دریغ از یک جو خلاقیت

حتی برخی از عکاسان دور میدان آزادی که اندکی اوضاع بهتری داشتند یک موتور هم در کنار چیدمان عکس خود قرار می‌دادند و احیانا با برخی حقه‌های عکاسی فرد را در حال تک‌چرخ زدن با موتور در تصویر جا می‌دادند و باز هم برج آزادی در پشت سر، خودی نشان می‌داد. نکته تمام این عکس‌ها این بود که هیچ خلاقیتی در ژست و نوع نگاه و حتی زاویه قرار گرفتن افراد وجود نداشت و تنها برج آزادی و عکس یادگاری با این نماد تهران جدید موضوعیت داشت. یعنی اگر عکس‌هایی که با این برج و میدان ورودی شهر تهران گرفته شده را مرور کنیم، می‌بینیم تنها چیزی که در آنها جابه‌جا شده، فرد صاحب عکس است و جای آنها با هم عوض شده است. حتی این تکراری بودن و نبود خلاقیت در تصاویر را در عکس‌های یادگاری زائران امام رضا(ع) نیز در یاد داریم.
تکرارهای اینستاگرامی
مرور عکس‌های قدیمی نشان می‌دهد خلاقیت نداشتن در عکس گرفتن موضوعی است که از دیرباز بوده و ربطی به امروز و دیروز و گسترش فناوری‌های ارتباطی و عکاسی ندارد.
عکس گرفتن و منتشر کردن در روزگار کنونی به واسطه حضور فضاهایی مانند «اینستاگرام» دیگر امری طبیعی است و نیازی نیست برای انتشار عکس‌ها خیلی منتظر ماند تا نگاتیوها پر شود و بعد ماجراهایی که اغلب از آنها خبر داریم را طی کرد.
بلکه با یک کلیک و بین گرفته شدن یک عکس و دیدن نتیجه چند صدم ثانیه زمان نیاز است. اما پیشرفت‌های تکنولوژیک و قس‌علی‌هذا هم سبب نشده که ما در عکاسی خلاقیت داشته باشیم و از کلیشه‌ها دوری کنیم. این مساله مختص به شهروندان ایرانی نیست و ظاهرا نبود خلاقیت در تمام افراد از هر رنگ و نژادی وجود دارد.
زیرا یک حساب کاربری در اینستاگرام بتازگی با جست‌وجو در صفحات افراد عکس‌های مشابه کاربران مختلف را کنار هم قرار و نشان داده که افراد مختلف در مواجه شدن با موقعیت‌های یکسان خلاقیتی در عکاسی ندارند. احتمالا این مساله به چشم خودتان هم آمده و تصاویری را در صفحاتی که دنبال می‌کنید دیده‌اید که به یکدیگر شباهت دارند که متاسفانه باید گفت این موضوع از نبود خلاقیت در میان کاربران نشات می‌گیرد.
این حساب کاربری نشان داده که افراد در انتشار تصویر در اینستاگرام فاقد خلاقیت هستند و در موقعیت‌های بسیاری شبیه به یکدیگر عکاسی می‌کنند. شاید یکی از دلایلی که برای این موضوع بتوان برشمرد این باشد که کاربران حین دیدن عکس‌های دیگران در صفحات آنها در شبکه‌های اجتماعی از جمله اینستاگرام آن را در ناخودآگاه خود به‌خاطر می‌سپارند و حین مواجه شدن با همان موقعیت، رفتاری مشابه از خود بروز می‌دهند.
یکسان‌سازی به سبک اینستاگرام
البته باید این موضوع را نیز در نظر داشت که اینستاگرام در لفافه، ابزاری برای یکسان‌سازی سبک زندگی است به این معنا که با برجسته کردن برخی تصاویر از لحظات خاص زندگی برخی چهره‌های اینستاگرامی در واقع به ناخودآگاه مخاطب این پیغام را می‌فرستد که این مدل در کانون توجه است و برای این‌که دیده شوی خودت را شبیه به چهره‌های مشهور کن (این‌شباهت در نحوه پوشش تا نوع غذاخوردن و تفریحات و ... است و شئون مختلفی را دربر‌می‌گیرد).
