سرطان تخمدان چیست؟ علائم و راه‌های تشخیص و درمان

سرطان تخمدان (به انگلیسی ovarian cancer) وقتی در رحم بیمار افزایش پیدا می‌نماید که سلول های بیمار به صورت غیر طبیعی در تخمدان شروع به تولید و تکثیر خارج از کنترل و تشکیل توده و یا تومور می‌کنند.

سرطان تخمدان چیست؟

دستگاه تناسلی زنان شامل رحم، لوله های رحمی (لوله های فالوپ) و تخمدان ها است. تخمدان ها حاوی تخمک ها می‌باشند و استروژن و پروژسترون را ترشح می‌کنند. سرطان تخمدان در اثر تغییر در تعداد و اندازه و رشد بیش از حد و غیر طبیعی سلول های تخمدان، می‌تواند ایجاد شود. گاهی تشخیص سرطان تخمدان مشکل است و یا دیر تشخیص داده می‌شود و سرطان می‌تواند وارد حفره شکم و لگن گردد. سرطان تخمدان عامل 5/2 درصد بدخیمی ها و پنجمین سرطان شایع در میان خانم ها است.

علائم سرطان تخمدان

ابتدایی ترین علائم سرطان تخمدان شامل موارد ذیل است:

• ورم و نفخ شکم
• احساس سیری کاذب
• تکرر ادرار
• درد و ناراحتی در ناحیه شکم و لگن

دیگر علائم سرطان تخمدان شامل موارد زیر است:

• کمردرد
• احساس درد در هنگام رابطه جنسی
• یبوست
• خستگی
• سوء هاضمه
• بروز تغییرات در سیکل قاعگی
• خون ریزی غیر طبیعی واژینال
• آکنه

در صورتی که علائم گفته شده بیش از 2 هفته به طول انجامد، باید پیگیری شود و علت ایجاد آن مشخص گردد.

تشخیص سرطان تخمدان:

از روش ها و تکنیک های مختلفی برای تشخیص سرطان تخمدان می‌توان استفاده کرد مانند:

معاینه لگنی: 

جهت بررسی بخش خارجی دستگاه تناسلی، واژن و سرویکس معاینه لگنی انجام می‌گیرد.

تست های تصویری: 

از سونوگرافی و CT-Scan جهت بررسی شکم، لگن و ساختار تخمدان ها و در نهایت تشخیص سرطان تخمدان استفاده می‌شود.

شمارش گلبول های قرمز خون: 

انجام آزمایش CBC یا شمارش گلبول های قرمز خون نیز می‌تواند در تشخیص سرطان تخمدان مؤثر باشد.

بررسی آنتی ژن CA125: 

در سرطان تخمدان ممکن است آنتی ژن CA125 افزایش یابد.

بررسی سطح هورمون HCG: 

در تومور تخمدانی ژرم سل احتمال افزایش هورمون HCG وجود دارد و می‌توان برای تشخیص سرطان تخمدان از بررسی سطح این هورمون استفاده کرد.

بررسی آنزیم لاکتات دهیدروژناز: 

همچنین در سرطان تخمدانی ژرم سل ممکن است آنزیم لاکتات دهیدروژناز افزایش یابد که به عنوان یکی از علائم سرطان تخمدان در نظر گرفته می‌شود و یکی از روش ها برای تشخیص سرطان تخمدان است.

اندازه گیری استروژن و تستوسترون: 

میزان این دو هورمون در سرطان استرومائی افزایش می‌یابد.

بررسی آنزیم های کبدی: 

در صورت متاستاز سرطان به کبد، میزان آنزیم های کبدی افزایش یافته که بررسی آن یکی دیگر از روش های تشخیص سرطان تخمدان است.

بیوبسی تخمدان: 

انجام بیوبسی در تشخیص سرطان تخمدان ضروری است. هنگام بیوبسی بافت کوچکی از تخمدان را برداشته و سلول های آن بررسی می‌شوند.

