آبياري بذر امید با دریای عمان

تردید نداشته باشید که در آینده موتور محرک ایران و بلکه جهان، چابهار خواهد بود در شرایط فعلی توان برآورده‌کردن نیازهای آبی استان با روش‌های پیشین وجود ندارد و ناچار باید به سمت آب‌شیرین‌کن‌ها برویم. موقعیت جغرافیایی ایران به گونه‌ای است که روی کمربند خشک دنیا قرار دارد؛ به این دلیل کشور ایران به طور ذاتي سرزمین کم‌آبی است.
کشور ایران در منطقه‌ای جغرافیایی قرار دارد که به ذات خود خشک و کم‌آب محسوب می‌شود. گرچه سیاست‌های زیست‌محیطی می‌تواند بر تشدیديا رفع مقطعی این بحران کمک کند اما باید پذیرفت که به هر روی معضل کم‌آبی امری انکارناپذیر است و نمی‌توان با تکیه بر صرفه‌جویی صرف و راهبردهای کوتاه‌مدت این معضل را به صورت دايمی حل کرد. از این‌رو به‌نظر می‌رسد که یکی از اقدامات مهم و البته پایدار برای رفع بحران کم‌آبی، شیرین‌کردن آب‌های دریاهاست؛ کاری که بعضی از کشورهای خشک سال‌هاست که انجام ‌می‌دهند. با تشدید بحران کم‌آبی در جنوب کشور در سال جاری، فکر استفاده از این امکان بیش از پیش در نظر مسئولان آمد؛ به نحوی که به تازگي خبری مبنی بر انتقال آب دریای عمان به استان سیستان‌و‌بلوچستان منتشر شد. این مهم گرچه عملی بسیار پسندیده و ضروری است اما باید دانست که هزینه زیادی را می‌طلبد و در حال حاظر امکانات ایران برای شیرین‌کردن آب دریای عمان شاید به اندازه مناطق شهرنشین استان مذکور باشد. البته آغاز این مسیر می‌تواند امیدواری بسیاری در دل مردم ایران ایجاد کند زیرا با شروع بهره‌گیری جدی از این فناوری می‌توان امید داشت که در آینده با تخصیص بودجه متناسب، آب شیرین تامین شده از دریاها به استان‌های دیگر کشور نیز برود اما به هر حال در همین حد نیز سیاستی دايمی و پایدار برای رفع نسبی بحران کم‌آبی استان سیستان و بلوچستان محسوب می‌شود.
رفع کمبود آب شرب در استان هایی که با کمبود آب مواجه هستند
در همین راستا چند روز پیش علیم یارمحمدی، نماینده مجلس با اشاره به بررسی و تصویب طرح انتقال آب از دریای عمان به استان سیستان‌و‌بلوچستان در کمیسیون عمران مجلس به «خانه ملت» گفت: «با تصویب این طرح مناطق شرقی کشور با استفاده از آب شیرین‌کن از آب دریای عمان استفاده خواهند کرد. طبق پروتکل‌های بین‌المللی ایران می‌تواند سالانه820 میلیون مترمکعب آورده آبی به تالاب هامون داشته باشد؛ اما این مهم تاکنون محقق نشده است». یارمحمدی با تاکید بر اینکه استفاده از آب دریای عمان و انتقال آن به استان سیستان و بلوچستان می‌تواند تاحدودی مشکل کمبود آب شرب مردم را مرتفع کند، تصریح کرد: «در حال حاضر تجربه شیرین‌کردن آب در کشور وجود دارد و مشکلی در این زمینه نیست. در گذشته وزارت نیرو برای آب‌رسانی از سیستان به شهر زاهدان اقداماتی انجام داده است و اکنون نیز تجربه‌هایی برای تامین آب شرب در کشور وجود دارد».
ردیف مشخص اعتباری برای طرح انتقال آب از دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان
این نماینده مردم در مجلس دهم با تاکید بر اینکه طرح انتقال آب از دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان ردیف مشخص اعتباری دارد، افزود: «برای تخصیص بودجه این امر مهم، دولت باید با عنایت به خشکسالی‌های اخیر چاره‌اندیشی کند زیرا بی‌توجهی به این مهم، شرق کشور را از جمعیت تهی کرده و مشکلات عدیده ای را برای کشور از حیث امنیت ایجاد می کند. با انتقال آب دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان، انتقال آب به چابهار، نیکشهر، قصرقند، خاش، سراوان و در نتیجه به منطقه سیستان خواهد رسید». وی با بیان اینکه در حال حاضر مشابه آب‌شیرین‌کن در کنارک و منطقه آزاد چابهار وجود دارد، گفت: «در سواحل جنوبی کشور بالغ بر 20 عدد آب شیرین‌کن بزرگ و کوچک داریم و برای حجم بالا نیز تاسیساتی در خلیج فارس برای آبرسانی به استان‌های کرمان و یزد ایجاد شده است».
