ده نمونه از گیاهان دارویی موثر در کنترل بیماری رماتیسم مفصلی

صرف دارو‌های گیاهی توسط بیماران مبتلا به روماتوئید درحال افزایش است. مطابق مطالعات صورت گرفته در آمریکا تقریبا ۹۰ درصد بیماران دچار آرتریت روماتوئید از درمان‌های مکمل مانند دارو‌های گیاهی استفاده می‌نمایند. استفاده از دارو‌های گیاهی به جای دارو‌های شیمیایی معمولاً عوارض کمتری خواهند داشت.

 

به گزارش فرارو، دارو‌های گیاهی به طور گسترده در دسترس هستند و معمولاً به عنوان مکمل‌های غذایی به بازار عرضه می‌شوند. در این مطلب علاوه‌بر شناخت بیماری روماتیسم مفصلی به ده نمونه از گیاهان دارویی موثر در درمان بیماری آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی خواهیم پرداخت.

روماتیسمیک بیماری خودایمنی است که سیستم ایمنی بدن دچار اختلال می‌شود و این بیماری انواع مختلفی دارد که یکی از آن‌ها روماتیسم مفصلی است. آتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی شایع‌ترین نوع آرتروز خودایمنی است. این عارضه در اثر اختلال در دستگاه ایمنی بدن (سیستم دفاعی) رخ می‌دهد و مفاصل کوچک مانند مچ دست‌ها و مفاصل انگشتان را درگیر می‌کند.

 

آتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی یک بیماری التهابی است که مفاصل سراسر بدن ازجمله زانو را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. روماتیسم زانو موجب درد، خشکی، تورم و حساسیت در مفصل زانو می‌شود. در ۹۰‌درصد بیماران مبتلا و در سیر بیماری‌شان مفاصل پا یا مچ پای آن‌ها درگیر بیماری می‌شود.

علائم بیماری ممکن است آهسته یا ناگهانی آشکار شوند. درد، تورم، گرمی، محدودیت در حرکت و خشکی صبحگاهی مفاصل ازجمله علائم بیماری روماتیسم است. درد مفاصل با استراحت و بی‌حرکتی تشدید می‌شود و به مرور زمان در طی روز و با کار کردن و فعالیت آرام تسکین پیدا می‌کند. التهاب مفصل به مرور زمان باعث تخریب غضروف مفصلی و ساییدگی استخوان و به دنبال آن تغییر شکل مفصل می‌شود. در بیماری آرتریت بیشتر مفاصل انگشتان و کف دست، مچ دست، آرنج دست، پا، مچ پا و گاهی اوقات مهره‌های گردنی درگیر می‌شوند.

 

به گزارش فرارو، بیماران ممکن است علائم خارج مفصلی (سیستمیک) مانند تب، ضعف، خستگی زودرس، بی‌اشتهایی، کاهش وزن، کم‌خونی و برآمدگی‌های زیر پوست به نام ندول یا گره‌های روماتوئید داشته باشند. گاهی نیز درگیری عروق و اعصاب پوست یا سایر اعضای بدن مثل کلیه، ریه، طحال، کبد و..؛ و درگیری چشمی و خونی در این بیماران دیده می‌شود.

• علت به وجود آمدن روماتیسم ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است.

 

• بیماری روماتیسم در بین خانم‌ها رایج‌تر از آقایان است که می‌تواند به علت تأثیر هورمون استروژن باشد؛ اما ارتباط آن هنوز به اثبات نرسیده است.

 

• مواد شیمیایی سمی در محیط می‌تواند خطر ابتلا به روماتیسم را افزایش دهد.

 

• بیماری روماتیسم می‌تواند جوانان را در هر سنی درگیر کند و بیشتر افراد مبتلا به آن بین ۴۰ تا ۶۰ سال سن دارند. تقریباً سه چهارم افراد مبتلا به روماتیسم حین انجام شغل‌شان متوجه این بیماری شده‌اند.

 

• انجام ندادن تمرینات ورزشی و نداشتن تحرک، وضعیت نامناسب بدن در هنگام انجام کار و امور روزانه، نوع شغل، به‌خصوص در بروز پوکی استخوان ارتباط مستقیم دارد.