جراحی: 

گاهی تا انجام جراحی و یا برداشتن تخمدان ها نمی‌توان تخمدان ها را از نظر ابتلا به سرطان بررسی کرد.

آزمایش ژنتیک BRCA1و BRCA2: 

خطر سرطان پستان و تخمدان در افرادی که درساختار DNA دو ژن BRCA1 و BRCA2 دارای جهش می‌باشند، افزایش می‌یابد. نتیجه مثبت در بررسی این تست بیانگر وجود جهش و افزایش احتمال سرطان تخمدان و یا پستان است و نتیجه منفی نشانگر نبودن جهش ژنی و یا عدم تشخیص سرطان تخمدان است.

لازم به ذکر است تست پاپ اسمیر به عنوان یک روش غربالگری برای تشخیص سرطان تخمدان نیست، زیرا نمونه پاپ اسمیر از سرویکس (دهانه رحم) تهیه می‌شود. در مواردی نادر، اگر سرطان تخمدان به لوله فالوپ، رحم و سرویکس راه یابد، امکان مشاهده سلول های سرطانی در تست پاپ اسمیر وجود دارد. تاکنون یک روش غربالگری مشخص برای سرطان تخمدان وجود نداشته است.

روش های تشخیص متاستاز سرطان تخمدان

انجام آزمایش ادرار: 

جهت بررسی وجود عفونت یا خون در ادرار که ممکن است به علت متاستاز به کلیه ها و مثانه رخ دهد، آزمایش ادرار انجام می‌گیرد.

X-ray از قفسه سینه: 

برای بررسی متاستاز سرطان به ریه ها می‌توان از X-ray استفاده کرد.

انمای باریوم: 

جهت شناسایی متاستاز به کلون (روده) و مقعد، انمای باریوم انجام می‌شود.

چه کسانی به سرطان تخمدان مبتلا می‌شوند؟

هر ساله تعداد زنان زیادی به سرطان تخمدان مبتلا می‌شوند. میانگین سنی در تشخیص 63 سال است. این بیماری هشتمین سرطان رایج در زنان استرالیا است. سرطان تخمدان، بیشتر در زنان بالای 50 سال دیده می‌شود.

انواع سرطان تخمدان

انواع زیادی از سرطان های تخمدان وجود دارد و سه نوع متداول در زیر ذکر شده است. برخی از خانم ها (معمولاً خانم های جوان) مبتلا به تومور تخمدان مرزی (borderline ovarian) هستند. این بیماری سرطان محسوب نمی‌شود زیرا اگرچه می‌تواند گسترش یابد اما معمولاً به ارگان های دیگر حمله نمی‌کند. به همین دلیل، تومورهای مرزی”borderline” به عنوان تومورهایی با پتانسیل بدخیم سطح پایین شناخته می‌شوند.

1- اپیتلیال(Epithelial)

اپیتلیال در لوله های فالوپ، روی سطح تخمدان (اپیتلیوم) یا در محیط صفاقی (“peritoneum” آب شامه شکم یا پاشام شکم یا کاواک پوش) شروع می‌شود.

اپیتلیال شایع ترین نوع سرطان تخمدان (حدود 9 از 10 مورد) است.

زیرگروه ها شامل سرطان های سلولی سروز، مخاطی، اندومتریویید (endometrioid) هستند.

معمولاً در زنان بالای 60 سال دیده می‌شود.

2-سلول تخم (Germ cell)

در سلول های تولیدکننده تخم (جوانه زا) شروع می‌شود.

جوانه زا نوع نادر سرطان تخمدان (حدود 4٪ موارد) است.

معمولاً در نوجوانان و زنان زیر 40 سال دیده می‌شود.

3-سلول استروما Stromal (یا تومورهای جنسی، سلول نطفه جنسی)

سرطان نادر که در سلول های تولیدکننده هورمون های زنانه ی استروژن و پروژسترون شروع می‌شود.

معمولاً در زنان بین 40 تا 60 سال رخ می‌دهد.