نیاز بسیاری از معادن کشور به آب
این نماینده مردم در مجلس دهم با تاکید بر اینکه بسیاری از معادن در کشور نیاز به تامین آب دارند، افزود: «دولت باید در ابتدا برخی هزینه‌های تامین آب برای بهره برداری از معادن را تقبل کند تا این فرصت ها مورد بهره برداری قرار بگیرد. باتوجه به اینکه استفاده از معادن فرصت خوبی برای جذب سرمایه گذار است اگر دولت اولین گام را در این حوزه بردارد، بخش خصوصی به میدان آمده و بسیاری از کمبودها مرتفع خواهد شد. دولت طبق قانون اساسی مکلف به تامین آب و برق برای تمامی مردم است؛ اما متاسفانه تاکنون در استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان کم‌کاری شده است».
موافقت با طرح انتقال آب از دریای عمان
محمدمهدی مفتح، دیگر نماینده مجلس نیز گفته بود: «با حضور وزیر ارتباطات گزارشی از وضعیت بودجه وزارتخانه ارائه شد، در این گزارش موضوع خاصی مطرح نشد و تنها نحوه اختصاص اعتبارات در حوزه وزارتخانه مورد رسیدگی قرار گرفت. همچنین طرح انتقال آب از دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان مورد بررسی قرار گرفت. اين موضوع با حضور جانباز، معاون وزارت نیرو و کارشناسان مربوطه مطرح شد و نمایندگان با کلیات آن موافقت کردند. براساس این طرح دولت می تواند با روش «B.O.O »سرمایه بخش خصوصی را به کار بگیرد و آب دریای عمان را بعد از شیرین کردن به مرکز استان انتقال دهد. طرح فقط انتقال آب به استان سیستان و بلوچستان است؛ اما در نظر داریم متممی در این طرح قرار داده تا آب به استان کرمان و خراسان جنوبی نیز انتقال داده شود».
بهره‌برداري از 40پروژه قرارگاه خاتم الانبیا(ص) تا پایان سال
همچنین پیشتر عبادا... عبداللهی، فرمانده قرارگاه خاتم‌الانبیا(ص) نیز در خصوص برخی فعالیت‌های این قرارگاه گفته بود: «در سال‌های95 و96، عملکرد خوبی داشتیم اما سال97، سال ویژه‌ای است چرا که در سال جاری 40 ابرپروژه مهم به ارزشی بالغ بر 118هزار میلیارد تومان را به بهره‌برداری می‌رسانیم که در این بین 10پروژه بزرگ نفتی، 11پروژه آب، 10پروژه راه و راه‌سازی، دوپروژه صنعت و معدن،‌ سه پروژه ساختمان و ابنیه، سه پروژه اطلاعات و فناوری و... هستند. ما در پارس جنوبی یک میدان گازی مشترک با قطر داریم که منتظر ما نمی‌ماند. با راه‌اندازی این پروژه‌ها در حالت برابری در حال استفاده از این حوزه گازی هستیم. در بحث صادرات گاز مازاد بالغ بر 200میلیون مترمکعب گاز مازاد داریم و طرح جدید انتقال آب از دریای عمان به فلات مرکزی از پروژه‌های محکم دیگر است».
