15 آبان، جشن میانه پاییز؛ تاریخچه و آیین های باستانی ایران

آیین برگزاری جشن میانه

در اصل شرکت در جشن میانه به نوعی وظیفه‌ی دینی زرتشتیان هم به شمار می‌رود؛ ابتدا موبد شروع به خواندن بخش‌هایی از اوستا و جشن می‌کند. جشن در واقع یک نوع نیایش است که او می‌خواند و دیگران دست هم را می‌گیرند. این گرفتن دست یکدیگر نشان‌دهنده‌ی هم‌پیمانی و هم باوری آن‌ها با یکدیگر است. این رسم در خواندن نیایش‌ها از گذشته آمده است. روزهایی که سختی روزگار به آن‌ها فشار می‌آورد، این رسم نیایش و هم‌پیمانی و به قول معروف همازوری به آن‌ها امید و قدرت می‌داد. به همین خاطر هم اکنون در نیایش‌ها انجام می‌شود.

در واقع پایه‌ی این جشن در اصل همدلی و نیکی‌ست؛ مانند تمامی جشن‌های شش‌گانه‌ی زرتشتیان. بنابراین تمامی آداب و رسومی که انجام می‌شود در راستای همین امر است.

زرتشتیان اعتقاد دارند که آفرینش در شش هنگام و وقت انجام شده است و جشن‌های شش‌گانه برای همه‌ی مردم است. بنابراین اگر کسی هم توانایی برگزاری جشن را ندارد می‌تواند در جشنی که دیگران برگزار می‌کنند شرکت کند و کنار دیگران باشد.سفره‌ی جشن میانه

بعد از نیایش سفره‌ای پهن می‌شود که متعلق به همه‌ی مردم است. در این سفره وسایل و اشیاء خاصی قرار می‌گیرد که هر کدام معنای خاصی دارند و هر کدام نشان‌دهنده‌ی یکی از جشن‌های شش‌ گانه هستند که به آن‌ها «گاهنبار» می‌گویند. چراغ روغنی نشان‌دهنده‌ی گاهنبار اول یعنی اردیبهشت است و نگهبان آتش. ظرف مسی نماد گاهنبار شهریور است و نماد شهریاری و نگهبان فلزات. میوه نماد سپندارمز است و نماد نگهبان زمین و میوه. اصلاً خود سفره به خاطر نماد زمین است که روی زمین پهن می‌شود. آب گاهنبار خرداد است و نماد نگهبان آب‌ها. دو گیاه مورد و سرو که همیشه و در تمام طول سال سبز هستند، مربوطند به گاهنبار امرداد که نماد بی‌مرگی و نگهبان گیاهان است.

به غیر از این نمادها خوراکی‌های دیگری هم سر سفره قرار می‌گیرند؛ مثل نان کماج و نان روغنی که می‌گویند برای خیر و برکت است. برای این‌که اوستا بخوانند و تبرک باشد برنج و خورش ساده بر سر سفره می‌گذارند و برای نمادی از نگهبانی هم از حیوانات مفیدی که به زندگی ما برکت می‌دهند، شیر و تخم‌مرغ را بر سر سفره قرار می‌‌دهند. بعد از نیایش همگی با هم بر سر سفره می‌نشینند و غذا می‌خورند و در انتها باقی غذاها بین فقیران و بینوایان پخش می‌شود.

جشن میانه پاییز 

جشن میانه در میان شش گاهنبار

زرتشتیان معتقدند که آفرینش در شش هنگام اتفاق افتاده است. به همین خاطر آیینی به نام شش گاهنبار دارند. گاهنبار ترکیبی است از کلمه گاهان و بار و به معنی زمان به نتیجه رسیدن بار و دسترنج است.

می‌گویند این آیین در زمان اولین سلسله‌ی پادشاهان در اساطیر ایرانی به وجود آمده است؛ یعنی دوره‌ای به نام دوره‌ی پیشدادی که جمشید پادشاه بود. این شش گاهنبار به این خاطر است که در آن‌ها نعمت‌های خداوند را سپاس گویند و در کنار آن بخشش و نیکی کنند و طوری از نظر زمانی قرار گرفته‌اند که هنگام برداشت محصول است یا زمانی که مردم حاصل دسترنج خود را به دست می‌آورند.

گاهنبار اول روز 45ام سال است که می‌شود 15 اردیبهشت و زمان سرسبزی زمین است و در این هنگام آسمان آفریده شده است. گاهنبار دوم روز 150ام سال است و می‌شود 15 تیرماه و در این هنگام آب آفریده شده است. گاهنبار سوم روز 180ام سال است که می‌شود 30 شهریور یعنی زمان برداشت گندم و خرمن‌کوبی و در این هنگام زمین آفریده شده است. گاهنبار چهارم روز 210ام سال است که می‌شود 30 مهر و آغاز سرماست؛ گیاه در این هنگام آفریده شده است. گاهنبار پنجم 290امین روز سال است که می‌شود 20 دی و زمان استراحت کشاورزان و دامداران و آرامش میان زمستان است؛ در این هنگام جانوران آفریده شده‌اند. گاهنبار ششم هنگام اعتدال بهار و فروردین است و موقعیتی که روز و شب با هم برابر می‌شوند؛ در این هنگام انسان آفریده شده است.