استروما ممکن است هورمون های اضافی مانند استروژن تولید کند.

تومورهای مرزی “Borderline” –تومورهای بدخیم مرزی دارای سلول های غیرطبیعی هستند و امکان سرطانی شدن آن ها وجود دارد اما معمولاً سرطانی نمی‌شوند. این بیماری معمولاً در تخمدان می‌ماند و اگر در یک تخمدان پیدا شود، باید تخمدان دیگر را هم برای یافتن نشانه های بیماری به دقت وارسی کرد.

مراحل سرطان تخمدان

مراحل سرطان تخمدان بر اساس اندامی که سرطان در آن ظهور می‌کند به مراحل متفاوتی تقسیم می‌شود که به قرار زیر است:

مرحله اول: 

سرطان فقط تخمدان ها را در بر می‌گیرد. این مرحله دارای سه حالت مختلف است:

1A: سرطان فقط در یکی از تخمدان ها است.

1B: سرطان، هر دو تخمدان را در بر می‌گیرد.

1C: سلول های سرطانی وارد بافت های خارج تخمدان می‌شوند.

مرحله دو:

در این مرحله سلول های سرطانی به نواحی دیگر لگن می‌رسند و به دو صورت ممکن است مشاهده گردند:

2A: سلول های سرطانی لوله های فالوپ (لوله های رحمی) را درگیر می‌کنند.

2B: سلول های سرطانی در روده و مقعد گسترش می‌یابند.

مرحله سه:

مرحله سوم سرطان تخمدان به سه حالت ممکن است رخ دهد:

3A: سرطان وارد حفره شکمی و غدد لنفاوی می‌شود.

3B: سلول های سرطانی به خارج طحال و کبد می‌رسند.

3C: سلول های سرطانی در شکم دیده می‌شوند ولی هنوز وارد کبد و طحال نشده اند.

مرحله چهار:

تومور تخمدان متاستاز داده و وارد کبد و ریه می‌شود:

4A: سلول های ریه سرطانی شده اند.

4B: سلول های سرطانی به درون طحال، کبد و حتی اندام های دور دست مانند پوست و مغز می‌رسند.

روش های درمان سرطان تخمدان

روش های جراحی، شیمی درمانی و هورمون درمانی از اصلی ترین روش ها جهت درمان سرطان تخمدان می‌باشند.

جراحی:

• برداشتن یک تخمدان: در مراحل ابتدائی سرطان تخمدان با برداشتن یک تخمدان، امکان حفظ تخمدان دیگر، لوله فالوپ (لوله رحمی) و باروری وجود دارد.
• برداشتن دو تخمدان: اگر هر دو تخمدان سرطانی باشند، تخمدان ها و لوله های فالوپ (لوله های رحمی) برداشته می‌شوند اما چون رحم وجود دارد، همچنان احتمال باروری با جنین یا تخمک فریز شده و یا تخمک یا جنین اهدایی وجود دارد.
• برداشتن تخمدان ها و رحم: در صورتی که سرطان مهاجم باشد، ممکن است تخمدان ها، لوله های فالوپ و رحم هم برداشته شوند.
• جراحی پیشرفته سرطان: در این حالت شیمی درمانی به دنبال جراحی جهت درمان سرطان تخمدان انجام شود.

شیمی درمانی: 

در روش شیمی درمانی که به عنوان یکی از اصلی ترین روش ها برای درمان سرطان تخمدان مورد استفاده قرار می‌گیرد، داروهای خوراکی یا تزریقی جهت از بین بردن سلول های سرطانی تجویز می‌گردند. شیمی درمانی گاهی قبل از جراحی و گاهی بعد از جراحی استفاده می‌شود.

