به دنبال رشد قیمت ارز در داخل کشور و همچنین افزایش قیمت جهانی سوخت‌هایی نظیر بنزین و گازوئیل در بازارهای جهانی، قیمت این سوخت‌ها در داخل ایران که چند سال ثابت مانده، با قیمت کشورهای همسایه فاصله زیادی یافته است. این موضوع به سود سرشار فروش غیرقانونی سوخت ایران در کشورهای همسایه منجر شده و قاچاق شدید سوخت را به دنبال داشته است. هرچند زنگنه میزان قاچاق سوخت را کمتر از ارقامی که در حال حاضر از سوی برخی ارائه می‌شود می‌داند، با این حال معتقد است زمانی که با پایین نگه‌داشتن قیمت سوخت در ایران زمینه برای فساد و قاچاق باز نگه داشته شده، نمی‌توان چندان به کسانی که به چنین اقدامی دست می‌زنند، خرده گرفت. تاکید بر اینکه «ترامپ مسوول قیمت بالای نفت است» و ارائه جزئیاتی از «عرضه نفت‌خام در بورس انرژی» از دیگر موضوعات مورد بحث در چهارمین کنگره راهبردی باشگاه نفت و نیرو بود.
ترامپ مسوول رشد قیمت‌هاست
زنگنه روز گذشته اظهارات خود را با بازار نفت و تاثیر اقدامات ترامپ بر قیمت‌ها شروع کرد. او گفت «آمریکا خودش بازار نفت را با تناقض مواجه کرده است، ترامپ از سویی به دلیل فشارهای داخلی آمریکا مایل نیست قیمت نفت افزایش یابد و از طرف دیگر بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت از جمله ایران و ونزوئلا را تحریم می‌کند. علاوه بر این آمریکا، روسیه را نیز به تحریم سرمایه‌گذاری در نفت تهدید کرده است.» به گفته وزیر نفت، «تحریم سرمایه‌گذاری با فاصله زمانی حدود سه سال خود را به شکل کمبود عرضه نشان می‌دهد و این اتفاقات قیمت‌ها را افزایش می‌دهد.» او در ادامه تاکید کرد این ترامپ است که بازار را نامتعادل کرده است. زنگنه با تاکید بر اینکه کمبود عرضه در بازار وجود دارد، افزود: هیچ‌کدام از تولیدکنندگان توان تولید نفت بیشتر را ندارند وعربستان نیز از ذخایر خود استفاده می‌کند. وزیر نفت با بیان اینکه ترامپ فکر می‌کند می‌تواند با گردن کلفتی قیمت نفت را کاهش دهد، تصریح کرد: بازار هم‌اکنون ملتهب و به شدت نگران است و نگرانی بازار برای این روزها نیست، بلکه برای آینده است. کشورهای تولیدکننده نفت یکی پس از دیگری تحریم می‌شوند، اما این شرایط تا کی می‌تواند ادامه پیدا کند؟ آینده بازار چه خواهد شد؟ زنگنه همچنین در حاشیه همایش روز گذشته در جمع خبرنگاران درباره محور مذاکراتش با وزیر انرژی روسیه در سفر دوشنبه‌شب به مسکو گفت: مسائل عمومی بازار نفت و شرایط تحریم، محور صحبت‌ها در این دیدار بوده است.
زنگنه معتقد است ایران برخلاف آمریکا اقدامی برای برهم زدن نظم بازار انجام نداده است. وزیر نفت با بیان اینکه ایران همیشه امنیت عرضه را برای بازار جهانی تضمین کرده است، گفت: «ما هیچ‌گاه به دنبال قیمت بی‌ربط و بسیار بالا نبوده‌ایم و معتقدیم قیمت غیرمنطقی هم برای مصرف‌کننده و هم تولیدکننده مضر است. اما زمانی که قیمت بالا می‌رود، ما مسوولیتی در قبال آن نداریم.» وزیر نفت در ادامه به توییت‌ها و اظهارات ترامپ خطاب به کشورهای منطقه از جمله عربستان اشاره کرد و گفت: من واقعا افسوس می‌خورم که این همه توهین به ملت و دولت‌های منطقه می‌شود.