 

• شواهد نشان می‌دهد افرادی که بیش از اندازه گوشت قرمز مصرف می‌کنند و ویتامین C مورد نیاز را در طول روز دریافت نمی‌کنند، نسبت به دیگران بیشتر در معرض ابتلا به بیماری روماتیسم هستند.

 

• همچنین شواهد نشان می‌دهد که افراد سیگاری بیش از بقیه محتمل به ابتلا به روماتیسم هستند. در بیماری‌های ژنتیکی مانند روماتیسم معمولاً ژن‌های مستعد برای فعال شدن بیماری با عوامل محیطی مانند بیماری‌های عفونی تحریک می‌شوند. تنها عامل خارجی اثبات شده مصرف دخانیات به‌خصوص سیگار است که باعث بروز بیماری نهفته روماتیسم و یا افزایش شدت بیماری می‌شود.

متاسفانه راهکاری برای درمان رماتیسم مفصلی وجود ندارد. روش‌های درمانی برای کاهش علائم بیماری و بهبود عملکرد فرد هستند. پزشکان فرآیند درمان را هرچه زودتر و قبل از این‌که آسیب دائمی به مفاصل وارد شود، شروع می‌کنند. هیچ کدام از روش‌های درمانی برای همه بیماران کارآمد نیست.

تشخیص روماتیسم اولین گام در کنترل این بیماری است. آزمایش خون برای تشخیص رماتیسم مفاصل یک جواب سرراست بله یا خیر را نشان نمی‌دهد؛ اما دکتر متخصص روماتولوژی را درجهت تشخیص مناسب هدایت می‌کند. آزمایش خون احتمالات دیگر را کاهش و وضعیت پیشرفت بیماری را نشان می‌دهد. بعد از تحویل نمونه خون به آزمایشگاه تست‌های تشخیصی دیگر مانند: تست روماتوئید (RF)، تست سرعت رسوب گلبول قرمز (ESR)، پروتئین واکنشی سی (CRC) و شمارش کامل گلبول‌های خون (CBC) انجام می‌گیرد.

 

به گزارش فرارو، منع غذایی افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی: افرادی که دچار بیماری درد مفاصل و روماتیسم هستند، نباید از غذا‌های رطوبتی استفاده کنند. خوردن مواد غذایی که دارای طبع سرد و‌تر است، برای این بیماران باید به حداقل برسد. (ماهی، مرغ، اسفناج، ماست، خورشت آلو، سفیده تخم مرغ، خیار، کاهو، کدو، گشنیز، خرفه، هندوانه، توت سیاه، آلو سیاه، پرتقال، تخم خیار، تخم هندوانه، تخم کدو، تخم‌کاهو، جو، شیر، ماست، دوغ، کشک، شربت‌آلو، شربت زرشک و شربت لیمو)

گیاه گزنه با نام علمی Urtica dioica یکی از شش زیرگونه خانواده Urticaceae است. پراکندگی گزنه در بعضی مناطق مثل آفریقا، اروپا، آسیا و شمال آمریکا بسیار زیاد است. گزنه گیاهی چند ساله و منشعب با برگ‌های سرنیزه‌ای پهن تا دایره‌ای به رنگ سبز مشخص می‌شود. گل‌های گزنه سبزرنگ، متراکم و خوشه‌ای است که در انتهای شاخه‌های جوان می‌روید. این گیاه در اکثر مناطق ایران به عنوان علف هرز در مزارع رشد می‌کند. گزنه گیاه دارویی است که از برگ، گل و ریشه آن استفاده می‌شود. این گیاه دارای تانن، لسیتین، اسیدفورمیک، نیترات پتاسیم و کلسیم، ویتامین C و نوعی گلوکوزید است که پوست را قرمز می‌کند.