ضرورت شیرین‌کردن آب دریا
مراد کاویانی‌راد، استاد جغرافیای سیاسی ضمن تشریح علل کم‌آبی موجود در ایران باور دارد که بحران کم‌آبی اخیر ایران چاره‌ای ندارد جز آنکه به سمت شیرین کردن آب دریای عمان برویم. او در این خصوص به «قانون» گفت: «موقعیت جغرافیایی ایران به گونه‌ای است که روی کمربند خشک دنیا قرار دارد، به این دلیل کشور ایران ذاتا سرزمین کم‌آبی است. از طرف دیگر کم‌آبی کشور از نظر زمانی و مکانی دارای شرایط خاصی است که ایران را در طول تاریخ به کشوری کم‌آب تبدیل کرده است. بارش در ایران معمولا از آذر آغاز و تا اردیبهشت ادامه می‌یابد. بخش عمده بارش در کشور ما به این نحو است که از غرب به شرق و از شمال به جنوب از میزانش کاسته می‌شود. این عامل در طول تاریخ بر جمعیت و سکونتگاه‌های انسانی اثرگذار بوده است. به طور مشخص جنوب شرق ایران و به‌طور خاص سیستان و بلوچستان دو منع مهم آب، یعنی رود هیرمند در قسمت شمالی استان(سیستان) و دریاچه هامون را در خود جای داده است. منشأ رود هیرمند از کوه‌های داخلی افغانستان سرچشمه می‌گیرد. افغانستان طی سال جاری یعنی از پاییز پارسال تا کنون که تقریبا در میانه تابستان قرار داریم، اجازه نداده است که حتی یک متر مکعب آب به ایران وارد شود. علت این موضوع آن است که پس از سقوط دولت طالبان و روی کار آمدن نظام فعلی، نوعی نگاه توسعه‌گرایانه در این کشور حاکم شد و می‌دانیم که توسعه بدون آب ممکن نیست. از سوی دیگر نزدیک به81 درصد جمعیت افغانستان(حدود 31میلیون‌نفر) در روستاها زندگی می‌کنند؛ یعنی بخش عمده جمعیت با کشاورزی یا دامداری زندگی می‌گذرانند. به چنین دلایلی کنترل آب در این کشور از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. بخش عمده منابع تامین‌کننده آب شرق ایران از دو رود هریرود که وارد خراسان رضوی می‌شود و هیرمند مهیا می‌شود. افغانستان در سال جاری مانع ورود آب هیرمند به ایران شد و با اینکه در دهه50 بر سر این موضوع قراداد داشت، برخلاف عهد خود عمل کرد. مقامات این کشور ادعا می‌کنند که امسال در کشورشان بارشی وجود نداشته که آبی حاصل شده باشد. بخشی از این ادعا قابل پذیرش است اما آن‌ها همه قضیه را نمی‌گویند. در افغانستان در امتداد رود هیرمند کشاورزی و مزارع گسترش بسیاری پیدا کرده‌اند و نیازهای آبی جدیدی در این کشور ایجاد شده است. بنابراین احتیاج به تمام آب هیرمند در این کشور بسیار حس می‌شود. از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد که طی یک‌سال‌ونیم گذشته در کل استان سیستان و بلوچستان کمترین بارش وجود داشته است. در این استان با70درصد کاهش بارندگی مواجه بوده‌ایم که توان تبخیر استان حدود چهار متر بوده است و این عمق فاجعه را نشان می‌دهد به نحوی که در مقام عمل کشاورزی از بین رفته است و مردم این ناحیه در شرایط بسیار بدی زندگی می‌کنند. دولت در شرایط تهدید آبی نباید بی‌تفاوت باشد. بنابراین دو دیدگاه در این زمینه وجود دارد. نخست آنکه وزارت امور خارجه طی سال‌های اخیر بارها با مقامات افغانستان وارد گفت‌وگو شدند که افغان‌ها روی خوشی به ما نشان ندادند. آن‌ها می‌گویند همان‌طور که شما صاحب نفت خود هستید ما هم اختیار آب‌مان را داریم اما توجه نمی‌کنند که تمام پیمان‌‌ها در این خصوص اشعار دارند که افغان‌ها باید آب پایین دست خود را تامین کنند که این کار را نکرده‌اند و مذاکرات نیز به نتیجه نرسیده است. از این‌رو رود هیرمند که تامین‌کننده منابع آب استان بود و در سال‌های اخیر با استفاده از چاه‌نیمه‌ها آب زاهدان را نیز تامین می‌کرد، تهی شده است و آب چاه‌نیمه‌ها نیز رو به اتمام است. حاکمیت چاره‌ای ندارد جز آنکه به دنبال منابع جایگزین برای تامین آب باشد. در قسمت جنوبی استان سیستان و بلوچستان می‌تواند از ظرفیت بالای دریای عمان استفاده کند. به علت آنکه این استان بسیار گرم است، می‌توان با تکیه بر انرژی خورشیدی به ساخت آب‌شیرین‌کن‌ها پرداخت و آب استان را از شیرین کردن آب دریای عمان تامین کرد. واقعیت این است که در شرایط فعلی توان برآورده‌کردن نیازهای آبی استان با روش‌های پیشین وجود ندارد و ناچار باید به سمت آب‌شیرین‌کن‌ها برویم».
