خلیج گرگان تنها خلیج دریای خزر در محدوده جغرافیایی ایران است که به دلیل پس‌روی زیاد آب و کم‌توانی در اجرای طرح‌های مناسب و کارشناسی فاصله چندانی با خشکیدن ندارد.
ثبت این خلیج در سال 1354 به همراه تالاب میانکاله و لپوی زاغمرز در استان مازندران به‌عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر ثابت کرد این خلیج و نواحی اطراف آن‌یک مجموعه ارزشمند زیست‌محیطی است.
خلیج گرگان از لحاظ اقتصادی و اکولوژیکی دارای اهمیت بوده و در تکثیر آبزیان، ماهیان استخوانی و غضروفی و جذب پرندگان مهاجر زمستانی نقش مهمی دارد اینک گرفتار مشکل جدیدی با عنوان بوی تعفن شده که سلامت ساکنان هم‌جوار را هم به خطر انداخته است.
ورود انواع آلاینده‌ها ناشی از فعالیت‌های مستقر در نوار ساحلی ازجمله سکونتگاه‌ها، طرح‌های گردشگری و فعالیت‌های کشاورزی خلیج گرگان را هرروز بیش از روز قبل آلوده می‌کند که هم‌اینک به‌سادگی در ساحل و پهنه آبی آن آلودگی قابل‌مشاهده بوی آب را تغییر داده و گندابی شدن آن به مشام می‌رسد.
مشکل تهدید جلبک‌ها و بوی بد ناشی از مرگ و زوال آبزیان در فصول گرم سال نمود و بازخورد بیشتری دارد و صنعت اکوتورسیم و پروژه ملی گردشگری آشوراده تنها جزیره ایرانی خزر را در کنار این جزیره تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بحرانی شدن وضعیت خلیج گرگان و تالاب میانکاله
فرماندار بندر ترکمن در خصوص آخرین وضعیت خلیج گرگان گفت: شیب زمین‌شناختی بستر خزر و جریانات آبی پهنه بزرگ‌ترین دریاچه جهان سبب شده تا رسوبات دریایی به بخش جنوب شرقی دریا و خلیج گرگان بریزد که با انباشت رسوبات این کانال مسدود و دالان آبی چپاقلی نیز کارآیی مؤثر خود را ازدست‌داده است.
به گفته الیاس هیوه چی؛ سدسازی در مناطق بالادست و جریان نداشتن منابع آب شیرین از طریق رودخانه‌ها نیز به بحرانی شدن وضعیت خلیج گرگان و تالاب میانکاله افزوده است.
او مؤثرترین تأثیرگذاری بر خلیج گرگان را پس‌روی آب خزر بیان کرد و افزود: نداشتن تبادل آبی بین خلیج گرگان و دریای خزر موجب ماندابی شدن باقیمانده آب و بوی بد شده که ادامه این مشکل علاوه بر به باد دادن گردشگری آشوراده، کوچ و مهاجرت اجباری ساکنان شهرستان‌های بندرگز، بندر ترکمن و گُمیشان را نیز در پی خواهد داشت.
هیچ تبادل آبی انجام نمی‌شود
فرماندار بندرگز نیز معتقد است که در شرایط کنونی، آب خلیج گرگان راکد بوده و هیچ تبادل آبی بین آن و دریای خزر انجام نمی‌شود.
حسین احمدی اظهار داشت: به سبب ورود فاضلاب رشد جلبک زیاد شده و این‌گونه های گیاهی با استفاده بیش‌ازاندازه اکسیژن، مرگ موجودات ریز داخل خلیج گرگان را رقم‌زده‌اند که بوی بد آب یکی از نتایج آن است.
به گفته او، بوی بد آب در شب و هنگام وزش باد از دریا به مناطق ساحلی و شهر بندرگز می‌رسد که موجب آزار و اذیت شهروندان و گردشگران شده است.
فرماندار بندرگز با تأکید بر بهبود تنفس هوا و تبادل آبی بین خلیج گرگان و دریای خزر، گفت: برای رفت‌وبرگشت مناسب آب بین این دو پهنه و جلوگیری از گندابی شدن، باید با تخصیص اعتبار کافی کانال‌های خوزینی و چپاقلی را هرچه زودتر لایروبی کرد.
او اظهار کرد: از دیگر سو طرح مباحثی همچون احتمال خالی شدن آب خلیج گرگان به دلیل لایروبی کردن کانال‌ها بدون تکیه‌بر مستندات و تحقیقات علمی موردپذیرش نیست اما اگر این اتفاق هم رخ دهد خطرات کنونی خلیج گرگان کمتر از تهدیدات ناشی از خالی شدن آب آن نیست.
به گفته احمدی، طرح مسائلی همچون تخلیه آب خلیج گرگان براثر لایروبی کانال‌های خوزینی و چپاقلی هنگامی قابل‌بررسی است که از سوی دانشمندان و محققان نیز مطرح شود که تاکنون چنین چیزی شنیده نشده است.
عزم و اراده ملی برای حفاظت ضرورت دارد
مدیرکل دفتر سواحل و تالاب‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: زیستگاه‌های حوزه تالاب میانکاله و خلیج گرگان تنها اکوسیستم ساحلی سالم خزری در کرانه‌های جنوبی دریای خزر است که عزم و اراده ملی برای حفاظت از آن ضرورت دارد.
شهرام فداکار نسبت به هرگونه اقدام عجولانه در لایروبی تالاب میانکاله هشدار داد و گفت: توپوگرافی بستر تالاب و دریا نشان می‌دهد که برای لایروبی تنگه چپاقلی 2 طرح و ایده وجود دارد که اجرای یکی از طرح‌ها منجر به تخلیه آب تالاب به دریا و خشک شدن خلیج و دیگری به سرازیر شدن آب دریا به تالاب بدون در نظر گرفتن تراز اکولوژیک و شوری مناسب خواهد شد.
او تأکید کرد: خلیج گرگان باید با مخلوطی از آب شیرین بالادست و آب‌شور دریا پُر شود و نباید در اجرای طرح‌های احیای آن دریا توسعه‌یافته و تالاب به بخشی از دریا تبدیل شود.
همچنین مشاور نجات خلیج گرگان بابیان این‌که افزایش میزان نیترات و فسفات در آب خلیج گرگان به رشد جلبک‌ها منجر شده است، گفت: مکانسیم اکولوژیکی حیات جلبک‌ها در برخی از ساعات شبانه‌روز باعث می‌شود به علت مرگ برخی از موجودات زنده این خلیج بوی تعفن گرفته و محیط را آلوده کند.
دکتر داودرضا عرب اظهار داشت: هرچند احیای مجدد چرخه‌های آبی بین خزر و خلیج گرگان باعث کاهش این بوها می‌شود اما احتمال دارد به دلیل تغییر ترکیب آب و تداخل آب‌شور و شیرین، تبعات تغییرات کیفی آب محسوس‌تر شود.
این استاد دانشگاه بیان کرد: طبق بررسی‌های صورت گرفته در صورت لایروبی کانال‌های حوزه خلیج گرگان، چرخه آب آن با دریای خزر حدود 340 روز طول می‌کشد و معلوم نیست که با انجام آن مشکل انتشار بوی تعفن به‌طور کامل و در زمان اندک برطرف شود.
