علی‌رغم اینکه مدام کارشناسان بخش کشاورزی کشت گیاهان دارویی را به دلیل کم‌آب‌طلب بودن مهم‌ترین راه برای برون‌رفت از مشکل کم‌آبی، حفظ تولید و کمک به تداوم فعالیت‌های کشاورزی در منطقه ذکر می‌کنند ولی هنوز کشاورزان به دلیل اقتصادی نبودن رغبتی به کشت این نوع گیاهان در منطقه ندارند.
این بی‌رغبتی‌ها موجب شده در ۲ شهرستان کاشمر و کوهسرخ کشت گیاهان دارویی از حدود ۲۰۰ هکتار فراتر نرود.
برات‌الله دُربهشتی، یکی کشاورزان روستای کوشهنما در شهرستان کوهسرخ که ۲ هکتار زمین زیر کشت گل محمدی دارد، در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: با توجه به اینکه درآمد باغات بیشتر است، کشاورز رغبتی برای رفتن به سمت کشت گیاهان دارویی ندارد.
وی افزود: به دلیل اینکه کشت اکثر گیاهان دارویی هزینه بالایی دارد و از سویی برای اینکه به سوددهی برسد، باید ۲ تا سه سال صبر کرد؛ در این شرایط اقتصادی کنونی در توان کشاورز نیست که این هزینه‌ها را متقبل شود.
دُربهشتی با اشاره به اینکه جهاد کشاورزی از کشاورزانی که اقدام به کشت گیاهان دارویی کرده‌اند، حمایت نمی‌کند، اظهار کرد: برای حرکت در مییر کشت گیاهان دارویی نیازمند تسهیلات کم‌بهره هستیم. از سویی بانک‌ها برای ارائه تسهیلات سخت‌گیری‌های بسیاری دارند که کشاورزان را برای ادامه مسیر منصرف می‌کند.
گیاهان دارویی قابل رقابت با انگور نیست
گیاهان دارویی فقط اسم پرطمطراقی دارند و همه دوست دارند در این عرصه حضور داشته باشند و طی این سال‌ها تبی در کشور به وجود آمده، بدون آنکه کسی آموزش‌های لازم را در این خصوص فراگرفته باشد.
مدیر گروه گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی کاشمر با بیان مطلب فوق به ایسنا گفت: اگر هنوز کشاورزان رغبتی به کشت گیاهان دارویی ندارند، به دلیل عدم آگاهی و نداشتن دانش فنی در این حوزه است. از سویی هنوز الگوهای کشت ارائه نشده که کشاورز به خوبی مزایای این محصول را لمس کند. همچنین بازارهای گیاهان دارویی گنگ و نامفهوم است.
جلال قدوسی افزود: هر چند کارشناسان آموزش‌های مختلفی برای کشت گیاهان دارویی می‌دهند اما ناقص است و به خوبی کشاورزان توجیه نمی‌شوند که در صورت کشت این نوع محصولات به لحاظ بهره‌وری آب و سوددهی چه تفاوت‌هایی با دیگر محصولات دارد.
وی اظهار کرد: تنها کاری که انجام داده‌ایم، ایجاد چند کلکسیون گیاهان دارویی در منطقه بوده و بر همین اساس از کشاورز می‌خواهیم اقدام به کشت گیاه کند؛ در صورتی که باید ابتدا آن‌ها با افرادی که قبلا در منطقه اقدام به کشت این نوع محصولات نموده‌اند، صحبت کنند تا در جریان مزایا و معایب کشت گیاهان دارویی از زبان کشاورزان قرار گیرند.
قدوسی بیان کرد: کشاورزان اگر انگور و زعفران کشت کنند، می‌دانند در کجا و چه کسانی محصولشان را می‌خرند و یا تاجر زعفران به آن‌ها مراجعه می‌کند ولی برای گیاهان دارویی این‌گونه نیست چون بازار گنگ است و نمی‌داند کشاورز محصول خود را به چه کسی و یا کدام شرکت باید ارائه بدهد. مهم‌تر اینکه به چه قیمتی محصول خود را بفروشد. این‌ها موجب بی‌رغبتی کشاورزان است.