 

گزنه در بهبود و درمان ریزش مو، اگزما، نقرس، کهیر، رینیت آلرژیک و آرتریت روماتوئید موثر است. عصاره این گیاه با جلوگیری از سنتز پروستاگلاندین‌ها و لکوترین‌ها و آزاد‌سازی "TNF" و مهار آنزیم MMP"" علاوه‌بر تسکین درد، التهاب مفصل را کاهش می‌دهد و در بهبود بیماری روماتیسم مفصلی موثر است. طبع گزنه گرم و خشک است. ضماد گزنه برای درد مفاصل و دم کرده یا جوشانده برگ‌های این گیاه برای درمان رماتیسم مصرف می‌شود.

زنجبیل با نام انگلیسی Ginger نام علمی Zingiber officinale و از خانواده Zingiberaceae یکی از مهم‌ترین و پر کاربردترین دارو‌های گیاهی است. ریزوم‌های زنجبیل هزاران سال در طب سنتی چین و ژاپن برای درمان التهاب و روماتیسم استفاده می‌شده است. با این حال خواص زنجبیل فراوان است. ضد تهوع، مقوی قلب، ضد لخته شدن خون، ضد باکتری، ضد سرفه، ضد سموم کبدی، ضد التهاب، ادرار آور، محرک سیستم ایمنی، کاهنده اسپاسم، ضد نفخ، پایین آورنده کلسترول خون، مقوی معده و تقویت حافظه ازجمله خواص زنجبیل است.

 

زنجبیل دارای صد‌ها ماده شناخته شده شامل جینجرول‌ها، بتاکاروتن، کاپساسیسن، اسید کافئیک و کورکومین است. تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که زنجبیل باعث کاهش درد و تورم در افراد مبتلا به آرتریت می‌شود. استفاده از این گیاه معجزه‌گر در غذا‌های مختلف می‌تواند در کاهش درد کمک کننده باشد. احتمال می‌رود که ترکیبات موجود در زنجبیل می‌تواند COX۲ را مهار کند و همچون دارو‌های مکمل آرتریت روماتوئید عمل کند. طبع زنجبیل گرم و خشک است.

زردچوبه با نام علمی Curcuma longa با ماده موثره کورکومین از خانواده Zingiberaceae است. کورکومین اثرات ضد تکثیر سلولی، مهار لیپوکسیژناز، سیکلوکسیژناز و NF-kB و کاهش تولید سایتوکاین‌های التهاب‌زا مانند کاهش تولید آنزیم‌های تخریب‌کننده مفاصل شامل، کلاژناز، الاستاز و هیالورونیداز دارد. به گزارش فرارو، طی تحقیقات صورت گرفته بر روی بیماران مبتلا به استئوآرتریت زانو با عصاره زردچوبه نشان می‌دهد میزان درد ناشی از این بیماری به طور قابل توجهی کاهش یافته است. از زردچوبه می‌توان به طور گسترده در آشپزی یا به صورت دمنوش استفاده کرد. زردچوبه نیز در طب سنتی دارای طبع گرم و خشک است.

اسطوخودوس با نام انگلیسی Lavender و نام علمی Lavandula angustifolia از خانواده Lamiaceae گیاهی بوته‌ای با ساقه‌ای منشعب و پوشیده از برگ‌های باریک است. در انتهای ساقه‌ها خوشه‌ای از گل‌های آبی رنگ مایل به بنفش می‌روید. این گیاه در ماه‌های تیر تا مرداد شروع به گلدهی می‌کند. زادگاه اصلی اسطوخودوس قسمت شرقی مدیترانه است. گیاه اسطوخودوس از دیرباز به عنوان داروی آرامش‌بخش و درمان بی‌خوابی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

 

براساس مطالعات حیوانی اسانس اسطوخودوس خاصیت تسکین کننده درد و ضد التهابی بالایی دارد. از گل‌های اسطوخودوس می‌توان در ترکیب چای یا به صورت دمنوش استفاده کرد. روغن اسطوخودوس به صورت مالشی تأثیر به‌سزایی در تسکین درد و رفع التهاب مفاصل بیماران مبتلا به رماتیسم دارد. طبع اسطوخودوس گرم و خشک است.

