شهاب‌سنگی که «آخرالزمان دایناسورها» را رقم زد از کجا آمده بود؟

فرادید| شصت و شش میلیون سال پیش، یک سیارک عظیم با زمین برخورد کرد و موجب یک رویداد انقراض دسته‌جمعی شد که به زندگی تمام دایناسورهای غیرپرنده پایان داد. اکنون، دانشمندان به این نتیجه رسیده‌ند که منشأ این رویداد را ردیابی کرده‌اند. 

به گزارش فرادید، محققان روز پنجشنبه در نشریه سایِنس گزارش دادند که تجزیه و تحلیل ایزوتوپ‌های فلزی پراکنده‌شده از یک برخورد نشان می‌دهد که این سیارک از بخش بیرونی منظومۀ شمسی، یعنی فراتر از سیارۀ مشتری به زمین رسیده است. محققان پنج برخورد سیارکی دیگر را نیز بررسی کرده و دریافتند آن‌ها توسط سنگ‌های فضایی شکل‌گرفته در بخش داخلی منظومه شمسی ایجاد شده‌اند. 

اِستیو دِش، اخترفیزیکدان دانشگاه ایالتی آریزونا که در این یافته‌ها مشارکتی نداشت، گفته: «از نظر من، این نتایج بسیار قانع‌کننده هستند و به خوبی با بسیاری از شواهد دیگر هماهنگی دارند.» 

دیوید کرینگ، دانشمند مؤسسه قمری و سیاره‌ای که در اصل دهانه برخوردی را به رویداد انقراض دسته‌جمعی مرتبط کرده و در تحقیقات جدید مشارکت نداشته، گفته: «این مقاله مجموعه‌ی فوق‌العاده‌ای از آنالیزهای ایزوتوپی را ارائه کرده است. اگر واقعاً بخواهید خطرات آینده را به درستی ارزیابی کنید، باید منشأ اشیایی نظیر این را بدانید.» 

زمین در طول تاریخ خود پنج انقراض دسته‌جمعی را تجربه کرده، یکی از آن‌ها حدود ۲۵۰ میلیون سال پیش به نام «مرگ بزرگ» رخ داد، زمانی که همه حیات روی زمین به جز حدود ۵ درصد آن منقرض شدند. آخرین رویداد، رویدادی است که دایناسورها را از بین برد. 

تصور می‌شود سیارک عامل این رویداد، معروف به چیکسولوب (Chicxulub)، بین ۹ تا ۱۹ کیلومتر عرض داشته، اما به دلیل سرعت بالا، دهانه‌ای به وسعت بیش از ۱۴۴.۸۱ کیلومتر تشکیل داده است. به گفته ناسا، این سیارک با سرعت ۱۵.۵ مایل در ثانیه حرکت کرده و قدرتی معادل ۱۰۰۰۰ برابر زرادخانه هسته‌ای جهان داشته است. این سیارک در شبه‌جزیره یوکاتان در مکزیک کنونی در محلی که امروزه دهانه چیکسولوب نامیده می‌شود، به زمین برخورد کرد. 

پس از برخورد سیارک، حدود ۸۰ درصد از همه گونه‌های جانوری منقرض شدند. این برخورد مقادیر غیرقابل‌اندازه‌گیری دوده و بخار را روانه جوّ کرده و سبب مرگ گسترده موجودات روی زمین شده است. 

ماریو فیشر-گود، نویسنده اصلی این مطالعه و زمین‌شیمیدان دانشگاه کلن در آلمان، گفته: «این برخورد کاملاً تصویر سیاره ما را تغییر داد و سبب پیدایش حیات پستانداران شد». 

افزون بر این، این برخورد فلزاتی را آزاد کرد که روی زمین در سراسر سیاره نشستند و اکنون در لایه‌ای از سنگ حفظ شده‌اند که گواه زمان وقوع برخورد سیارک است. این برخورد بین دوران کرتاسه و پالئوژن در سوابق زمین‌شناسی، به عنوان مرز K/Pg شناخته می‌شود. 

یکی از این فلزات روتنیوم (ruthenium) است که در زمین کمیاب است، اما در شهاب‌سنگ‌ها رایج است. به گفته کارولین گراملینگ، مقدار نسبی ایزوتوپ‌های روتنیوم در یک سیارک به این بستگی دارد که از کجای فضا آمده باشد. این تیم سطوح هفت ایزوتوپ روتنیوم را در مرز K/Pg بررسی کرده تا محل پیدایش سیارک چیکسولوب را بیابد. 

فیشر گود می‌گوید: «ایده این مطالعه بر اساس این علت وجودی به وجود آمد که اگر بتوان انواع مختلف شهاب‌سنگ‌ها را بر اساس ترکیبات ایزوتوپی روتنیوم آن‌ها تشخیص داد و اگر غنی‌سازی عناصری مانند روتنیوم در لایه مرزی، منشأ فرازمینی داشته باشد، داده‌های ایزوتوپی روتنیوم از نمونه‌های لایه مرزی، اطلاعاتی را درباره نوع برخورد ارائه می‌دهند. 

دانشمندان از مکان‌های مختلف در مرز K/Pg و همچنین پنج مکان برخورد دیگر نمونه‌برداری کردند و دریافتند نمونه‌های مرزی دارای نشانه‌های ایزوتوپ روتنیومی مشابه شهاب‌سنگ‌های غنی از کربن هستند که در منظومه شمسی بیرونی شکل می‌گیرند، به این معنا که این سیارک بدنام ممکن است از آنجا آمده باشد. سایر مکان‌های برخورد با سیارک‌های منظومه شمسی داخلی که کانی‌های سیلیکات بیشتری داشتند، سازگارتر بودند. 

ریچارد جِی واکِر، زمین‌شیمیدان دانشگاه مریلند که در این یافته‌ها مشارکتی نداشته، گفته: «تفسیر این مقاله جدید نیست. اما این مطالعه با قطعیت محکم‌تری نشان داده که رویداد برخوردی چیکسولوب یک سیارک کربن‌دار بوده است.» 

همچنین نشان داده که این رویداد برخوردی، همانطور که برخی محققان قبلاً فرض کرده بودند، ناشی از یک ستاره دنباله‌دار نبوده است. شان گولیک، زمین‌فیزیکدان دانشگاه تگزاس در آستین گفته که این مطالعه از شواهد قبلی پشتیبانی می‌کند مبنی بر اینکه این برخورد واقعاً توسط یک سیارک ایجاد شده است.

مترجم: زهرا ذوالقدر