وی افزود: گیاهان دارویی کشت جدید بوده و از ۱۰ سال قبل کاشت آن در منطقه آغاز شده است؛ به همین خاطر این نوع محصولات نمی‌تواند به این راحتی با انگوری که نسل‌ها قبل در منطقه آن را تولید می‌کردند، رقابت کند.
قدوسی اظهار کرد: برای کسی که می‌خواهد آموزش دهد، به کشاورزی که می‌خواهد کشت کند و بازرگانی که قصد خرید گیاهان دارویی را دارد، به طور کلی به یک زنجیره نیاز خواهد بود. اکنون این زنجیره نیست.
وی اظهار کرد: اگر این زنجیره کامل شود، کشاورز دغدغه‌ای نخواهد داشت و می‌داند برای اینکه محصول روی دستش نماند، چگونه باید اقدام کند ولی اگر امروز گیاه دارویی بکارد، باید کیسه را روی شانه‌اش بیندازد و به همه‌جا برود تا کسی را برای خرید آن پیدا کند؛ در انتها هم تصور می‌کند همه سر او کلاه می‌گذارند.
این کارشناس حوزه گیاهان دارویی عنوان کرد: در شرایط فعلی هنوز گیاهان دارویی قابل رقابت با محصولاتی مانند انگور نیست؛ نه تنها عملکرد گیاهان دارویی در واحد سطح پایین است بلکه از بذرهای خوب منتفع نمی‌شویم. از سوی دیگر کود و خاک خوب و همچنین ماشین‌آلات مورد نیاز را در اختیار نداریم.
مدیر گروه گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی کاشمر با بیان اینکه اگر وارد عرصه تامین ماشین‌آلات شویم، هزینه برداشت کاهش خواهد یافت و مقرون بهصرفهتر می‌شود، اظهار کرد: علی‌رغم اینکه گیاه دارویی مریم‌گلی در ایران کیلویی ۸۰ هزار تومان تولید می‌شود اما همین گیاه در اتحادیه اروپا به ازای هر کیلو ۶۰ هزار تومان خرید و فروش می‌شود. همین موضوع موجب شده صادرکننده نتواند در عرصه بین‌المللی رقابت کند.
تغییر نگاه کشاورز دشوار است
مدیر عامل تعاونی گیاهان دارویی کاشمر نیز با بیان اینکه کشاورزان به صورت سنتی کار می‌کنند و به این راحتی نمی‌شود رویه و نگاه آن‌ها را تغییر داد، گفت: ابتدا کشاورز باید مطمئن باشد محصولی که می‌خواهد کشت کند، با قیمت خوبی خریداری می‌شود؛ در غیر این صورت هر کاری انجام دهیم، کشاورز به سمت توسعه کشت گیاهان دارویی نخواهد رفت.
علیرضا ریحان‌زاده افزود: برخی کشاورزان ریسک‌پذیر نیستند و هر چه هم بگوییم، در یک دوره چه سود خوبی از کشت گیاهان دارویی عایدشان می‌شود، باز هم قبول نمی‌کنند. به همین خاطر ابتدا باید کشاورزان ریسک‌پذیر پیشگام شوند تا سایرین نتایج کشت این نوع گیاهان را ببینند.
وی گفت: برای ایجاد انگیزه جهت کشت گیاهان دارویی باید تسهیلات ارزان‌قیمت در اختیار کشاورزان قرار گیرد و خرید تضمینی از آنان باید با قیمت روز انجام شود.
هنوز پیشرفتی نداشتیم
اکنون در ۲ شهرستان کاشمر و کوهسرخ در حدود ۲۰۰ هکتار از اراضی زراعی کشت گیاهان دارویی انجام می‌شود که بیشتر آن مربوط به زیره سبز است و باقی از جمله تلخون، رزماری و... در حد بسیار کمی وجود دارد.
در همین خصوص معاون فنی جهاد کشاورزی کاشمر به ایسنا گفت: اگر چه از گذشته شروع به فرهنگ‌سازی برای کشت گیاهان دارویی شده ولی هنوز پیشرفتی در این زمینه نداشته‌ایم.