هورمون تراپی (هورمون درمانی):

یکی دیگر از روش های درمان سرطان تخمدان، هورمون درمانی است. هورمون درمانی بیشتر در درمان سرطان های تخمدان استرومال به کار می‌رود و در موارد نادر در سرطان اپی تلیال استفاده می‌شود. داروهای هورمون درمانی شامل موارد زیر است:

• داروهای آگونیست آزاد کننده LH: این داروها که به آن ها آگونیست GNRH نیز گفته می‌شود، باعث توقف تولید استروژن می‌گردند و با کاهش میزان استروژن حالتی شبیه به پیش یائسگی (پره منوپوز) ایجاد می‌کنند. دوره درمان این داروها 13 ماه است.
• تاموکسیفن: تاموکسیفن خاصیت آنتی استروژن دارد و به عنوان درمان سرطان تخمدان استرومائی است. به دلیل خاصیت آنتی استروژنی تاموکسیفن، ممکن است اثرات جانبی مانند گرگرفتگی و خشکی واژن، مشاهده گردد.
• داروهای مهار کننده آروماتاز: داروهائی هستند که آنزیم آروماتاز را مهار می‌کنند. بنابراین تخمدان ها تولید استروژن را متوقف نمی‌کنند. داروهای مهار کننده آروماتاز در درمان سرطان استرومائی تخمدان استفاده می‌شود.
• درمان هدفمند: گاهی در درمان سرطان از تکنیک درمان هدفمند استفاده می‌شود. در این روش دارو فقط بر روی سلول های سرطانی اثر دارد.
• درمان های حمایتی: درمان های حمایتی شامل مراقبت هایی است که توسط خانواده فرد مبتلا به سرطان تخمدان و پزشک او انجام می‌گیرد تا میزان علائم بیماری و درد کاهش یابد.

احتمال سرطان تخمدان پس از هیسترکتومی

پس از انجام هیسترکتومی (برداشتن رحم) نیز احتمال سرطان تخمدان وجود دارد و میزان خطر آن به نوع هیسترکتومی بستگی دارد، به این صورت که اگر در هیسترکتومی رحم و لوله های فالوپ برداشته شوند احتمال ابتلا به سرطان وجود دارد، اما اگر در هیسترکتومی، رحم، سرویکس و لوله های فالوپ برداشته شوند، احتمال سرطان تخمدان بسیار اندک خواهد بود.

چه عواملی باعث ایجاد سرطان تخمدان می‌شود؟

علل اکثر سرطان های تخمدان ناشناخته است، اما عوامل موثر شامل موارد زیر است:

• سن – سرطان تخمدان در زنان بالای 50 سال و در زنانی که قاعدگی آن ها متوقف شده است (از زمان یائسگی) شایع است و ریسک آن، با افزایش سن بیشتر می‌شود.
• عوامل ژنتیکی – تا 20٪ از سرطان های تخمدان سروز (شایع ترین زیرگروه سرطانی) به یک ژن ارثی معیوب مرتبط است و بخش کمتری از انواع دیگر سرطان تخمدان نیز مربوط به نقص های ژنتیکی است.
• سابقه خانوادگی – داشتن یک یا چند خویشاوند خونی نزدیک یا از اجداد که مبتلا به سرطان تخمدان، سینه، روده یا رحم شدند.
• تاریخ تولید مثل – زنانی که فرزندی نداشته اند یا فرزندان بالای 35 سال دارند (مدت طولانی تولید مثل نداشته اند) ممکن است کمی بیشتر در معرض خطر باشند.
• عوامل موثر در شیوه زندگی – مانند سیگار کشیدن و اضافه وزن در ابتلا به سرطان، موثر هستند.
• عوامل هورمونی – از جمله بلوغ زودرس یا تاخیر در یائسگی یا استفاده از درمان جایگزین هورمون استروژن (HRT) به مدت پنج سال یا بیشتر موثر است.

برخی از عوامل، ریسک ابتلا به سرطان تخمدان را کاهش می‌دهد. این موارد شامل تولید مثل، شیردهی، استفاده از قرص ضدبارداری خوراکی طی چند سال و بستن لوله های فالوپ (بستن لوله) یا برداشتن آن ها است.

