تالاب بزرگ شمال کشور در مسیر خشکی است

بازدید میدانی در یکی از روزهای پایانی ماه آبان در حالی که ده‌‌ها میلیمتر باران طی یک ماه گذشته در مازندران بارید، نشان می‌دهد که این بارندگی‌ها نقش زیادی در جان دادن به تالاب میانکاله نداشته و همچنان خطر خشک شدن این ذخیره‌گاه آبی بی‌همتای ایران را تهدید می‌کند. حلقه محاصره خشکی بر تالاب میانکاله هر ساله تنگ‌تر می‌شود به گونه‌ای که این روزها گردشگران و ساکنان محلی قادرند از جاهایی به صورت پیاده و بدون پوشیدن چکمه یا استفاده از دیگر تجهیزات عبور کنند که تا کمتر از پنج سال پیش تنها محیط‌بانان در صورت ضرورت آن هم با تجهیزات می‌توانستند عبور کنند. بر اساس گزارش‌های رسمی محیط‌زیست، در یک دهه گذشته پنج تا هفت هزار هکتار از مساحت 44 هزار هکتاری تالاب بین‌المللی میانکاله که زمانی گذر از آن به دلیل پرآبی با قایق امکانپذیر بود، خشک شد و این تنش آبی می‌رود تا فاجعه زیست‌محیطی را برای منطقه و کشور در آینده‌ای نه چندان دور رقم بزند. اگر چه در ابتدای روی کار آمدن دولت تدبیر و امید طرح احیاء تالاب بین‌المللی از طریق لایروبی گذرگاه ورودی خلیج گرگان تا میانکاله در دستور کار قرار گرفت، ولی به نظر می‌رسد این پروژه حیاتی به دلیل تنگنای مالی دولت به کندی پیش می‌رود. لایروبی تالاب‌های محلی حاشیه تالاب بین‌المللی میانکاله شامل لپوی بزرگ و کوچک، انتقال آب از دریای خزر با ایجاد کانال، لایروبی خلیج گرگان به خصوص کانال «خزینی» از طرح‌های اولیه احیاء بود که در چند سال اخیر صرفا بخشی کوچکی از این پروژه که شامل لایروبی تالاب محلی لپوی در دست اجراست و سایر پروژه به نظر می‌رسد هنوز رنگ اجرایی نگرفته است.
ظاهر شدن پیامدهای زودهنگام
به گزارش ایرنا، کاهش آمار مهاجرت پرندگان زمستان و تابستان گذران به عنوان جلوه‌های مهم طبیعی نخستین پیامدی است که از هم اکنون در تالاب میانکاله قابل مشاهده است که در صورت تداوم چرخه گردشگری طبیعی از جمله پرنده‌نگری در این منطقه را با مشکل جدی مواجه کرده و در نهایت منطقه به مرکزی برای تولید ریزگرد تبدیل خواهد شد. براساس آمارهای رسمی در یک دهه گذشته جمعیت پرندگان مهاجر به این منطقه از بیشتر از یک میلیون به 600 تا 700 هزار بال کاهش یافته و کاهش 30 تا 40 درصدی هم ناشی از کمبود ذخیره غذایی بر اثر خشکیدن هر چه بیشتر تالاب بوده است. رئیس پناهگاه حیات وحش تالاب بین‌المللی میانکاله در این باره گفت: سیر تحول خشکی در این ذخیرگاه مهم زیست کره از حداکثر یک دهه گذشته تاکنون روند رو به رشد داشته است، به طوری که در حال حاضر افزون بر 7 هزار هکتار از مساحت تالاب با خشکی مفرط مواجه شده است. علی یخکشی دلیل این خشکی را کاهش بارندگی در منطقه، کم شدن آب ورودی به تالاب به دلیل ایجاد آببندان‌های مجاز و غیرمجاز، پرورش ماهی در مسیر رودخانه‌های آبریز تالاب دانست و گفت که این وضعیت کوچ پرندگان مهاجر به تالاب را نسبت به گذشته 15 تا 20 درصد کاهش داد. وی اضافه کرد: هم اکنون با روند رو به رشد خشکی در تالاب میانکاله باید منتظر روزهای بد و برگشت ریزگرد و از بین رفتن سکونتگاه‌های دام‌های موجود در حاشیه تالاب باشیم و این ریزگردها بر کل منطقه تاثیر خواهد گذاشت.
یخشکی گفت: 40 سال پیش بنا بر گفته ساکنان محلی منطقه تردد در تالاب میانکاله از طریق قایق انجام می‌شد و پرندگان زیادی در تالاب وجود داشتند که از لحاظ اقتصادی نیز به سود مردم منطقه بود، ولی در شرایط فعلی عمق آب در برخی نقاط تالاب کاهش چشمگیری دارد. وی افزود: خشکی تالاب میانکاله وکم شدن عمق آن باعث شده تا شکارچیان غیرمجاز از هر سو زندگی پرندگان موجود را تهدید کنند و در قالب طرح‌های احیاء برای احاطه بیشتر بر رفتارهای غیرمجاز شکارچیان باید مبادی ورودی به میانکاله با حفرکانال و جاری کردن آب ایمن‌سازی شود.
