۱۱ مارس برابر با روز دوشنبه 21 اسفند 1402 روز جهانی کلیه (World Kidney Day) نامگذاری شده است که هدف آن بالابردن آگاهی مردم از اهمیت کلیه ها و کاهش رفتارهای خطرساز برای کلیه هاست.
در حال حاضر حدود ۸۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان به بیماری‌های کلیوی مبتلا هستند و بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته بیماری‌های مزمن کلیوی(CKD) تا سال ۲۰۴۰ پنجمین علت مرگ و میر در جهان خواهند بود.
کلیه‌ها اندام‌هایی حیاتی در بدن هستند که وظیفه‌ی فیلتر کردن خون و دفع سموم بدن را بر عهده دارند. چنانچه در اثر عواملی مانند ابتلا به بیماری دیابت و فشار خون و یا در پیش گرفتن یک سبک زندگی نامناسب، این اندام‌های حیاتی توانایی کافی برای دفع سموم و ضایعات بدن را از دست بدهند، عوارضی جدی گریبان‌گیر فرد خواهد بود و زندگی او را با اختلالاتی جدی مواجه خواهد ساخت.
به دلیل اهمیت بالای سلامت کلیه‌ها، ۹ ام مارس ۲۰۰۶ برای اولین بار به عنوان روز جهانی کلیه نامگذاری شد. این روز هرساله در دومین پنج شنبه‌ی ماه مارس برگزار می‌شود و از مهم‌ترین اهداف برگزاری آن می‌توان افزایش آگاهی مردم نسبت به اهمیت کلیه‌ها و شناخت راه‌های جلوگیری از ابتلا به بیماری‌های کلیوی را نام برد.
کلیه
کلیه‌ی سالم برای داشتن بدنی سالم ضروری است. این اندام‌های حیاتی مسئولیت فیلتر کردن مواد زائد، آب اضافی و سایر ناخالصی‌های موجود در خون را برعهده دارند که در مثانه ذخیره شده و سپس از طریق ادارار از بدن دفع می‌شوند. کلیه‌ها همچنین:
- سبب تنظیم PH، نمک و پتاسیم بدن می‌شوند.
- با تولید هورمون‌هایی در بدن به تنظیم فشار خون کمک می‌کنند.
- به وسیله‌ی تولید نوعی ویتامین D، سبب جذب کلسیم در بدن می‌شوند.
بیماری کلیوی چه زمانی بروز می‌کند؟
کلیه‌ها وظیفه‌ی خارج کردن سموم از بدن را بر عهده دارند. در برخی مواقع عواملی مانند ابتلا به بیماری دیابت، فشار خون بالا و یا عوامل ژنتیکی، عملکرد این اندام‌ها را با مشکل مواجه کرده و سبب بروز بیماری‌های کلیوی می‌شود. بیماری‌های کلیوی عوارضی همچون ضعف استخوان‌ها، سوء تغذیه و آسیب به اعصاب بدن را به دنبال دارند و درصورت عدم تشخیص و درمان به موقع، ممکن است شخص کلیه‌های خود را از دست بدهد.
انواع بیماری‌های کلیوی
همانطور که گفته شد بیماری‌های کلیوی به دسته‌ای از بیماری‌ها اطلاق می‌شوند که عملکرد کلیه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهند. این بیماری‌ها انواع مختلفی دارند که در ادامه به بررسی برخی از انواع شایع آن خواهیم پرداخت.
۱- بیماری مزمن کلیوی:
بیماری مزمن کلیوی (CKD) که به آن نارسایی مزمن کلیه نیز گفته می‌شود، شایع‌ترین نوع بیماری‌های کلیوی به شمار می‌روند که باعث می‌شوند عملکرد کلیه‌ها در بدن به صورت تدریجی تحلیل رود. نارسایی کلیه در مراحل اولیه، علائم واضحی نشان نداده و به همین دلیل ممکن است بیمار تا زمانی که کلیه به طور کامل از کار نیفتد نسبت به بیماری خود آگاه نباشد. این بیماری به تدریج پیشرفت کرده و در مراحل پیشرفته، سبب انباشته شدن سطوح بالایی از مایعات و مواد زائد در بدن می‌شود که پیامدهای جبران‌ناپذیری را به همراه خواهد داشت. در این شرایط چنانچه دیالیز و یا پیوند کلیه انجام نشود، نارسایی کلیه منجر به مرگ بیمار خواهد شد.
