hamburger menu
search

redvid esle

redvid esle

رویداد ایران > سبک زندگی > سرگرمی > شب یلدا در تقویم سال 1403؛ تاریخچه کهن بلندترین شب سال

شب یلدا در تقویم سال 1403؛ تاریخچه کهن بلندترین شب سال

1402/12/20 , 13:34
شب یلدا در تقویم 1403 و تاریخچه این شب کهن ایرانیان باستان و آیین های مربوط به بلندترین شب سال را در ادامه برایتان آورده ایم:

شب یلدا طولانی ترین شب سال است که از قدیم در بین ایرانیان با برگزاری آیین و مراسم ویژه ای همراه بوده است.

شب یلدا در سال 1403 چند شنبه است؟

شب یلدا 1403 روز جمعه 30 آذر است.

تاریخ شب یلدا در تقویم سال 1403 چه روزی است؟

تاریخ شب یلدا در تقویم سال 1403 روز جمعه 30 آذر است.

تاریخ شب یلدا در تقویم شمسی برابر است با : روز جمعه 30 آذر سال 1403

تاریخ دقیق شب یلدا در تقویم قمری برابر است با : روز جمعه 19 جمادی الثانيه 1446

تاریخ دقیق شب یلدا در تقویم میلادی برابر است با :روز جمعه 20 دسامبر سال 2024

شب یلدا
 شب یلدا

تاریخچه شب یلدا

شب یلدا یا شب چله یکی از قدیمی ترین جشن های ایرانی است که مثل نوروز و چهارشنبه سوری از تاریخ و پیشینه قدیم ایران به یادگار مانده. شب یلدا در واقع از زمان غروب آفتاب در آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر شروع می‌شود و با طلوع آفتاب در اولین روز زمستان یعنی اول دی به پایان می‌رسد.
تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا در ایران و جهان
 شب یلدا

تاریخچه شب یلدا به گذشته های بسیار دور بر می‌گردد. اما قدمت دقیقش مشخص نیست. برخی باستان شناسان، تاریخ شب یلدا را هفت هزار ساله می‌دانند. آنها به ظروف سفالی دوره پیش از تاریخ، استناد می‌کنند. این ظروف دارای نقوش حیوانیِ ماه های ایرانی، مانند قوچ و عقرب هستند. البته این نقوش در کتیبه ها و یافته های باستان شناسی کمیاب اند. اما باستان شناسان معتقدند، می‌شود آیین مربوط به شب یلدا را تا هفت هزار سال قبل، ردیابی کرد.

تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا در ایران و جهان

با همه ی اینها آنچه به عنوان شب یلدا رسمیت یافته، به حدود ۵۰۰ سال، قبل از میلاد برمی گردد. یلدا در زمان داریوش یکم به تقویم رسمی ایرانیان باستان، وارد شده است. تقویمی که برگرفته از گاه شماری بابلی ها و مصری ها ست.

یلدا یعنی چه؟

یلدا واژه ای سُریانی به معنای زایش و تولد است. سریانی زبانی بود که در میان مسیحیان رواج داشت. دقیقا مشخص نیست که واژه یلدا چه زمان و چطور وارد زبان فارسی شده است. از تاریخ اینطور بر می‌آید که، مسیحیان اولیه که در روم زندگی سختی داشتند و عده ای از آنان به ایران مهاجرت می‌کنند. به علت نزدیکی فرهنگی، این واژه سریانی به فارسی راه پیدا می‌کند.

شب چله یعنی چه؟

شب چله در حقیقت همان شب یلدا ست.ایرانیان در زمان های قدیم، یک نوع تقویم کلی نگر هم داشتند. آنها دو موقع از سال را به نام چله می‌شناختند. چله تابستان که از تیر شروع می‌شد و چله زمستان که از دی ماه. چله ها هر کدام به دو دوره تقسیم می‌شدند؛ چله بزرگ و چله کوچک. چهل روز ابتدایی را چله بزرگ و بیست روز بعد را چله کوچک می‌نامیدند.

چله بزرگ زمستان، که درست بعد از شب یلدا آغاز می‌شود؛ شروع زمستان است و تا دهم بهمن طول می‌کشد. پس از آن، چله کوچک شروع و تا اول اسفند ادامه دارد.


دلایل برپایی جشن شب یلدا

باور های کهن ایرانی بر اساس اسطوره ها و شناخت رویداد های کیهانی شکل گرفته است. روایت های مختلفی از علت برگزاری جشن شب یلدا وجود دارد.

روایت اول: پیروزی روشنایی و نور بر ظلمت و تاریکی

در روزگاران باستان، زندگی مردم بر پایه کشاورزی و دامپروری بود؛ آنها تاثیر نور و تاریکی؛ و گرما و سرما را بر زندگی شان می‌دیدند. از تاثیراتی که می‌گرفتند؛ به این نتیجه رسیده بودند که، نور، روز و خورشید، نماد آفریدگار و نیکی ست. در مقابلِ آن، شب و سرما نشانه های اهریمن و پلیدی.