احمدرضا محمودی افزود: گیاهان دارویی هنوز به لحاظ اقتصادی قابل رقابت با سایر گیاهانی که در شهرستان کاشمر کشت می‌شود، نیست؛ به طوری که مزرعه گل‌رنگ منطقه حتی هزینه کارگری خود را نمی‌تواند تأمین کند.
وی تصریح کرد: کشت اکثر گیاهان دارویی هزینه بالایی دارد و نمی‌تواند با باغات رقابت کند؛ به همین دلیل علی‌رغم تضمین خرید اما پیشرفت چندانی در توسعه کشت گیاهان دارویی نداشته‌ایم.
محمودی بیان کرد: سود اصلی گیاهان دارویی در دست واسطه‌هاست. حذف واسطه‌ها می‌تواند کمک بزرگی به ترویج و توسعه سطح زیر کشت گیاهان دارویی در منطقه کند.
نوسان قیمت بالاست
مجری طرح تولید گیاهان دارویی جهاد کشاورزی خراسان رضوی هم به ایسنا گفت: هر چند کشت گیاهان دارویی از چند سال قبل شروع شده ولی به دلیل اتکا به نفت دیر به فکر ارزش این محصول افتاده‌ایم.
یوسف گازران با بیان اینکه اکنون برای هر منطقه با توجه به اقلیم آن در حال تهیه الگوی کشت هستیم، افزود: هر چند گیاهان دارویی در مناطق کم‌آب با اقلیم‌های متفاوت قابل کشت و توسعه است ولی مدیریت در هر کاری شرط اول است؛ گیاهان دارویی از نظر اقتصادی و ارزی قابل مقایسه با دیگر محصولات نیستند.
وی اظهار کرد: اگر چه واسطه را نمی‌شود حذف نمود ولی باید تعداد آن‌ها را کم کرد. یک شرکت بزرگ نمی‌تواند محصولات را کیلویی خریداری کند؛ به همین خاطر تاکنون در شهرستان خراسان رضوی ۱۳ شرکت تعاونی تولید گیاهان دارویی تشکیل شده است.
مجری تولید گیاهان دارویی جهاد کشاورزی خراسان رضوی تصریح کرد: به دلیل اینکه کشت گیاهان دارویی از چند سال قبل آغاز شده، هنوز کاشت و برداشت آن به‌صورت مکانیزه انجام نمی‌شود. البته اگر دستگاهی هم بخواهد اختراع شود باید صرفه اقتصادی داشته باشد که متأسفانه اکثرا به دلیل خرده‌مالک مکانیزاسیون صرفه اقتصادی ندارد.
وی تصریح کرد: بدون شک تا وقتی برخی گیاهان را با دست جمع کنیم، نمی‌توانیم با دیگر کشورها رقابت کنیم اما برخی گیاهان مانند انغوزه و زعفران به هر قیمتی هم تولید شود، دنیا خواهان است.
گازران نوسان قیمت در گیاهان دارویی را بسیار بالا دانست و گفت: قیمت تضمینی را عرضه و تقاضا تعیین می‌کند؛ لذا به دلیل خشکسالی هر چه محصول باشد، خریداری می‌شود.
وی افزود: کشاورز به فکر سود خود است؛ آن‌ها حوصله نشستن در کلاس‌های آموزشی را ندارند و به خاطر سطح سوادی که دارند، مطالب را یادداشت نمی‌کنند. بنابراین باید با بیان ساده آن‌ها را توجیه نمود؛ در غیر این صورت به سمت کشت این محصولات نمی‌آیند.
هرچند زمینه رویش و توسعه کشت انواع گیاهان دارویی در منطقه فراهم است و در صورت توجه به آن و توسعه کشت این‌گونه گیاهان می‌توان برای اشتغال، تولید و صادرات بیشتر بسترسازی کرد اما رغبت کم کشاورزان برای کشت گیاهان دارویی از جمله مشکلاتی است که برای گسترش کشت این گیاهان با آن مواجه هستیم. می‌طلبد بسته‌های متفاوت آموزشی را برای گروه‌های آموزشی اعم از کشاورزان کم‌سواد و حتی تحصیل‌کرده‌های رشته‌های کشاورزی که به رغم اینکه مدارک عالیه دارند، نمی‌توانند روی زمین کار کنند، ارائه داده شود تا آموزش به شکل مطلوب‌تری صورت گیرد.