جدول ۱: استیج‌های بیماری مزمن کلیوی
| پنج مرحله‌ی بیماری مزمن کلیوی | ||
| مرحله | میزان (GFR)/ عملکرد کلیه | توضیحات |
| مرحله ۱ | بیشتر از ۹۰ میلی‌لیتر در دقیقه | عملکرد طبیعی کلیه
در این مرحله صدمات خفیفی به کلیه‌ها وارد شده است که کلیه قادر به جبران آن است. برای جلوگیری از شدت یافتن آسیب‌ها، کنترل میزان قند خون، کاهش مصرف دخانیات و کنترل وزن تاثیر بسزایی دارند. |
| مرحله ۲ | ۶۰ الی ۸۹ میلی‌لیتر در دقیقه | عملکرد کلیه کمی کاهش یافته است
در این مرحله به ندرت علائمی مانند خستگی، خارش، از دست دادن اشتها، مشکلات خواب و ضعف بروز می‌کنند. توصیه می‌شود تا فرد مبتلا به استیج دوم از بیماری مزمن کلیوی تحت مراقبت‌های پزشک متخصص قرار گیرد تا پیشرفت بیماری کنترل شود. |
| مرحله ۳ | ۳۰ الی ۵۹ میلی‌لیتر در دقیقه | عملکرد پایین کلیه
در این مرحله کلیه قادر نیست تا سموم بدن را به درستی دفع نماید و این مواد زائد شروع به انباشته شدن در بدن می‌کنند. |
| مرحله ۴ | ۱۵ الی ۲۹ میلی‌لیتر در دقیقه | کاهش شدید عملکرد کلیه
در ای مرحله سموم و مواد زائد بیشتری در بدن انباشته می‌شود. در این مرحله لازم است تا با مشورت پزشک فرد تحت درمان‌های دیالیزی و یا عمل پیوند کلیه قرار گیرد. |
| مرحله ۵ | کمتر از ۱۵ میلی‌لیتر در دقیقه | از کار افتادگی کلیه
در این مرحله فرد باید به صورت مداوم دیالیز شود و یا عمل پیوندکلیه را انجام دهد. درغیر این صورت نارسایی کلیه منجر به مرگ بیمار خواهد شد. |
۲- سنگ کلیه
سنگ کلیه یکی از مشکلات شایع کلیوی است و زمانی رخ می‌دهد که مواد معدنی موجود در خون متبلور شده و تشکیل توده‌های جامد سنگ مانندی را در کلیه می‌دهند. سنگ کلیه معمولاً از طریق ادرار از بدن خارج می‌شود که می‌تواند بسیار دردناک باشد.
۳- گلومرولونفریت
در کلیه‌ها رگ‌های کوچک خونی به نام گلرومرول وجود دارد که عمل فیلتر خون را انجام می‌دهند. این رگ‌ها ممکن است در اثر خودایمنی کلیه و یا ابتلا به عفونت‌های ویروسی و یا باکتریایی و مصرف برخی داروها ملتهب شوند و منجر به بروز بیماری گلومرولونفریت شوند. این بیماری کلیوی ممکن است درهر سنی رخ دهد اما بیشتر در کودکان بروز می‌کند. از شایع‌ترین علائم بروز این بیماری می‌توان به وجود خون و یا پروتئین در ادرار اشاره نمود.
۴- کلیه پلی کیستیک
کلیه پلی کیستیک یکی از انواع بیماری‌های کلیوی نادر است که به دلایل ژنتیکی رخ می‌دهد.