جشن‌های گاهنبار هر کدام پنج روز طول می‌کشند و روز پنجم مهم‌ترین روز است. چون چهار روز دیگر روز تدارکات جشن است و روز پنجم جشن بزرگ اتفاق می‌افتد. درست مانند گاهنبارها که در گاهنبار پنجم همه‌چیز آفریده شده تا در گاهنبار ششم انسان پا به عرصه‌ی وجود بگذارد.

جشن میانه پاییز؛ گاهنبار چهارم

جشن میانه پاییز جشن گاهنبار چهارم است و در زبان زرتشتی و اوستایی به آن اَیاثرِم می‌گویند. اکنون این جشن را در روز 15 آبان برگزار می‌کنند که درست میانه‌ی پاییز است. اما در برخی متون اساطیری این جشن را در روز 30 مهر هم دیده‌اند.

معنی ایاثرم یا ایاسریمه یعنی شروع شدن سرما. درست در همین هنگام است که هوا سردی خود را آغاز می‌کند طوری که کوهستان‌ها سرد می‌شود و چوپانان مجبورند گوسفندان خود را از میان مراتع کوهستانی که در بهار و تابستان سرسبز هستند، پایین بیاورند و خود را برای سرمای زمستان آماده کنند. به همین خاطر جشنی برای شکرگزاری برپا می‌کنند تا بتوانند سرما را به سلامت آغاز کنند.

جشن میانه پاییز پیوند نزدیکی با زندگی مردمان زمانه‌اش دارد و با برگزاری این آیین آن‌ها خود را برای ورود به زمستان و سختی‌هایش آماده می‌کنند. در گذشته زمستان بسیار طولانی و سرد بوده است. همه باید خود را برای این سرما آماده می‌کردند. باید در روزهای گرم سال به ذخیره‌ی غذا برای زمستان می‌پرداختند. خشک‌کردن و نمک‌سود کردن بخشی از شیوه‌ی نگهداری غذا برای زمستان است. چون زمستان دیگر چیزی نمی‌روید. حبوبات، گندم، برنج و ... را همگی باید در فصل‌های گرم تهیه و انبار می‌کردند تا در فصل سرد سال بتوانند غذای کافی داشته باشند. تمامی این جشن‌ها باعث نزدیکی مردم به هم می‌شد و غیر از آن نیایش و اعتقاد روحی و قلبی باعث می‌شد تا سختی‌ها را با قدرت بیشتری پشت سر بگذارند. جشن میانه این چنین مهم و تأثیرگذار بوده است.

جشن میانه پاییز 

گاهنبار چیست؟

گاهنبار از ترکیب دو کلمه گاهان و بار تشکیل شده است، گاهان به معنای زمان و بار به معنای نتیجه (ثمر) است، پس گاهنبار به معنای زمان به ثمر رسیدن است.

گاهنبار همان شش روزی است که اورمزد دنیا را آفریده و در اول هر گاه باید یک جشن برگزار شود. آیین شش گاهنبار در شاهنامه آمده و بسیار قدیمی است و به اوایل دوره پیشدادی می رسد. هر سال دارای شش گاهنبار است و برای هر کدام از گاهنبارها پنج روز جشن گرفته می شود، زرتشتیان در هر گاهنبار به خیرات و اطعام می پردازند و از درگاه اهورامزدا برای آفرینش جهان سپاسگزاری می کنند.

شش گاهنبار مهم ایران عبارتند از:

میدیوزرم:

گاهنبار اول یا میدیوزرم که در آن آسمان آفریده شده و برابر با 15 اردیبهشت است.

میدیوشم:

گاهنبار دوم یا میدیوشم که در آن آب آفریده شده و برابر با 15 تیرماه برگزار می شود.

پیتی شهیم:

پیتی شهیم یا گاهنبار سوم که در آن زمین آفریده شده و برابر با 31 شهریور ماه برگزار می شود.

ایاثرم (ایاسرم):

ایاثرم یا گاهنبار چهارم که در آن گیاه آفریده شده و برابر با 15 آبان برگزار می شود و به معنای آغاز سرماست.

میدیارم:

میدیارم یا گاهنبار پنجم است که در آن جانوران آفریده شده و برابر با 20 دی ماه برگزار می شود که هنگامی که مردم، چوپانان و کشاورزان در آرامشند . میدیارم به معنای میان دی ماه، میان آرامش و میان زمستان است.

همس پت میدیم:

همس پت میدیم یا گاهنبار ششم است که روز آفرینش مردمان بوده است و در روز آغاز اعتدال بهاری و برابر شدن ساعت های روز و شب برگزار می شود.

آشنایی با جشن باستانی میانه پاییز (ایاثرم)

اَیاثْرِم که در زبان اوستایی اَیاثْرِمَه نیز خوانده می شود، در این روز چوپانان گله های گوسفند را از چراگاه های تابستانی به محل زمستانی خود می آوردند. در این روز خداوند گیاهان را آفریده است.

جشن میانه پاییز 

مهمترین اشیایی که بر سر سفره گاهنبارها می گذاشتند :

• مجمر آتش و چراغ روغنی.
• ظروف مسی
• میوه
• آب
• مورد و سرو

در روز 15 آبان اگر به بعضی از شهرهای ایران مانند کرمانشاه یا شهرهایی که هم‌وطنان زرتشتی‌مان در آن جا زندگی می‌کنند، سفر کنید مردم را در حال برگزاری جشن یا مراسم ویژه ای می‌بینید. این مراسم به مناسبت جشن میانه است.