چاقی مفرط چه تاثیری بر دستگاه گوارش می‌گذارد؟

دستگاه گوارش ما دارای پیچیدگی‌ها و حساسیت‌های خاصی است. این حساسیت‌ها از یک سو متأثر از سبک زندگی یعنی نوع تغذیه و تحرک و وضعیت روحی و روانی ماست و از سوی دیگر هر گونه اختلال در سبک زندگی ما که ممکن است با تبعاتی مثل چاقی، افزایش وزن، استرس و اضطراب و بدخوابی همراه باشد اثرات مخربی بر دستگاه گوارشی ما به‌جا خواهد گذاشت.
این اثرات علاوه‌بر اثر بردستگاه گوارش، عملکرد مغز و دستگاه عصبی مرکزی ما را نیز تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و حتی می‌تواند بر تغییر رفتار و خلق و خوی ما نیز اثر بگذارد. از جمله عوامل منفی اثرگذار بر کار دستگاه گوارش باید به چاقی و پرخوری اشاره کرد که مهم‌ترین عوامل بازگشت اسید معده به مری یا همان رفلاکس معده محسوب می‌شوند و به گفته دکتر علیرضا هاشمی، رئیس انجمن گوارش و کبد استان فارس، رفلاکس به‌عنوان شایع‌ترین عارضه گوارشی در سراسر جهان و همین‌طور ایران، بیشتر در مبتلایان به اضافه وزن دیده می‌شود. به این ترتیب چاقی و پرخوری مهم‌ترین عوامل بازگشت اسید معده به مری محسوب می‌شوند. از این رو با دکتر حسن طاهری، فوق‌تخصص بیماری‌های گوارش درباره این موضوع بیشتر گفتگو می‌کنیم.
آیا مشکلات گوارشی می‌تواند به افزایش وزن و چاقی منجر شود؟
مهم‌ترین عارضه‌های گوارشی منتهی به چاقی عبارتند از بیماری رفلاکس از معده به مری که در درازمدت می‌تواند زمینه‌ساز سرطان‌های بخش تحتانی مری باشد. عارضه‌های دیگر مرتبط با چاقی عبارتند از کبد چرب که در طولانی‌مدت می‌تواند منجر به نارسایی کبد و سیروز شود که به‌نظر می‌رسد در آینده مهم‌ترین نارسایی کبد باشد. البته با تاثیری که چاقی روی قدرت تحرک و اعتماد به نفس افراد دارد می‌تواند روی تحرکات روده‌ای و بیماری‌های مرتبط با آن و همچنین سندرم روده تحریک‌پذیر نیز تاثیر داشته باشد.
خیلی‌ها تصور می‌کنند که بزرگی شکم‌شان ناشی از رفلاکس معده است. آیا این‌طور است یا این‌که رفلاکس می‌تواند ناشی از بزرگ‌شدن شکم باشد؟
یکی از مهم‌ترین علت‌های رفلاکس، چاقی و بزرگی شکم است. افزایش محتویات شکم به هر علتی که باشد می‌تواند احتمال بروز رفلاکس را افزایش دهد. مثلا در زمان حاملگی، احتمال بروز رفلاکس به‌شدت افزایش پیدا می‌کند.
سندرم روده تحریک‌پذیر چگونه بر افزایش وزن تاثیر می‌گذارد؟ تغییرات رژیم غذایی چگونه می‌تواند همزمان با کاهش وزن به رفع عوارض این بیماری نیز کمک کند؟
رابطه چاقی و سندرم روده تحریک‌پذیر نتایج مختلفی داشته است. بعضی مطالعات، نشان داده‌اند افزایش شاخص توده بدنی، عوارض روده تحریک‌پذیر را افزایش می‌دهند. اما مطالعاتی هم وجود دارد که این رابطه را نشان نداده‌اند. دیده شده است که تعدادی از غذا‌هایی که در کنترل سندرم روده تحریک‌پذیر نقش دارند می‌توانند به کاهش وزن هم کمک کنند و این کار را عمدتا از طریق اصلاح میکروبی دستگاه گوارش و کمک به تکثیر میکروب‌های مفید انجام می‌دهند. غذا‌هایی که فیبر کم، چربی‌های اشباع‌شده و قند‌های تخمیرشونده زیاد دارند، می‌توانند به تشدید علائم روده تحریک‌پذیر در افراد چاق کمک کنند.
آیا رژیم‌های لاغری می‌تواند به رفع مشکلات گوارشی کمک کند؟
بله. البته رژیم‌های لاغری در افراد چاق باید به شکلی باشد که خود رژیم‌ها فرد را مستعد بیماری نکند. برای مثال در کسانی که به‌طور بی‌رویه و ناگهانی وزن خود را کاهش می‌دهند، احتمال بروز مشکل در کیسه صفرا افزایش می‌یابد. به‌‎علاوه رژیم‌های نامناسب طولانی‌مدت در جذب ریزمغذی‌ها و رسیدن حداقل کالری به بدن نقش دارد. کاهش وزن مناسب در کنترل بیماری‌هایی مثل رفلاکس و کبد چرب نقش اساسی دارد. اما کاهش وزن بدن نباید بیش از چهار تا شش کیلوگرم در ماه باشد.
درمان رفلاکس به چه تغییراتی در سبک زندگی وابسته است؟
عمده‌ترین تغییرات عبارتند از کاهش وزن از طریق مصرف کمتر قند و چربی و کمتر مصرف کردن مواد غذایی که فشار اسفنکتر انتهای مری را می‌کاهند مانند غذای چرب، حجیم، مایعات زیاد که احتمال بروز رفلاکس را زیاد می‌کند. همچنین مصرف سبزیجاتی نظیر نعنا با کاهش فشار اسفنکتر، احتمال بروز رفلاکس را افزایش می‌دهند. کمتر مصرف‌کردن سبزیجات تند مانند فلفل، افزودن فاصله خوردن غذا تا زمان خواب نیز به کاهش رفلاکس کمک می‌کند. به‌علاوه در بعضی افراد با رفلاکس شدید بهتر است جای خواب شخص دارای شیب باشد؛ به نحوی که قسمت فوقانی بدن نسبت به قسمت تحتانی بالاتر قرار بگیرد. بعضی دارو‌ها هم سبب افزایش علائم رفلاکس می‌شود که باید از مصرف آن‌ها خودداری شود.
آیا رفلاکس منجر به چاقی می‌شود یا برعکس؟
در افراد چاق احتمال بروز رفلاکس بیشتر از افراد لاغر است.
آیا استرس و بدخوابی رفلاکس را تشدید می‌کند؟
استرس و بدخوابی در ایجاد علائم رفلاکس مؤثر است. بدخوابی به‌دلیل مصرف زیاد مواد غذایی و رعایت‌نکردن تناسب میزان غذای مصرفی با زمان خواب ایجاد می‌شود.
درمان قطعی رفلاکس ممکن است؟
ما به جای درمان معمولا از کنترل رفلاکس صحبت می‌کنیم. در بیماران معدودی که به دارو‌ها و تغییرات رژیم غذایی جواب ندهند با انجام جراحی می‌توان رفلاکس را از بین برد.