بیماری کلیه پلی کیستیک ممکن است در سنین مختلفی بروز کند و به همین دلیل به ۲ نوع تقسیم می‌شود:
۱- اتوزمال غالب: زمانی که بیماری کلیه پلی کیستیک در سنین بزرگسالی بروز کند به آن اتوزمال غالب گفته می‌شود.
۲- اتوزمال مغلوب: نوع دیگری از پلی‌کیستیک کلیه اتوزمال مغلوب است که در نوزادان رخ می‌دهد و در همان ماه‌های اولیه سبب مرگ نوزاد می‌گردد.
درمان بیماری‌های کلیوی
برای درمان بیماری‌های کلیوی ابتدا بر روی دلایل بروز بیماری (مانند ابتلا به دیابت و یا فشار خون) تمرکز می‌شود و پزشکان معمولاً تلاش می‌کنند تا این عوامل را کنترل کرده و به این وسیله از پیشرفته شدن بیماری‌های کلیوی جلوگیری نمایند.
چنانچه بیماری کلیوی پیشرفت کند و باعث از کار افتادگی کلیه شود، بیمار نیاز به دیالیز خواهد داشت. دیالیز یک روش مصنوعی برای تصفیه‌ی خون است و اغلب مبتلایان به بیماری‌های کلیوی در مراحل پیشرفته‌ی بیماری خود باید به صورت دائم دیالیز شوند تا زمانی که تحت عمل پیوند کلیه قرار گیرند.
چگونه از بروز بیماری‌های کلیوی جلوگیری کنیم؟
همانطور که پیش‌تر نیز توضیح داده شد، عوامل مختلفی در بروز بیماری‌های کلیوی موثر هستند. در این بین عواملی همچون وراثت و افزایش سن از جمله عوامل اجتناب‌ناپذیر در بروز این بیماری‌ها به شمار می‌روند. با این وجود همواره می‌توان اقداماتی را برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های کلیوی در نظر گرفت که در ادامه به بیان آنها پرداخته‌ایم.
۱- مراقب مصرف داروهای بدون نسخه باشید
مصرف دوزهای بالایی از داروهایی مانند آسپرین و ایبوپروفن می‌تواند به کلیه آسیب برساند. به همین دلیل برای مصرف این داروها حتماً باید با پزشک مشورت کرد.
۲- انجام آزمایش را فراموش نکنید
بیماری‌های کلیوی عموماً تا زمانی که پیشرفت نکنند علائمی ندارند. یک آزمایش خون ساده می‌تواند به پزشک معالج کمک کند تا درصورت ابتلا به بیماری‌های کلیوی، تشخیص به موقع صورت گیرد و درمان آن نیز راحت‌تر انجام شود.
۳- رژیم غذایی و سبک زندگی نادرست را ترک کنید
مصرف غذاهای سالم به اندازه‌ی مصرف داروها در جلوگیری از بروز بیماری‌های کلیوی اهمیت دارد و انتخاب یک شیوه‌ی زندگی درست و مناسب می‌تواند تا حد زیادی از بروز بسیاری از بیماری‌های کلیوی پیشگیری کند.
برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های کلیوی یک سبک زندگی صحیح را انتخاب کرده و موارد زیر را رعایت نمایید:
چنانچه به دیابت مبتلا هستید، حتماً آن را کنترل کنید (از طریق مصرف داروها، تزرق انسولین و یا حذف قندهای مضر از رژیم غذایی).
- از مصرف غذاهای پرکلسترول بپرهیزید.
- نمک را از برنامه‌ی غذایی خود حذف کنید.
- رزیم غذایی سالمی را در پیش گیرید (میوه‌های تازه، سبزیجات، غلات سبوس‌دار و لبنیات کم چرب مصرف کنید).
- از مصرف الکل و استعمال دخانیات خودداری کنید.
- با فعالیت بدنی مداوم، از اضافه وزن دوری کنید و از بدن خود محافظت کنید.
نکته‌ی حائز اهمیت دیگر توجه به مصرف کلسیم است. مصرف مکمل‌های حاوی کلسیم نیز در بروز سنگ کلیه موثر هستند بنابراین پیش از مصرف این داروها حتماً با پزشک مشورت کنید.