از آنجا که کنگره نفت و نیرو درست زمانی برگزار شد که کمتر از یک ماه به شروع تحریم‌ها زمان باقی است، بسیاری انتظار داشتند بخشی از اظهارات وزیر نفت به موضوع تحریم‌ها و برنامه‌های ایران برای مقابله با آن اختصاص داشته باشد. با این حال زنگنه تاکید کرد که حتی یک کلمه در این خصوص نخواهد گفت. او در توجیه این جهت‌گیری خود گفت: «قرار نیست بخاطر اینکه فضای داخلی کشور را خوشحال کنیم، حرف‌هایی بزنیم که همه برنامه‌ها و استراتژی کشور برای مقابله با تحریم‌ها برملا شود.» زنگنه ادامه داد: سعی می‌کنند از ما اطلاعات بگیرند. باید سعی کنیم از این شرایط با تدبیر عبور کنیم.
سرمایه‌گذاری در نفت ادامه دارد
وزیر نفت تاکید کرد که تحریم‌ها به معنای توقف صنعت نفت ایران نیست و برای تداوم تحرک اقتصادی کشور باید جریان توسعه را در صنعت نفت زنده نگه داشت. او با بیان اینکه برخی از شرکت‌های خارجی حاضر نیستند به‌دلیل تحریم در ایران سرمایه‌گذاری کنند، گفت: این به معنی این نیست که نمی‌توانیم در صنعت نفت کاری انجام دهیم. صنعت نفت ایران بیشتر از پول به تکنولوژی و مدیریت نیاز دارد. پول را می‌توان از بازار داخل تامین کرد. زنگنه همچنین تاکید کرد که موقیعت ساخت تجهیزات صنعت نفت در حال حاضر نسبت به ۱۰ سال قبل تفاوت دارد و پیشرفت بسیاری را تجربه کرده است.او همچنین چگونگی توسعه برخی حوزه‌های بالادست صنعت نفت را تشریح کرد. به گفته زنگنه در حال حاضر توسعه فازهای باقی‌مانده پارس جنوبی تماما با دانش و تجهیزات داخلی قابل رفع است و در برخی موارد نیاز به واردات برخی تجهیزات وجود دارد که نیز با برخی روش‌ها می‌توان تحریم‌ها را دور زد و تجهیزات را خریداری کرد. زنگنه خبر داد که تا پایان سال سه فاز از این میدان مشترک هر کدام به ظرفیت یک میلیارد فوتمکعب وارد مدار تولید می‌شود. زنگنه تاکید کرد که باید به دنبال تامین منابع از داخل کشور باشیم و بسیاری از پروژه‌ها با منابع ریالی قابل توسعه هستند.
افزایش ۳۷ میلیون لیتری تولید بنزین
بخش دیگر صحبت‌های زنگنه به تولید بنزین کشور اختصاص داشت. وزیر نفت با تاکید بر اینکه تولید بنزین در کشور رکورد زده است، گفت: در سال ۹۱ میزان تولید بنزین در کشور به‌طور متوسط ۵۲ میلیون لیتر در روز بود که این میزان در شهریورماه سال جاری به ۹۰ میلیون لیتر در روز رسیده است. به گفته زنگنه رشد تولید بنزین و بی‌نیازی به واردات این سوخت عاملی بود که موجب شد ترامپ در تحریم‌های خود از منع فروش بنزین به ایران حرفی نزند.او همچنین به برنامه وزارت نفت برای پالایش بیشتر میعانات گازی و تولید بنزین پرداخت، مساله‌ای که می‌تواند مشکلات صادرات این محصول را تا حدودی رفع کند. بخش قابل توجهی از میعانات گازی ایران به کشورهای دیگر از جمله کرهجنوبی صادر می‌شد. اما با نزدیک شدن به تحریم‌ها کره واردات خود از ایران را قطع کرد و احتمال دارد دیگر مشتری مهم میعانات گازی ایران(امارات) نیز با شروع تحریم‌ها دست به اقدام مشابهی بزند. در عین حال از آنجا که میعانات گازی نوعی نفت فوق سبک است که از ذخایر گازی و همراه با گاز استخراج می‌شود، نمی‌توان تولید آن را متوقف کرد چراکه قطع تولید میعانات گازی به معنای قطع تولید گاز است. از این رو در صورت توقف صادرات این