به این ترتیب آنها آخرین روز پاییز، که بلندترین شب سال است، جشن می‌گرفتند. چرا که فردای آن، روز ها کم کم طولانی تر شده و آفریدگار بر اهریمن نور بر تاریکی پیروز می‌شود.


شب تولد مهر و میترا (خورشید) و آغاز خلقت؛ روایت دوم 

آیین مهر یا میترائیسم در ایران قبل از دین زرتشتی رواج داشت. این آیین برپایه پرستش میترا (مهر) قرار گرفته بود. میترا از ایزدان هند و ایرانی است. او از یک طرف نماینده عشق و محبت است؛ و از طرفی واسطه ی بستن پیمان هاست. او عهد نگهداشتن و راستگویی را نمایندگی می‌کند. مهر همچنین داورِ میان جنگاوران بوده و دروغگویان و عهد شکنان را مجازات می‌کند. نماد این ایزد حلقه است. برخی ادعا می‌کنند، پیشینه حلقه ازدواج به همین اسطوره می‌رسد. خورشید هم نماد ظاهری میترا ست.

تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا در ایران و جهان

مهرپرستان شب یلدا را شب تولد میترا (ایزد مهر) می‌دانستد. اینگونه که در شبی دراز و سرد، ایزد مهر در یک غار گود و کم ارتفاع ظهور می‌کند و خورشید را به ارمغان می‌آورد.

بعضی بررسی ها هم به این نتیجه رسیده اند که، در شب یلدا پیامبری متولد می‌شود. این تولد در سال ۵۱ پادشاهی اشکانیان که برابر با سال ۱۹۶ میلادی ست اتفاق می‌افتد. پیامبری شب هنگام در دریا زاده می‌شود؛ که او را دو دلفین از آب بیرون می‌آورند. در آیین مهر آب اهمیت ویژه ای داشته است.

شب یلدا و مسیحیت

مذاهب مختلف مسیحی، میلاد مسیح را در یکی از روز های نزدیک به انقلاب زمستانی برگزار می‌کنند. سال نو آنها که در یازدهم دی ماه شروع می‌شود؛ نزدیک به شب یلدا ست. برخی از تاریخ پژوهان و باستان شناسان عقیده دارند که تقویم میلادی با اندک تغییراتی، ادامه میلاد خورشید بوده که بعدها آن را به میلاد مسیح نسبت داده اند. از دیدگاه آنها، این تقویم در روم، در قرن چهارم پس از میلاد به وجود آمده است.

تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا در ایران و جهان

بررسی شب یلدا در کتاب های تاریخی

ابوریحان بیرونی دانشمند قرن چهارم هجری شمسی در آثار الباقیه در مورد شب یلدا می‌گوید:

«و نام این روز میلاد اکبر است و مقصود از آن، انقلاب شَتوی (زمستانی) است. گویند در این روز، نور از حد نقصان به حد زیادت خارج می‌شود و آدمیان به نَشو و نما آغاز می‌کنند و پری ها (دیوها) به ذَبول و فنا روی می‌آورند.»

تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا در ایران و جهان

همچنین ابوریحان بیرونی در کتاب قانون مسعودی ذکر کرده است: «اولین روز از دی ماه را خرم روز یا خُره روز می‌نامند. خور روز یعنی روز خورشید؛ روز تولد خورشید که شکست ناپذیر است. این روز منتسب به اهورامزدا است و یکی از روزهای چهارگانه جشن های دیگان (هم نام شدن روز و ماه) است.»

بنا به روایت ابوریحان بیرونی، تقویم کهن سیستانی، از آغاز زمستان شروع می‌شده. جالب این که ماه آغازین آن کریست نام داشته که شباهت زیادی با christ که در انگلیسی به معنای مسیح است دارد.

محمدحسین خلف تبریزی یلدا را اینطور معنی کرده: «یلدا، شب اول زمستان و شب آخر پاییز است که اول جَدْی و آخر قوس باشد؛ و آن درازترین شب ها ست در تمام سال؛ و در آن شب یا نزدیک به آن شب، آفتاب به برج جدی تحویل می‌کند؛ و گویند آن شب به غایت شوم و نامبارک است؛ و بعضی گفته اند شب یلدا یازدهم جدی است.»

شب چله (یلدا) از نظر علم نجوم

از آغاز تابستان، هر روز خورشید از جای دیروزش کمی نزدیک تر به جنوب طلوع می‌کند. به همین ترتیب موقع غروب هم از جای قبلش، کمی نزدیک تر به جنوب غروب می‌کند. این اتفاق، باعث می‌شود که خورشید هر روز از مرکز آسمان به سمت جنوب متمایل تر شود و طلوع و غروب زودتر اتفاق بیفتد. نتیجه آن کوتاه شده طول روز و افزایش زمان تاریکی است. در روز یکم دی، خورشید در زمان طلوع به پایین ترین حد جنوبیش، یعنی ۲۳.۵ درجه شرقی می‌رسد. این موقعیت زمین را انقلاب زمستانی می‌نامند. از این روز به بعد، مسیر جابه جایی های طلوع خورشید، معکوس می‌شود. یعنی نقاط طلوع و غروب از سمت جنوب دورتر می‌شوند و به شمال نزدیک تر. به همین ترتیب روز ها بلندتر و شب ها کوتاه تر می‌شوند. این رویداد در یکم تیر از نو تکرار می‌شود.