در گزارشی آمده که «متخصصان هنر عکاسی و زیبایی‌شناسی باور دارند که تصاویر به نمایش گذاشته شده در اینستاگرام و این پلتفرم به طور کلی، تعریف عجیبی از عکاسی خلق کرده که تمامی کاربران کورکورانه سعی در تقلید آن دارند و ناخودآگاه این متد اشتباه را دنبال می‌کنند.»
این حساب کاربری (Insta_Repeat) که توانسته توجه کاربران را به خود جلب کند نمونه‌های بسیاری از تصاویر یکسان کاربران در محیط‌های مختلف را به نمایش می‌گذارد.
این محدود شدن نگاه و از بین رفتن خلاقیت‌های هنری را شاید باید یکی از آسیب‌های فناوری دانست.
اتفاقی که نتیجه آن بیشتر به ماشینی شدن انسان مدرن منجر می‌شود و دیگر از خود حرفی برای گفتن ندارد. برای مثال در صفحات آنهایی که مروج کتاب هستند شباهت‌های بسیاری دیده می‌شود و چیدمان کاملا تحت‌تاثیر صفحات مشهور خارجی است و حتی ایرانی‌ها تلاش می‌کنند در صفحات خود از آن الگوها پیروی کنند.
از این رو شبیه شدن و یکسان‌سازی یکی از مواردی است که به واسطه حضور شبکه‌های اجتماعی در حال رخ دادن است. ژست‌های یکسان، لباس پوشیدن‌های یکسان و ... همه از ارمغان‌های این ابزار جدید عصر مدرن است.
در حالی که روزگاری دستگاه‌های رسانه‌ای در برابر یکسان‌سازی‌های وابسته به برخی جنبش‌های فکری در جهان ایستادگی می‌کردند، اما امروز از شبیه شدن در رفتارهای شخصی مانند آرایش مو یا صورت و لباس پوشیدن و غذا خوردن به یک چهره مشهور جهانی مفتخر هستند.
روند رو به رشد اینستاگرامی‌های غیرخلاق!
این در حالی است که اینستاگرام اعلام کرده ارزش تقریبی آن معادل یکصد میلیارد دلار است و کاربران فعال آن از یک میلیارد نفر در ماه عبور کرده و تبدیل به یکی از کشورهای بزرگ فضای مجازی شده است. این در حالی است که این شبکه اجتماعی توانسته سرسخت‌ترین رقبای خود در عرصه شبکه‌های اجتماعی را کنار بزند و یکه‌تاز باشد.
همچنین اینستاگرام چندی پیش با راه‌اندازی امکان پخش فیلم‌ تا سقف یک ساعت وارد فاز تازه‌ای از رقابت با غول‌های مجازی از جمله یوتیوب شده است.
این شبکه اجتماعی که انتشار عکس در آن محوریت دارد توانسته توجه کاربران بسیاری را در سراسر جهان به خود جلب کند (طبق اخبار منتشر شده در ماه ژانویه 2018 سهم کاربران ایرانی از این شبکه اجتماعی 24 میلیون نفر است) و روزانه پست‌های بسیاری در آن به اشتراک گذاشته شود.
گفته‌ها حکایت از این دارد که رشد کاربران این شبکه اجتماعی رو به بالا است و اگر با همین روال پیش برود و تغییری در مناسبات شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی روی ندهد طی پنج سال آینده کاربران فعال این بستر اشتراک‌گذاری محتوا به دو میلیارد نفر خواهند رسید.
پس شاید در مدت زمان نه خیلی دور شاهد عکس‌های بی‌خلاقیت بیشتری باشیم.