محصول، ایران مجبور است یا آن را با هزینه بالایی انبار کند یا اینکه آن را در داخل کشور به مصرف برساند. دو طرح سیراف و پالایشگاه ستاره خلیج فارس به منظور استفاده از میعانات گازی در داخل و تولید بنزین طراحی شده بود. با وجود اینکه فاز سوم ستاره خلیج فارس نیز وارد مدار شده، اما طرح سیراف هیچ‌گونه پیشرفتی تا‌کنون نداشته است. از این رو وزیر نفت روز گذشته اعلام کرد که دو واحد از ۸ واحد طرح سیراف به کلی متوقف شده و به جای آن فاز چهارم ستاره خلیج فارس ساخته می‌شود. به گفته او به دلیل وجود زیر‌ساخت‌ها و خرید برخی تجهیزات فاز چهارم ستاره احتمالا با هزینه کمتر و سرعت بیشتری نسبت به واحدهای سیراف به بهره‌برداری برسد. این به معنای تولید بنزین بیشتر و مقابله با تحریم میعانات گازی است. با این حال زنگنه از رشد مصرف و قاچاق سوخت در کشور انتقاد کرد، به گفته وی قاچاق سوخت شدت گرفته، اما همچنان کمتر از ارقامی است که از سوی برخی اعلام می‌شود. اخیرا برخی میزان قاچاق سوخت را ۲۰ میلیون لیتر در روز و برخی حدود ۳۰ درصد از کل مصرف اعلام کرده بودند. زنگنه در ادامه تفاوت نرخ در داخل ایران و کشورهای همسایه را عامل فساد و قاچاق دانست. او با بیان اینکه هرتن گاز مایع در داخل ایران ۱۰ دلار و در بازارهای جهانی ۵۰۰ دلار است، گفت: در برابر چنین سود سرشاری که از قاچاق به دست می‌آید کمتر کسی می‌تواند مقاومت کند. او در ادامه همچنین به مورد دیگری از فساد که قرار دادن قیر رایگان در اختیار برخی نهادها از جمله وزارت راه و شهرسازی و وزارت آموزش و پرورش به دنبال داشته پرداخت. به گفته زنگنه هر سال ۳ میلیون تن قیر صادر می‌شود، ۴ میلیون تن به‌صورت رایگان به نهادها اختصاص می‌یابد و ۲ میلیون تن مصرف داخل است. در حالی مجموع این مصارف بالغ بر ۹ میلیون تن در سال است که تولید سالانه قیر حدود ۵ میلیون تن است.
نفت وارد بورس انرژی می‌شود
اما آن‌طور که خبرها نشان می‌دهد، عرضه نفت‌خام در بورس انرژی بالاخره نهایی شده و قرار است برای اولین بار یک میلیون بشکه نفت در ۶ آبان یعنی درست یک هفته پیش از شروع تحریم‌ها با قیمت پایه ۱۵/ ۷۹ دلار بر بشکه در بورس انرژی عرضه شود. عرضه نفت‌خام در بورس با دستور رئیس‌جمهور و با هدف ورود بخش خصوصی در مساله فروش نفت ایران و کاهش اثر تحریم‌های صادرات نفت اجرایی شده است. در حالی با فاصله چندماهه از دستور رئیس‌جمهور عرضه نفت در بورس انرژی عملی شده که برخی منتقدان دولت در این مدت بارها اعلام کرده‌اند که عرضه نفت در بورس به دلیل سنگ‌اندازی‌ها و مخالفت‌های وزارت نفت متوقف شده است. زنگنه روز گذشته تلاش کرد به این هجمه‌ها تا حدودی پاسخ دهد. او با بیان اینکه «عرضه نفت خام در بورس انرژی» یا «انتشار اوراق ارزی ریالی در بورس» حرف خوبی است، گفت: اما صدها مساله کوچک وجود دارد که باید حل شود و اگر کسی در این معاملات شرکت می‌کند، باید بداند در یک معامله بدون ابهام شرکت کرده است. باید به جزء جزء سوالات جواب داده شود تا بتوان اوراقی را در بورس عرضه کرد. این بهانه‌گیری نیست، بلکه باید تکلیف مردم روشن شود. وزیر نفت همچنین تاکید کرد که مشکل قانونی در این راه وجود ندارد و با قوانین کنونی نیز می‌توان مجوزهای لازم را برای اقدامات صادر کرد.