آداب و رسوم شب یلدا چیست؟

آداب و رسوم شب یلدا در طول زمان تغییر چندانی نکرده است.

آتش

قدیم دور کرسی می‌نشستند؛ قبل تر از آن دور آتش جمع می‌شدند؛ و الان بخاری ها مجلس را گرم می‌کنند. آتش در گذشته نماد خورشید بود و برپا کردن آتش به خاطر پاسداشتش انجام می‌شده است. البته برخی هم عقیده دارند که آتش را برای برطرف کردن نحسی اهریمن و تاریکی روشن می‌کردند. وظیفه این آتش از بین بردن و فراری دادن تاریکی و نیروهای اهریمنی بوده است.

مثل گویی یا قصه خوانی در شب یلدا

مثل گویی که نوعی شعرخوانی و داستان خوانی است در قدیم اجرا می‌شده. به این صورت که خانواده ها در این شب گرد هم می‌آمدند و پیرترها برای همه قصه تعریف می‌کردند.

مثل قصه های کوچک و داستان های غیر واقعی اند. بیشتر قهرمان های آن جانوران، دیوان و پریان هستند و برای سرگرمی و خوشایند کودکان گفته و یا نوشته می‌شوند.

در هر نقطه ای از کشور قصه های مربوط به فرهنگ خودشان رواج بیشتری دارد. مثلا آذربایجانی ها قصه حسین کرد شبستری می‌خوانند و خراسانی ها بیشتر از داستان های شاهنامه داستان سرایی می‌کنند.

فال حافظ در شب یلدا

معمولا در شب های یلدا بزرگ فامیل به دیوان حافظ تفالی می‌زند. به این ترتیب که مخاطب فال نیت کرده و بزرگ مجلس این جمله یا شبیه به این را می‌گوید: ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی…

تاریخچه و آداب و رسوم شب یلدا در ایران و جهان

بعد لای دیوان را باز می‌کند. غزل بالای سمت راست، جواب تفال است. اگر وسط غزل باشد، فال از ابتدای غزل که در صفحه پشت است، خوانده می‌شود. سه بیت از غزل بعدی نیز شاهد فال خواهد بود. بعد از خواندن غزل، فال را تفسیر می‌کند. اگر محتوای شعر مثبت باشد فال را خوب و اگر نباشد آن را بد می‌دانند. از آنجا که عمده غزلیات حافظ دارای محتوایی عرفانی، عاشقانه و امیدوارکننده است؛ فال ها معمولا روحیه بخشند.

شاهنامه خوانی

جزء جدایی ناپذیر دیگر شب یلدا، شاهنامه خوانی ست. این رسم از دیرباز در ایران رایج بوده. جذابیت شاهنامه خوانی به شیوه نقالی چند برابر می‌شود. متاسفانه این رسم نقالی در حال نابودی ست. باید خیلی خوش شانس باشید که در خانواده تان چنین فردی داشته باشید.

سفره شب یلدا

از جذاب ترین آیین های شب یلدا یا شب چله، سفره و خوردنی های آن است. سفره شب یلدا شامل میوه های مخصوص، آجیل مخصوص و دیگر تنقلات است. در شب چله در دوران قدیم، سفره ای به نام میَزد پهن می‌کردند. آنها میوه های تر و خشک، آجیل یا به اصطلاح زرتشتیان لُرک بر سفره می‌گذاشتند. لرک از اجزای اصلی این سفره بود و در واقع ولیمه این جشن به حساب می‌آمد. از اجزای دیگر این سفره آتشدان، عطردان، بخوردان و بَرسَم را می‌توان نام برد. بَرسَم وسیله ای برای دعا خوانی ست که از جنس شاخه گیاهی خاص و یا فلز برنج و نقره ساخته می‌شود.

میوه های شب یلدا

میوه ها جزئی اصلی از سفره یلدا هستند. در این سفره نقش اصلی را میوه های سرخ رنگ بر عهده دارند. رنگ سرخ این میوه ها نماد خورشید است.

پرسش های متداول


شب یلدا 1403 چه روزی است؟
شب یلدا 1403 روز جمعه 30 آذر است.
شب یلدا 1403 تعطیل است؟
خیر. شب یلدا 1403 روز جمعه 30 آذر و تعطیل رسمی نیست.
امتیاز: 5 (از 1 رأی )
نویسنده
گروه تحریریه
گروه تحریریه
گروه تحریریه پایگاه خبری رویداد ایران

نظرشما
کد را وارد کنید: *
عکس خوانده نمی‌شود
نظرهای دیگران
نظری وجود ندارد. شما اولین نفری باشید که نظر می دهد