌که تصور می‌کردند موردتوجه نیستند. تا حدودی تسکین پیدا می‌کنند.
پرسش‌ها و ابهامات؟!
فروریختن برج « متروپل» در آبادان پرسش‌های مهمی را در افکار عمومی پدید آورد که چه فرد و یا افرادی در ساخت‌وساز این برج مشکل‌دار و تجاوز به حقوق شهروندان مسئول است؟
به‌ویژه آن‌که متخصصان پیش‌تر درباره خطر ریزش این برج هشدارهایی داده بودند ولی برج ساخته شد و این فاجعه بزرگ رقم خورد.
عبدالباقی ارتباطات متعددی با مسئولان استانی داشته، نام‌ها و اسامی متعددی مطرح‌شده است که قضاوت را به عهده دادگاه می‌گذاریم و از گمانه‌زنی می‌پرهیزیم. عبدالباقی برای کلنگ زنی و افتتاح پروژه‌های شخصی‌اش مسئولان رده‌بالای استانی را هم دعوت می‌کرد و آن‌ها هم حضور پیدا می‌کردند! مثلا برای افتتاح فاز اول همین برج «متروپل» شخص استاندار وقت نیز آمده بود. او حتی با ساختن کلانتری برای نیروی انتظامی توانست خود را به‌عنوان « خیر امنیت ساز» معرفی کند و لوح تقدیر هم بگیرد.
درست در روزهایی که برج متروپل با آن وضعیت نابسامان و غیراصولی ساخته می‌شد و معدودی از مهندسان و خبرنگاران نسبت به ریزش آن هشدار می‌دادند، عبدالباقی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت دولت قبل به‌عنوان چهره ماندگار صنعت ساختمان معرفی شد و لوح تقدیر گرفت! در اجلاس مدیران پیشرو در دی‌ماه 1400 نیز عنوان مدیر منتخب به او تعلق گرفت.
طبق آنچه در سایت این هلدینگ آمده، برج‌های دو قلوی متروپل (شماره 2)، برج مسکونی پرستیژ، برج‌های مسکونی پریمو، مجتمع تفریحی باکس پارک و مجتمع تجاری مهرگان پروژه‌های در دست احداث هستند و مجتمع تجاری و پارکینگ طبقاتی الماس جنوب، مجتمع تجاری الماس اروند، شهرک خودرویی آبادان، مجتمع اداری وزرا، بازار سنتی فیدوس، مجتمع مسکونی والا و مجتمع مسکونی مینیاتور نیز قبلا احداث و تحویل‌شده‌اند.
حال این پرسش جای بررسی و پاسخ دارد که آیا اصول ساختمان‌سازی درباره پروژه‌های ساخته‌شده یا در دست‌ساخت این هلدینگ رعایت شده است یا خطر تکرار حادثه متروپل برای آن‌ها نیز وجود دارد؟
پاسخ به این پرسش‌ها نیاز به بررسی و پذیرش مسئولیت از آن از سوی مسئولان رسیدگی به پرونده هلدینگ عبدالباقی دارد.
پرسش‌ها و ابهامات دیگر که باید در وقت مقتضی در حضور قاضی بررسی شود این است که با وجود قوانین و مقررات روشن در زمینه ساخت‌وسازها، استانداردهای فنی و مهندسی در ساخت‌وساز اعم از کاربرد مصالح بی‌کیفیت، رعایت نشده است؟ غیر مقاوم و غیراستاندارد، نبود نظارت در جریان احداث ساختمان‌ها، یک پروسه ادامه‌دار است، نه یک بازدید چندساعته در پایان کار، پس چگونه روال قانونی در صدور مجوز و پروانه ساخت به ایجاد سازه‌های غیراستاندارد، با کمترین عمر مفید و غیر ایمن منجر شده است؟ ضعف‌ها و فقدان کارشناسی در کجاها صورت گرفته است؟ مردم از اینکه همه تقصیرها بر سر عبدالباقی کشته‌شده آوار شود، خشنود نخواهند شد، آن‌ها دست‌های پشت پرده و مقصران دیگر را می‌خواهند به‌پای میز محاکمه بکشند تا عدالتی کامل را شاهد باشند.
هر چه سریع‌تر دادگاهی عادل برگزار شود
ساختمان متروپل آبادان نمونه‌ای از مواردی است که روال قانونی برای صدور مجوز پروانه بهره‌برداری در آن طی نشده است به گفته رئیس سازمان نظام‌مهندسی ساختمان استان خوزستان، «ایراداتی ازجمله عدم رعایت پوشش میلگرد، تغییر شکل بعضی از تیرها و کمانش برخی ستون‌های پروژه متروپل را به شهرداری گوشزد کردیم و یک ماه قبل دستور توقف دادیم که ترتیب اثر داده نشد.» ولی نحوه صدور مجوز ساخت‌وساز، عدم صدور پروانه بهره‌برداری و یا بی‌توجهی به اخطاریه‌های سازمان نظام‌مهندسی خوزستان همچنان در هاله‌ای از ابهام است.
طبق ماده 65 قانون احکام دائمی برنامه‌های توسعه کشور، مدیران سازمان‌های منطقه آزاد به نمایندگی از طرف دولت، بالاترین مقام منطقه محسوب می‌شوند و کلیه وظایف، اختیارات و مسئولیت‌های دستگاه‌های اجرائی دولتی مستقر در این مناطق به‌استثنای نهادهای دفاعی و امنیتی به عهده آن‌هاست. ازاین‌رو نقش و سهم منطقه آزاد و هیئت‌مدیره این منطقه که اتفاقا برخی از آن‌ها از مقامات فعلی دولت جدید هستند، باید تعیین شود.
مدیرعامل منطقه آزاد اروند می‌گوید قانون مناطق آزاد را به‌عنوان حاکم دانسته اما دستگاه‌های اجرایی از قانون حاکمیت مناطق آزاد تا به امروز تبعیت نکرده‌اند، تمام اتفاقاتی که در رابطه با این ساختمان (متروپل) افتاده همچون مجوزها، نظارت‌ها و حتی گزارش‌هایی که به دستگاه‌های مختلف داده‌اند هیچ‌کدام به منطقه آزاد اروند ارجاع نشده و حتی رونوشتی تحویل نشده است.
او همچنین واگذاری زمین از سوی این سازمان برای ساخت برج متروپل به هلدینگ عبدالباقی را تخلف دانسته و از شکایت سازمان علیه آن خبر داده ولی هنوز میزان نقش‌آفرینی منطقه آزاد اروند در بروز این فاجعه اعلام‌نشده است.
همه این پرسش‌ها و ابهامات لزوم برگزاری هر چه سریع‌تر دادگاهی عادل با حضور کارشناسان و قضات شریف و دقیق را می‌طلبد که مردم امیدوارند به‌زودی شاهد باشند.