گم شدن حق آبه میانکاله
 نایب رئیس انجمن دوستداران محیط سبز زاغمرز هم دلیل افزایش میزان خشکی در تالاب بین‌المللی میانکاله را در سال‌های اخیر علاوه بر کاهش میزان بارندگی، کم شدن حق آبه این تالاب با ایجاد استخرهای پرورش ماهی در مسیر رودخانه‌ها بیان کرد. محسن بهرامی گفت: در حال حاضر چند صد حلقه آببندان در روستاهای بالادست فعالیت پرورش ماهی دارند که تمام این آببندها ها دارای مجوز قانونی هستند و این‌ها هر میزان آبی را که وارد منطقه می‌شود، می‌چشند و آبی به تالاب نمی‌رسد. وی اضافه کرد: اگر بهره‌برداری کشاورزان از آب رودخانه‌های منتهی به تالاب میانکاله را به این گروه اضافه کنیم، درصد ناچیزی آب به تالاب می‌رسد و این کاهش دبی آب ورودی باعث شده تا این زیست کره جهان رو به خشکی برود. این دوستدار محیط زیست در مازندران راهکار مناسب برای تعیین حق آبه برای میانکاله را توافق با مردم محلی منطقه به خصوص برنجکاران دانست و گفت که با اطلاع رسانی نسبت به عواقب خشکی تالاب می‌توان مشارکت مردم را جلب کرد. بهرامی افزود: در حال حاضر تنها در یکی از روستاهای منطقه 2 هزار هکتار اراضی شالیزاری وجود دارد که در تابستان سال جاری با وجود کمبود آب به بهره‌برداری از آب تالاب لپو و رودخانه توسکا که تامین‌کننده اصلی آب تالاب بین‌المللی میانکاله هستند روی آوردند.
 وجود 400 استخر پرورش ماهی
در مسیر تالاب میانکاله
معاون فنی اداره کل محیط زیست مازندران بخشی از خشکی سال‌های اخیر تالاب بین‌المللی میانکاله را ناشی از کاهش بارندگی و کاهش حق آبه ورودی به این تالاب بیان کرده است. علی اکبر یداللهی گفت: هم اکنون علاوه بر اراضی کشاورزی حدود 400 استخر پرورش ماهی و آببندان کشاورزی دارای مجوز در مسیر رودخانه‌های منتهی به تالاب میانکاله وجود دارد که تمام آب ورودی از بالادست تالاب را می‌بلعند و اندکی از این آب وارد تالاب بین‌المللی می‌شود. وی افزود: به دلیل نبود قانون برای حمایت از تالاب بین‌المللی و دریافت حق آبه، برخورد محیط زیست با آببندان‌داران نیز ما را دچار مشکل می‌کند.
یداللهی توضیح داد: وقتی قانونی وجود نداشته باشد دستگاه قضایی نیز حکم به نفع کشاورزان و آببندان‌داران صادر می‌کند و به همین دلیل قابل پیگیری نیست ولی تلاش داریم تا برخورد قانونی را احیا کنیم و هم اکنون تنها یک پرونده در دستگاه قضایی در دست بررسی است که امیدواریم با رای به نفع محیط‌زیست تا حدودی بتوانیم حق آبه تالاب را دریافت کنیم. در مازندران حدود 800 قطعه آببندان با ظرفیت 200 میلیون متر مکعب وجود دارد که نیمی از این منابع ذخیره آب با ظرفیت حداقل 100 میلیون متر مکعب در بالادست تالاب بین‌المللی میانکاله واقع شدند.
اعتبار 56 میلیارد ریالی برای احیاء
معاون محیط زیست مازندران همچنین گفت: طرح ملی احیاء تالاب بین‌المللی میانکاله که شامل خلیج گرگان نیز می‌شود در دست اجراست که صرفا برای این تالاب در دو سال اخیر افزون بر 56میلیارد ریال اعتبار تخصیص یافت.
یداللهی گفت: با این اعتبار در سال گذشته 52 کیلومتر از رودخانه‌ها و کانال‌های منتهی به تالاب لایروبی شد و در سال جاری 22 کیلومتر از این مسیر لایروبی خواهد شد که در مجموع 10 کیلومتر برای سال آینده در دستور کار قرار می‌گیرد.
وی افزود: اگر چه با لایروبی نهرها و رودخانه‌های اطراف ورودی آب به تالاب به نسبت گذشته افزایش یافت، ولی باید با تعیین حق آبه سرانه آب این زیستگاه مشخص شود.
یداللهی به اجرای طرح مطالعاتی انتقال آب نکارود به تالاب میانکاله اشاره کرد و گفت که اگر کارشناسان در طرح مطالعاتی این برنامه را مورد تایید قرار دهند، تا حدودی می‌توان به حق آبه ثابت رسید و حداقل از شدت خشک شدن تالاب جلوگیری کرد.
تالاب میانکاله بخشی از شبه جزیره‌ای به همین نام است که 44 هزار هکتار از مساحت 68 هزار و 800 هکتاری شبه جزیره را تشکیل می‌دهد. میانکاله اولین تالاب بین‌المللی ثبت شده در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر است که برابر آمارهای رسمی زیستگاه حدود 200 گونه پرنده مهاجر زمستان و تابستان گذران است.