امکان ورود آب دریای عمان به استان
این مدرس دانشگاه در پاسخ به این‌پرسش که آیا در مقام اجرا قابلیت ورود آب دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان وجود دارد یا خیر، گفت: «بي شك چنین قابلیتی موجود است زیرا هم نیازش وجود دارد، هم چندان هزینه بر نیست به دلیل آنکه با منطقه‌ای کوهستانی و پرفراز و نشیب روبه‌رو نیستیم اما این نکته را نیز باید در نظر داشته باشیم که این آب‌ها در حال حاضر تنها می‌توانند آب شهرنشین‌ها را تامین کنند زیرا واقعیت این است که هزینه شیرین‌کردن آب بسیار بالاست و نمی‌توان به‌میزانی آب شیرین کرد که به همه جا برسد. باید بررسی کرد که چرا در طول این‌سال‌ها به فکر تولید دستگاه‌های آب‌شیرین‌کن نبوده‌ایم. ایران هیچ‌وقت این‌چنین از سوی افغانستان تهدید آبی نشده بود و تصور نمی‌کرد که روزی افغانستان چنین موضعی را اتخاذ کند از سوی دیگر چاه‌نیمه‌ها تا حدی می‌توانستند نیازهای آبی را تامین کنند. وقتی جمعیت افزایش یافت، این چاه‌نیمه‌ها نیز تمام شدند».
تحریم‌های آمریکا ،مانع سرمایه‌‌گذاری خارجی
کاویانی‌راد در ادامه در خصوص میزان قابلیت جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای ساخت آب‌شیرین‌کن‌ها گفت: «تردید نداشته باشید که در آینده موتور محرک ایران و بلکه جهان چابهار خواهد بود. منتهی این موضوع لازمه‌ای را می‌طلبد و آن تعامل با دیگر کشورهاست. اگر به سمت تعامل به کشورهای دیگر حرکت کنیم، می‌توانیم از رقابت‌های اقتصادی کشورهای منطقه و فرصت‌های چابهار استفاده کنیم. آمریکا در شرایط فعلی فشارهای بسیاری را بر ایران وارد می‌کند و همین عامل باعث شده است که بسیاری از شرکت‌ها تمایل به سرمایه‌گذاری در ایران نداشته باشند. اگر تحریم‌های آمریکا وجود نداشت می‌توانستیم با توجه به ظرفیت‌های بالای چابهار سرمایه‌های خارجی را در امور مختلف از جمله ساخت آب‌شیرین‌کن‌ها جذب کنیم.
شیرین کردن آب دریا، راهبردی دايمی
این متخصص جغرافیای سیاسی گفت: «شیرین‌کردن آب دریاها نه تنها در مقطع کنونی بلکه در تمام ادوار می‌تواند پاسخگوی نیاز آبی کشور ایران باشد. در واقع این موضوع یک راه حل مقطعی نیست و می‌تواند دايم و پایدار قلمداد شود. بنابراین نوع نگاه حاکمیت و مسئولان در این باید موضوع راهبردی و بلندمدت باشد به دلیل آنکه دیگر نمی‌توانیم چشم امید به باران یا سیاست‌های افغانستان یا چاه‌نیمه‌ها داشته باشیم. چندی پیش آقای چیت‌چیان، وزیر سابق نیرو گفت که وزارت نیرو طرحی دارد که از طریق شیرین‌سازی آب سواحل جنوب کشور، آب را به 15استان برسانیم که حدودا به50 میلیون نفر در آن طرح آب می‌رسید. اگر چنین مهمی اتفاق افتد و الگوی مصرف مردم اصلاح شود، می‌توان در آینده امیدوار بود که قدری معضل کم‌آبی ایران رفع شود».در پایان باید گفت که استفاده از ظرفیت آب‌های آزاد برای تامین آب‌ شرب کشور، نه‌تنها لازم، بلکه ضروری است و امید آن است که مسئولان ذی‌صلاح این روش پایدار و دايمی را پی بگیرند تا در آینده مشکل خشکسالی در ایران به طور نسبی یا شاید کامل رفع شود. البته تحقق این مهم نیاز به همتی والا و بودجه‌ای کافی دارد.