علاوه بر این، علی کاردر مدیر عامل شرکت ملی نفت نیز که دیگر سخنران همایش روز گذشته باشگاه نفت و نیرو بود، ضمن تایید خبر عرضه نفت خام در بورس از تاریخ ششم آبان‌ماه، برخی جزئیات این اقدام را تشریح کرد. آن‌طور که کاردر می‌گوید حداقل حجم قابل خرید ۳۵ هزار بشکه است و تسویه معامله به‌صورت ۲۰ درصد ریالی (نقدی) و ۸۰ درصد ارزی (اعتباری) است. سررسید تحویل کالا منتهی به ۷ آذرماه سال جاری و مکان تحویل فوب جزیره خارک خواهد بود. او با بیان اینکه قیمت نهایی فروش، براساس نوسان قیمت نفت خام تا زمان تحریم تعدیل می‌شود و مبنای تسویه قرار می‌گیرد، گفت: برای ۸۰ درصد بازپرداخت به شکل ارزی، خریدار باید ضمانت‌نامه ریالی معادل ۱۲۵ درصد بخش ارزی ارائه کند که پس از تسویه کامل آزاد می‌شود. آن‌طور که معاون وزیر نفت می‌گوید، شرط شرکت در معاملات پیش‌پرداخت معادل ریالی ۱۰ درصد ارزش سفارش به‌صورت نقدی و تا ۲ ساعت پیش از شروع عرضه است.
مقصدنهایی این محموله‌ها بازارهای بین‌المللی تعیین شده است، یعنی خریدار نفت‌خام در بورس انرژی با یافتن مشتریانی در خارج از ایران، نفت را صادر خواهد کرد. به گفته معاون وزیر نفت یکی از موانع مهم این اقدام مشخص بودن پالایشگاه مقصد نفت در زمان خرید نفت بوده که بر اساس مصوبه جدید این مانع رفع شده است. کاردر در پاسخ به این سوال که آیا امیدی هست این خریداران بتوانند پالایشگاه‌هایی را برای نفت ایران بیابند، گفت: بله حجم محموله‌ها کوچک است و یافتن مشتری برای محموله‌های ۳۵ هزار بشکه‌ای کار دشواری نیست. او در پاسخ به سوال دیگر «دنیای اقتصاد» درخصوص چگونگی حمل این محموله‌ها و در دسترس بودن نفتکش‌هایی با این حجم محدود گفت: حجم محموله‌ها به شکلی تعیین شده که مناسب برای نفتکش‌های کوچک است. از این نوع نفتکش‌ها تعدادی در اختیار شرکت ملی نفتکش قرار دارد و همچنین اجاره آنها در بازار دشوار نیست. کاردر همچنین اعلام کرد که مبنای قیمت‌گذاری، بهای نفت در اروپا در نظر گرفته شده، چراکه قیمت نفت در بازار اروپا چند دلار ارزان‌تر از بازار آسیا است. با این حال آن‌طور که اظهارات معاون وزیر نفت نشان می‌دهد، دستور‌العمل فروش نفت در بورس انرژی به شکلی تنظیم شده که سود چشمگیری را نصیب بخش خصوصی کند. او خود تاکید دارد کسی که می‌خواهد وارد این حوزه شود نباید انتظار سودهای کلانی داشته باشد و تنها بر اساس احساسات ملی‌گرایانه و کمک به کشور برای عبور از شرایط حساس کنونی باید وارد عمل شود. کاردر در بخش دیگری از اظهارات خود از اجرایی شدن انتشار اوراق قرضه در بورس برای جذب سرمایه و توسعه برخی پروژه‌های نفتی با سرمایه داخلی ظرف ۳ هفته آینده خبر داد.