گل نسترن یا Dog rose با نام علمی Rosa canina درختچه‌ای گلدار است که در حاشیه رودها، جنگل‌ها، چاه‌ها و گودال‌های آب وجود دارد. گل نسترن در اکثر نقاط ایران به‌خصوص مناطق سرد و کوهستانی به صورت خودرو می‌روید. میوه این گل منبع طبیعی ویتامین C است که کاربرد گسترده‌ای در چای و محصولات متنوع غذایی دارد. این میوه حاوی ویتامین‌های گروه B، A، اسیدسیتریک، فلانوئید، تانن و قند است. میوه و پوست میوه نسترن سطح پروتئین واکنش دهنده C را در انسان کاهش می‌دهد و موجب کاهش اثرات التهاب می‌شود. پودر میوه نسترن درد حاصل از بیماری استئوآرتریت را به طور قابل توجهی تسکین می‌دهد. طبع عرق، میوه و دمنوش گل نسترن گرم و خشک یا گرم و معتدل است.

انغوزه با نام علمی L. foetida - Ferula assa گیاهی دارویی، علفی، منوکارپیک و چندساله از تیره چتریان است که خاستگاه اصلی آن استپ‌های ایران و مناطقی از افغانستان می‌باشد. صمغ این گیاه از گذشته‌های دور کاربرد غذایی و دارویی فراوانی دارد. در طب سنتی آسیا صمغ ریشه آنغوزه به عنوان تنظیم سیستم هاضمه، پاک‌کننده و تحریک‌کننده پرز‌های روده‌ای، کرم‌کش، خلط‌آور، ضد‌یبوست، داروی مسکن و اشتها‌آور تجویز می‌شود.

 

به گزارش فرارو، طی تحقیقات انجام شده به نظر می‌رسد عصاره هیدروالکلی گیاه صمغ انغوزه با کاهش علائم التهاب و تخریب غضروفی ناشی از آرتریت روماتوئید القاء‌شده همراه است که احتمالاً به دلیل اثرات ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدانی، مهارکنندگی آنژیوژنز و مهارکنندگی متالوپروتئاز‌های ترکیبات موجود در این عصاره به‌خصوص مونوترپن‌ها و فلاونوئیدهاست. صمغ انغوزه که از تراوش شیره ریزوم یا ساقه و ریشه‌های درون خاک گیاه انغوزه حاصل می‌شود، امروز در اکثر عطاری‌ها موجود است. طبق نظر متخصصان طب سنتی، انغوزه دارای مزاج بسیار گرم و خشک است.

گیاه بابونه با نام علمی Matricaria recutita یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی در دنیاست. این گیاه در بسیاری از مناطق دنیا ازجمله ایران به‌خصوص در نواحی زاگرس مرکزی و جنوبی به صورت خودرو می‌روید. از برگ و گل‌های گیاه بابونه می‌توان به صورت دمنوش یا نوعی غذا به نام "آب بابونه" یا "قاتوق بابونه" استفاده کرد. بابونه برای سرماخوردگی، سرفه، عفونت، جوش صورت، اختلال روده و درد معده، نفخ، اضطراب، بی‌خوابی، انواع زخم‌ها و رشد و سلامتی مو‌ها مفید است.

 

در طب سنتی نیز از بابونه به دلیل دارا بودن خواص ضدالتهابی برای تسکین درد‌های روماتیسمی و آرتریت استفاده می‌شده است. امروز محققان به طور علمی در این زمینه بررسی کرده‌اند و به نتایج مثبتی نیز رسیده‌اند. شما می‌توانید از این گیاه برای تسکین درد‌های روماتیسمی خود استفاده کنید. در طب سنتی بابونه گرم و خشک است.

پنجه‌شیطان گیاهی دارویی با نام علمی Harpagophytum procumbens از تیره کنجد یا Pedaliaceae است. پنجه‌شیطان از گیاهان بومی جنوب و جنوب غربی آفریقا به‌خصوص صحرای نامیبیا و ماداگاسکار است. پنجه شیطانیک گیاه پربرگ، بادوام با ریشه‌ها و جوانه‌های شاخ‌دار است. گل‌های صورتی و بنفش از مشخصات ظاهری این گیاه است. جوانه‌های فرعی گیاه پنجه شیطان از طریق ریشه‌های اصلی یا جانبی آن رشد می‌کنند. طعم این گیاه بسیار تلخ است.