عوامل ژنتیکی در سرطان تخمدان چقدر مهم هستند؟

بیشتر زنانی که به سرطان تخمدان مبتلا هستند، سابقه خانوادگی این بیماری را ندارند.

برخی از خانم ها دارای یک ژن معیوب ارثی هستند که خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهد. با این وجود، تمام زنانی که ژن معیوب را به ارث می‌برند، مبتلا به سرطان تخمدان نیستند و همه زنانی که ژن معیوب ارثی دارند، سابقه خانوادگی سرطان ندارند.

اصلی ترین بیماری ژنتیکی که باعث افزایش ریسک ابتلا به سرطان تخمدان شناخته شده است، سرطان ارثی پستان/تخمدان که معمولاً در اثر تغییر در ژن های BRCA1 و BRCA2 ایجاد می‌شود، است. سندرم لینچ(Lynch) مرتبط با سرطان تخمدان کم تر رایج است. در حدود 15-20٪ از زنان مبتلا به سرطان تخمدان در یکی از ژن های BRCA یا سایر ژن های مشابه دارای تغییر یا جهش هستند.

سایر بیماری های ژنتیکی هم چنان کشف می‌شوند و غالباً در آزمایش های ژنتیکی در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارند. آزمایش ژنتیک با هدف شناسایی ژن های معیوب ممکن است خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.

بسیاری از زنانی که به سرطان تخمدان مبتلا هستند، واجد شرایط تخفیف Medicare (برای افراد بالای 65 سال که برای درمان، حمایت می‌شوند.) به منظور آزمایش ژنتیکی هستند. متخصص شما یا یک مرکز سرطانی، آمادگی شما را برای تست خون ارزیابی می‌کند و با اطلاع شما، به بررسی BRCA1، BRCA2 یا جهش های مشابه دیگر می‌پردازد. دانستن این که آیا شما یک ژن معیوب خاص دارید، ممکن است به تعیین گزینه های درمانی مناسب کمک کند.

اگر ژن معیوب سرطان ایجاد شود، آزمایش با بودجه Medicare می‌تواند به سایر اعضای خانواده که علامتی از سرطان ندارند، ارائه شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد آزمایش ژنتیک، با متخصص سرطان یا مرکز سرطان خانوادگی خود صحبت کنید.

ساختار تخمدان ها

تخمدان ها بخشی از سیستم تولید مثل زن هستند که شامل لوله های فالوپ، رحم (بطن)، دهانه رحم (گردنه رحم)، مهبل (کانال تولد بچه) و ولوا “vulva” (دستگاه تناسلی خارجی زنان) نیز می‌شود.

تخمدان ها دو عضو کوچک و به شکل انگور هستند. آن ها در قسمت تحتانی شکم (حفره لگن) یافت می‌شوند. در هر طرف رحم، نزدیک به انتهای لوله های فالوپ، یک تخمدان وجود دارد.

هر تخمدان از این موارد تشکیل می‌ شود:

• سلول های اپیتلیال: در قسمت خارج تخمدان در لایه ای معروف به اپیتلیوم یافت می‌شود.
• سلول های تخم (جوانه زا یا ژرمینال): که در داخل تخمدان ها یافت می‌شوند. این سلول ها در نهایت به تخم های کامل تبدیل می‌شوند.
• سلول های استرومالی “Stromal”: بافت هم بند (پشتیبان) را در تخمدان ها تشکیل می‌دهند و هورمون های زنانه استروژن و پروژسترون را تولید می‌کنند.

هر ماه تخمدان ها در فرآیندی به نام تخمک گذاری تخمک (سلول نطفه ماده) را آزاد می‌کنند. تخمک از لوله فالوپ به داخل رحم می‌رود. اگر تخمک توسط اسپرم بارور شود، خود را درون آستر رحم کاشته و جنین (بچه) در آن رشد می‌کند. اگر تخمک توسط اسپرم بارور نشود، آستر ریخته می‌شود و از طریق واژن از بدن خارج می‌شود. این جریان به عنوان دوره زنانه (قاعدگی) شناخته می‌شود.