 

این گیاه حاوی بیوفلاونوئید‌های مفید و فیتواسترول‌هاست که آنتی‌اکسیدان‌های گیاهی با خواص ضد اسپاسم دارند و در درمان مشکلات گوارشی نیز موثرند. طی تحقیقات صورت گرفته بسیاری از محققان و متخصصان طب سنتی باور دارند که عصاره ریشه گیاه پنجه‌شیطان تأثیرات قابل توجهی در تسکین درد و رفع التهابات بیماران مبتلا به روماتیسم یا آرتریت روماتوئید دارد. پژوهش‌های دیگر نیز ثابت کرده است که ۹۶۰ میلی‌گرم از عصاره گیاه پنجه‌شیطان حاوی ۳۰ میلی‌گرم هارپاگوزید جدا شده از گیاه است که در بهبود التهاب مفاصل زانو و ران بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی نقش دارد.

 

پنجه شیطان مانند زردچوبه، زنجبیل، گزنه و دارو‌های گیاهی دیگر به عنوان یک ضد التهاب طبیعی عمل می‌کند. امروز از این گیاه معجزه‌گر در صنایع داروسازی استفاده گسترده‌ای می‌شود. به طور مثال دو نمونه قرص به نام‌های "تالنتال" و "آرتروهوب" از عصاره خشک ریشه گیاه پنجه‌شیطان ساخته شده است که در بهبود درد‌های عضلانی، آرتروز و روماتیسم موثر است.

امروز از گیاه معطر ریحان در ترکیب سبزی استفاده می‌شود. ریحان از خانواده نعناعیان یکی از پرکاربردترین سبزی‌ها در آشپزی ایرانی است. ریحان در تقویت سیستم ایمنی بدن، پیشگیری از سرطان، تقویت کننده قلب و سلامتی کبد نقش دارد. برگ‌های این گیاه حاوی ترکیبات مفید و ضروری برای بدن مانند اوکالیپتول و لینالول است که اثرات ضد التهابی و آنتی باکتریال دارد. یک مطالعه نشان داده که استفاده روزانه ۱۵۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم از عصاره اسانس ریحان در موش‌های مبتلا به روماتیسم ورم مفاصل آن‌ها را کاهش می‌دهد.

 

ریحان به دلیل تأثیرات مهارکنندگی آنزیمی که دارد، به عنوان یک روش درمانی موثر برای بهبود بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید و آرتروز شناخته می‌شود. خوردن سبزی ریحان و استفاده مداوم از روغن ریحان به صورت مالشی بر روی محل درد، تأثیرات مثبتی در بهبود درد حاصل از بیماری آرتریت روماتوئید خواهد داشت.

کندر یا Frankincense با نام علمی Boswellia serrata L از خانواده Burseraceae نام رزین، صمغ و پوسته درختی است که تا ۹ متر رشد می‌کند. این درخت دارای پوست تنه کاغذی شکل و به رنگ قهوه‌ای روشن تا متمایل به زرد است. این درخت بومی مناطقی از یمن، عربستان تا قسمت‌هایی از شرق آفریقاست. معمولاً بیشتر افراد کندر را یک تقویت کننده حافظه قوی می‌شناسند. رزین تریپنوئد موجود در کندر حاوی اسید بوزولیک است. بوزولیک اسید دارای خواص ضد التهاب، ضد روماتیسم، ضد تومور، کم کننده چربی خون و ضد قارچ است.

 

تاکنون بسیاری از مقالات علمی اثر ضد التهابی کندر را در بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی تائید کرده است. طی آزمایشات صورت گرفته بر روی ۲۰ بیمار مبتلا به آرتریت روماتوئید که دارای علائمی مانند درد مفاصل، التهاب و خشکی صبحگاهی بودند، با مصرف کندر ۷۵ درصد بهبودی خشکی صبحگاهی، درد و التهاب مفاصل را بیان کرده‌اند. طبع کندر گرم و خشک است.