استروژن و پروژسترون باعث تخمک گذاری و قاعدگی می‌شوند. با پیر شدن یک زن، تخمدان ها به تدریج کمتر از این هورمون ها تولید می‌کنند. هنگامی که سطح استروژن و پروژسترون به اندازه کافی پایین بیایند، دوره های زن نامنظم می‌شود و در نهایت متوقف می‌شود. این موضوع به یائسگی در زنان معروف است. پس از یائسگی، دیگر بچه دار شدن غیرممکن می‌شود. تخمدان ها نیز کوچک تر می‌شوند.

برای تشخیص و درمان بیماری سرطان تخمدان، به کدام متخصص مراجعه می‌کنند؟

برای تشخیص و یا درمان سرطان تخمدان در ابتدا به متخصص زنان و زایمان مراجعه می‌کنند و بعد از انجام آزمایشات کامل جهت تشخیص بیماری و در صورت مشکوک و یا مثبت بودن سرطان، متخصص توصیه می‌کند به انکولوژیست زنان، جهت ادامه درمان مراجعه شود.

انکولوژیست ها در مورد سرطان های خانم ها تخصص دارند و به روش های درمان آگاه هستند.

ممکن است جهت درمان بیماری به مراکز درمانی ای که پزشکان و متخصصین حوزه سرطان رحم حضور دارند، مراجعه شود.

در بخشی از مراکز درمانی، آزمایشات نوین بالینی نیز توصیه و انجام می‌شود که با توجه به نظر و رضایت بیمار، ممکن است برای درمان سرطان، آغاز گردد.

درمان سرطان تخمدان از راه جراحی، با هدف حذف و برداشتن رحم، تخمدان ها، لوله های فالوپ، و گره های لنفاوی انجام می‌شود. افراد اغلب به دنبال پزشک فوق تخصص برای درمان بیماری هستند که صحیح آن متخصص انکولوژی زنان است.

علائم عود سرطان تخمدان و راه درمان آن چیست؟

سرطان تخمدان برای بسیاری از خانم ها، پس از درمان و یک دوره بهبودی برمی گردد. این موضوع به عنوان بازگشت بیماری (عود بیماری) شناخته می‌شود.

گاهی در خانم هایی که برای اولین بار به سرطان تخمدان اپیتلیال پیشرفته مبتلا شده اند حتی پس از پاسخ مثبت به جراحی اولیه و شیمی درمانی، سرطان عود می‌کند. معمولاً هرچه زمان پایان دوره اول (درمان تا عود) طولانی تر باشد، پاسخ بهتری برای درمان خواهدبود.

در بسیاری از خانم ها بیماری عود می‌کند؛ در فواصل طولانی تا بازگشت بیماری، نیازی به درمان سرطان ندارند.

متداول ترین درمان سرطان تخمدان برگشتی اپیتلیال، شیمی درمانی یا درمان هدفمند است. داروهای مورد استفاده بستگی به داروهایی دارد که در ابتدا به شما داده شده است؛ طول بهبودی و اهداف درمانی نیز در تصمیم گیری مهم است. اگر پاسخ مثبتی به درمان داده اید و سرطان به مدت شش ماه یا بیشتر از آن باقی مانده است، ممکن است داروهای مورد استفاده در ابتدای درمان، دوباره تجویز شوند.

داروهای جدید دائماً در حال تولید هستند. غربالگری ژنتیکی و درمان هدفمند، گزینه های درمانی جدیدی را برای زنان مبتلا به سرطان تخمدان ارائه می‌دهند. در مورد آخرین تحولاتی که از طریق آزمایشات بالینی در دسترس هستند با پزشک خود صحبت کنید. این را بدانید که تصمیم نهایی جهت انتخاب روش های درمان با شما است.پس با آرامش و نگاهی دقیق، تصمیم بگیرید.

سوالات متدوال